YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II - Deneme Sınavı - 15

Herhangi bir durumun stresli olarak algılanıp algılanmamasını, koşulların özellikleri kadar kişilerin sahip olduğu özellikler de belirlemektedir. Yaşlı bakımıyla ilgilenen aile üyeleri ve bakıcılar, bakıcılıkla ilgili koşulları bilişsel süreçlerinden geçirerek ve öznel algılarını katarak değerlendirmektedirler. Bu kişileri etkileyen stres faktörleri birincil stres faktörleri ve ikincil stres faktörleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Koşullara yönelik değerlendirmeler birincil stres faktörlerini, koşulların algılanmasıyla ilgili değerlendirmeler ise ikincil stres faktörlerini oluşturmaktadır. İkincil stres faktörlerinin biri intrapsişik stres faktörleridir ve benlik kaybı ile bakıcılık yeterliğinin olmayışı gibi durumları içermektedir. Doğru yanıt D'dir.

Herhangi bir durumun stresli olarak algılanıp algılanmamasını, koşulların özellikleri kadar kişilerin sahip olduğu özellikler de belirlemektedir. Yaşlı bakımıyla ilgilenen aile üyeleri ve bakıcılar, bakıcılıkla ilgili koşulları bilişsel süreçlerinden geçirerek ve öznel algılarını katarak değerlendirmektedirler. Bu kişileri etkileyen stres faktörleri birincil stres faktörleri ve ikincil stres faktörleri olarak ikiye ayrılmaktadır. Koşullara yönelik değerlendirmeler birincil stres faktörlerini, koşulların algılanmasıyla ilgili değerlendirmeler ise ikincil stres faktörlerini oluşturmaktadır.  Birincil stres faktörleri objektif ve subjektif stres kaynakları olarak ikiye ayrılır. Yaşlıya bakım veren kişilerin, yaşlının özellikleri ve bakıcı koşullarından nasıl etkilendiği objektif stres faktörleri olarak adlandırılır. Yaşlının bilişsel bozukluğu ve derecesi, problemli davranışları, günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılık derecesi, hasta direnci ve yaşlıya bakım verilen koşullar objektif stres kaynaklarıdır. Örnek olayda verilen stres kaynağı da yaşlının problemleri davranışları ile ilgili olduğundan objektif stres kaynakları arasında yer almaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Bakım verenlerin rol esareti; yaşlı bakımıyla ilgilenen aile üyelerinin yaşlı bakım rolünü gönülsüz yapmaları sonucu hoş olmayan duygular hissetmeleridir. Bu duygu, aile üyesinin başka bir şeyi yapmayı tercih ederken yaşlıya bakmak zorunda kalması sonucu yaşanır. Rol esareti, rolün güçlüğü ya da stresli olması ile ilgili değildir, daha çok yaşlı bakım rolünü üstlenmeye isteksizlik ile ilgili bir kavramdır. Bu durum kişinin yapmak istedikleri ile yapmak zorunda oldukları arasındaki gerginlikten ortaya çıkmaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Schulz ve Salthouse’un stres ve başa çıkma modelinde stres faktörleri ve sonuçları arasında  potansiyel bakıcının değerlendirmeleri etkilidir. Doğru yanıt C'dir.

Model, stres ve başa çıkma sürecinin, stresin geçmişi ve bağlamsal faktörleri, stres yapıcılar, aracılar ve sonuçları olmak üzere dört faktörden etkilendiğini göstermektedir. Bu faktörlerden biri olan stres yapıcılar bakıcıda strese neden olan faktörlere karşılık gelmektedir. Örneğin, yaşlının etkinliklerinde bakıcıya bağımlılığı, yaşlının bilişsel özellikleri stres faktörleri olabilmektedir. Örnek olayda verilen durum, stres yapıcılara işaret etmektedir. Doğru yanıt E'dir.

Lazarus ve Folkman (1984), DeLongis ve O’Brien (1990) ve Ramsey’in (1990) geliştirdikleri Genel Stresle Başa çıkma Modeli sonradan bakıcıların stresle başa çıkma modeli olarak düzenlenmiştir. Bu modelde yer alan bağlayıcı ögelerden biri, bakıcının stresi değerlendirmesidir. Bakıcının stresi değerlendirmesi, karşılaştığı durumlarla başa çıkabileceği ya da başa çıkamayacağına ilişkin algısını ifade etmektedir. Örnek olayda Aysel Hanım'ın karşılaştığı zorluklarla başa çıkamayacağını düşünmesi, modelin bu ögesi kapsamında yer almaktadır. Doğru yanıt B'dir.

yaşlı yakını veya bakıcılarının başvurduğu stresle başa çıkma tepkileri; problem odaklı başa çıkma, duygu odaklı başa çıkma, sosyal destek, dinî odaklı başa çıkma ve bilişsel yeniden yapılandırma olarak gruplandırılabilir. Bunlardan yeniden yapılandırma var olan problem durumuna olumlu yönünden bakmayı içerir. Doğru yanıt E'dir.

Unutkanlık yaşaması ve geçmişi düşünmesi, biyolojik yaşlanmanın sonucudur. Diğerleri ise yaşlanmanın getirdiği psikolojik problemlerdir.

belli bir ücret karşılığında profesyonel yaşlı bakım hizmeti verenler, yaşlının hastalığından ya da diğer sorunlarından duygusal olarak yaşlının yakınlarına oranla daha az etkilenirler.

Yaşlı bakımı ile ilgilenen yaşlı yakınları yaşlı ile olan akrabalıkları nedeniyle duygusal yönden daha çok etkilenmektedirler.

 

Ayten Hanımın yaşlı annesinin çocukça yorumlar yapması, soru sorması öznel yük kavramına örnektir.

Yaşlılara ait faktörler bilişsel yetersizlikler, işlevsel yetersizlikler ve davranışsal sorunlar şeklinde üç ayrı başlıkta toplanmaktadır. Bilişsel yetersizlikler; yaşlının düşünme, konuşma ve anlama gibi zihinsel faaliyetleri gerçekleştirememesidir. İşlevsel yetersizlikler; yaşam içindeki bedene ait bazı işlevlerin yerine getirilememesidir. Ev içinde bir yerden bir yere gidememe buna örnektir.

Yaşlıların çoğu, çok önemli bir zorunluluk olmadığı sürece yakınları tarafından bakılmak isterler.

Saklı alan

Tükenmişlik

Yaşlıların onurları gözetilmeli, onlara sevgiyle yaklaşılmalı; ancak acımak yanlış olacaktır.

Bu modele göre hasta-yaşlı özellikleri ve bilişsel işlevselliği içeren kaynaklar, hastanın işlevsellik düzeyi ya da yardıma gereksinim düzeyi, hastanın davranışsal problemleri, hastalığın seyri, yaşı, cinsiyeti, ırkı, kültür, sosyo-ekonomik özellikleri, sahip olduğu sosyal kaynakların niceliği ve niteliği gibi faktörlerdir. Daha önceki ve şimdiki ilişkinin kalitesi ise daha önceki yıllarda ve şimdi hasta ve hasta bakıcı arasındaki ilişkinin kalitesini ifade eder. Bakıcının özellikleri ve kaynakları ise bakıcının ne kadar süredir bakıcılık yaptığı, hasta-yaşlı ile olan ilişkisi, bakım vermeye yönelik verdiği anlam ve değer, kişilik özellikleri, yaş, cinsiyet, kültür, sosyo ekonomik düzey, fiziksel ve duygusal sağlığı, psikiyatrik geçmişi, sosyal kaynakların niteliği ve niceliğini ifade eder. Yaşlı ve bakıcı arasındaki ilişkilerin kalitesi bakıcının stres faktörlerini değerlendirmesini ve başa çıkma tepkilerini etkilemektedir. Bakıcının stresi değerlendirmesi, karşılaştığı durumlarla başa çıkabileceği ya da başa çıkamayacağına ilişkin algısıdır. Başa çıkma tepkileri ise problem odaklı, duygu odaklı ya da her ikisinin birleşimi olan başa çıkma tepkileridir. Sonuçlar ise hem olumlu hem de olumsuz olabilir. Bakıcının depresyonu, yaşam doyumunun ve iyi oluşun azalması, fiziksel sağlığın, sosyal aktivitelerinin azalması ve aile çatışmalarının artması olumsuz sonuçlara örnektir. Kendine saygının, kendilik doyumunun, diğer aile üyelerine olumlu rol model olması ve yaşlıya kimin nasıl baktığı endişesinin olmaması olumlu sonuçlara örnektir. Bakıcılığın olumlu sonuçları ise bakım verilen kişi ya da diğer aile üyeleriyle ilişkinin gelişmesi, benlik saygısının, takdir duygusunun, zevk duygusunun ve amaç ya da anlamlandırma duygusunun artması, bakım verilen kişinin daha da kötüye gitmemesi için önlem almanın artması olduğu belirtilmiştir. Doğru yanıt C’dir.

Dışa dönüklük, sosyal etkileşim ve aktivitelere eğilim anlamına gelmektedir. Dışa dönük kişilik özelliği, enerjik, konuşkan, sıcakkanlı, heyecanlı, coşkulu ve sosyal olma gibi özelliklerden oluşmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Nörotizm kişilik özelliği, depresif ve hüzünlü olma, gerginlik, kaygılı olma, sıklıkla duygusal iniş çıkışlar yaşama, tedirginlik, huzursuzluk ve sabırsızlık gibi kişilik özelliklerini kapsamaktadır (Bacanlı ve diğerleri, 2009; Benet-Martinez ve John, 1998). Nörotik kişiler, genellikle anksiyete, depresyon, kızgınlık, sıkıntı gibi olumsuz duygular ve mantıklı olmayan düşünceler ve başa çıkma mekanizmalarında yetersizlik hissetmektedirler. Doğru cevap D'dir.

Sağlığı bozulmuş ileri yaştaki yaşlıların bakımının yalnızca evlat ya da evlatlar tarafından yapılması yetişkin evladın da sosyo-psikolojik sorunlar yaşamasına yol açabilmektedir. Literatürde “manevi yük” olarak kuramsallaştırılan bu durum, yetişkin evladın işine, eşine, çocuklarına ve kendisine ayırabileceği zamanın yeterli olmamasına neden olmaktadır.