YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II - Deneme Sınavı - 13

Genellikle toplumsal bakım kaynakları gayriresmî ücretli (bireyin sahip olduğu ekonomik kaynaklardan bireysel bakım için ödeme yapılarak alınan ücretli bakım hizmeti), (eş, yetişkin çocuklar-genellikle kız çocuklar, hane halkı dışında yaşayan bir akraba-genellikle kız kardeş, arkadaş ya da komşular yakın çevre gibi) gayriresmî ücretsiz ve resmî ücretli (refah ve sağlık hizmetleri sağlayan kent kurumları, kent hizmeti olarak inşa edilmiş kurumlardan yararlanmak) olarak sınıflandırılmaktadır. Yaşlı bakımı ya kurumlar ya da aile ve akrabalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir

İkincil bakıcılar ise yarı veya tam zamanlı olarak bir ücret karşılığında bakım veren kişilerdir. Doğru cevap C seçeneğidir

Kendilik değeri, bireyin sahip olduğu özellikleri değerlendirmesi sonucu kendine yönelik hissettiği duygudur. Doğru cevap B'dir.

Empati, karşıdaki kişinin duygu ve düşüncelerin anlaşılması için yapılırken sempati ise karşıdaki kişiyle özdeşim kurmak, yandaş olmak ve hak vermek için yapılır. Doğru cevap E'dir.

Nesnel yük; ailenin, yaşlının durumuna bağlı olarak yapmakta zorlandığı günlük işlerine yardımcı olma, ulaşım gibi vakit ayırmayı gerektirecek durumlar ile gelir kaybı ve sosyal etkinliklerin kısıtlanmasına yol açacak yaşam düzenindeki değişimlerdir. Örneğin özel arabası olmayan Mehmet Bey babasını tedavi için bir yere götürürken sadece taksi ile götürmek zorunda kalmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bakım Verenden Kaynaklanan Faktörler; Bakım verenin yaşı, etnik kökeni, cinsiyeti, yaşlıya olan yakınlığı, bakım vermeye gönüllü olup olmaması, eğitim durumu, ekonomik yapısı, hastalığının olup olmaması, baş etme yetenekleri, inançları, sosyal desteği, yaşadığı toplumun kültürel özellikleri bakım verene
ait faktörler arasında sayılabilir. Doğru cevap C seçeneğidir

Yaşlı ile Birlikte Yaşamanın Aile İlişkileri Açısından Getirdikleri; Bu tür bir sorumluluk bakım veren kişinin kendini daha değerli hissetmesi, birinin yaşamı açısından önemli bir konumda görmesi yaşamından daha çok doyum almasına sebep olabilir. Yaşlı ve yaşlı yakını birbirlerinin varlıklarından mutluluk duyarak yaşam doyumu sağlayabilir. Örneğin Öğretmen Selma, hasta annesinin bakımı ile ilgilenmeye başladığından bu yana, evdeki yaşamının çok daha düzenli bir hâl aldığını ve bu durumun kendisine iyi hissettirdiğini belirtmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir

Yaşlı bakımı ile ilgilenenlerin memnuniyet ve tatmin kaynağı olarak üç temel unsur vurgulanmaktadır (Baran, 2004).
a. Bakıcı ve yaşlı arasındaki kişiler arası ilişki dinamikleri ve bakan yakının bu bakım işini içsel bir istekle, gönüllü olarak yapması olumsuz sonuçları önlemektedir.
b. Birinin bakımını yüklenmek kişinin kendi ile gurur duyması ve bu şekilde benlik saygısını koruması önemli bir memnuniyet kaynağıdır.
c. Yaşlı bakımı ile ilgilenen kişilerin kim oldukları da önemlidir. Ancak araştırmalar, yaşlıya bakım veren kişinin, yoğun bakım verdikleri kişinin kim olduğuna bakmaksızın bakım zorlukları yaşadıklarında uygun ve işe yarar çözüm yollarını bularak problemlerle başa çıkmayı başardıklarını ve kendilerini güçlü hissettiklerini belirtmişlerdir. Doğru cevap E seçeneğidir

Saklı Alan: Bu alan kişinin bildiği ancak başkalarının bilmediği alandır. Kişi, bilinçli
olarak bazı yanlarını gizlemek istemektedir. Doğru cevap C seçeneğidir

Bilinmeyen Alan: Bu alan ise kişinin de başkalarının da bilmediği, karanlık alandır. Murat Bey ailesinin tek çocuğu olarak büyümüştü. Hayatı boyunca
çevresinde onu koruyup kollayan anne ve babası vardı. Bu yüzden kendisi ile ilgili güçlü yanlar konusunda hiçbir zaman bir fikri olmamıştı. Kendisini tanımlaması istense “Ben güçsüzüm, benim organizasyon yeteneğim pek de gelişmemiş” diyen bir orta yaşlı evlattı. Anne ve babasıyla 50 yaşından sonra birlikte yaşamaya başladığında yaptığı işler, çözdüğü problemlere kendi bile şaşıyor, yarım yüzyıldan sonra kendimi mi keşfediyorum diye ifade ediyordu. Murat Bey bilinmeyen alanını keşfetmekteydi. Doğru cevap B seçeneğidir

Duygusal Güçlükler; Duygusal alanda huzursuzluk, uykusuzluk, benlik saygısında azalma, sosyal izolasyon, depresyon, iğneleyici davranışlar, alkol ve ilaç kullanımında artış ve problem çözmede çaresizlik yaşamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bakıcıların kullandıkları dört başa çıkma tepkisi, aktif başa çıkma, olumlu yeniden yapılandırma, kabul etme ve inkar etmedir. Doğru cevap E'dir.

Geleneksel kültürlerde kadın bakıcıların, yaşlı anne-babasına ya da eşine bakmak yerine kendi isteklerine zaman ayırmaları bencillik, suçluluk ve utanç duyguları hissettirmektedir (Weinblatt ve Navon, 1995). Doğru cevap C'dir.

Kişinin yaşamının son döneminde alışkın olduğu ortamda ve kendi alışkanlıklarını sürdürerek yaşama isteği her kültürde kabul görmekte ve benimsenmektedir. Sağlığı bo­zulmuş ileri yaştaki yaşlıların bakımının yalnızca evlat ya da evlatlar tarafından yapılması yetişkin evladın da sosyo-psikolojik sorunlar yaşamasına yol açabilmektedir. Literatürde “manevi yük” olarak kuramsallaştırılan bu durum, yetişkin evladın işine, eşine, çocukları­na ve kendisine ayırabileceği zamanın yeterli olmamasına neden olmaktadır. Evli yetişkin evlatlarda bu duruma daha sık rastlanmakta ve sorun tüm sosyoekonomik düzeylerde yaşanmaktadır.

Gelişmiş toplumlarda yalnız yaşamak, yaşlılar için bazı güçlüklere yol açsa bile, onların kendi kurdukları yaşam düzenini bozmak istemedikleri ve kendi ortamlarında özerk yaşamayı tercih ettikleri bilinmektedir. Ancak, belki ülkemiz için bu görüş ve uy­gulamaların yaygınlaşması zaman alacaktır. Fakat sosyal değişimle birlikte yalnız yaşayan yaşlı bireylerin sayısının ve ortalama yaşam süresinin artması, bu konu ile ilgili önlem­lerin alınması ve destek sistemlerinin artırılması gereksinimini gündeme getirmektedir.

İkincil bakıcılar ise yarı veya tam zamanlı olarak bir ücret karşılığında bakım veren kişilerdir. Bu kişiler bazen bakım işi ile ilgili eğitim almış olabilirler. Yaşlının sağlık ve te­mizlik hizmetlerini yürütmek üzere beceriler kazanmışlardır. Bazıları da eğitim almadan bakım işini yürütürler. Yaşlının gözetimini yapmak, sağlık ve yaşam bakım hizmetlerini en sağlıklı ve düzenli şekilde yapmak üzere ücret karşılığı bu hizmeti yürütürler. Bu kişi­ler, yaşlıyla kan bağına sahip olmayan kişilerden olursa yaşlının yaşlılığa ya da hastalığına bağlı değişimlerinden duygusal olarak daha az etkilenirler. Hizmet alanlarını belirleyip sınırlarını koyarlar. Ülkemizde evde bakım hizmeti sunan kuruluşların sayısının son dere­ce yetersiz olması, genel sağlık sistemine entegre bir evde bakım hizmetinin bulunmama­sı, evde bakım hizmetlerinin maliyetinin sağlık güvencesi sağlayan kurumlar tarafından karşılanmaması, bakım gerektiren kişiler için evde bakılabileceği hâlde hastaneye ya da rehabilitasyon merkezlerine başvurulmasına neden olmaktadır. Ayrıca bakım verenlerin bakım verme konusundaki bilgilerinin yetersiz olması, evde bakılan kişilerin yaşam süre­lerinde kısalmaya neden olmaktadır.

Yaşlı bakımı ile ilgilenen yaşlı yakınları ise yaşlı ile olan akrabalıkları nedeniyle duy­gusal olarak daha çok etkilenecek ve bakım işinin gereklerini duygusal etkilenmeler ne­deniyle gerektiği gibi gerçekleştiremeyecektir. Fedakarlık düzeyini abartabilecek ve kendi yaşamından ve sağlığından ödünler vermeye hazır olacaktır. Bu işi herhangi bir karşılık almadan yaptığı için zaman zaman çökkünlük, motivasyon düşüklüğü gibi sorunlar ya­şayacaklardır.

Yaşlı bakımı ile ilgilenenlerin, uzun süreli ve yinelemelerle giden hastalığa sahip bireylerle yaşamaları sonucunda kendi işlevsellikleri ile ilgili olarak da bazı sorunlar yaşamaları ka­çınılmazdır. Buna bağlı olarak ailelerin çeşitli alanlarda (ekonomik, sosyal, arkadaşlık iliş­kileri, psikolojik) yaşadıkları sorunlardan kaynaklanan sorumluluk yüklenmeleri, “bakım yükü” olarak kavramsallaştırılmaktadır. “Yük”, bakım verenin üstlendiği bakımın ortaya çıkardığı fiziki yorgunlukların yanında psikolojik sıkıntı, fiziksel sağlık problemleri, eko­nomik problemler, sosyal problemler, aile ilişkilerinin bozulması ve kontrolün kendinde olmadığı duygusunu yaşama gibi subjektif ve objektif olumsuz sonuçlardır. Bakım veren kişi evde bakımın en önemli unsurudur. Bu nedenle bakım verenin yü­künün artması evde bakım verme desteğini tehlikeye sokabilmektedir. Kişinin bakım vermeye başlamadan önce yaşam kalitesinin çok farklı olması bakım yükü ile ilişkilidir. Bakım veren kişinin tamamen değişen yaşam koşulları sebebi ile bakım yükünde bir artış oluşması olağan bir durumdur. Gerek yaşam kalitesi gerek bakım yükü değerlendirildi­ğinde bakım verene ait faktörler; yaşı etnik kökeni cinsiyeti yaşlıya olan yakınlık, bakım vermeye gönüllü olup olmama, eğitim durumu, ekonomik yapı, fizyolojik olarak bir soru­na sahip olma durumu, stres ile başa çıkma yetileri, inançla, sosyal destek, yaşadığı toplu­mun kültürel özellikleri önemli değişkenler olarak kabul edilebilir. Bakım verenlerin yük düzeyinin yüksek olduğu durumlarda yaşlıların da gerek fiziksel gerek ruhsal sorunları daha sık ifade ettikleri görülmüştür.

Öznel yükle ise yaşlıyla ilgili olarak yaşanan öznel sıkıntı düzeyi, üzüntü, kaygı, bit­kinlik gibi duygusal tepkiler anlatılmak istenilmektedir. Bakım gerektiren durumların farklı özellikleri incelendiğinde bakım gerektiren durumun özelliklerinin ve bakım sağ­layan kişiden kaynaklanan faktörlerin bakım verenin yükünde etkili oldukları görülmektedir.

Kör Alan: Bu alan başkaları tarafından bilinen ancak kişinin bilmediği alanıdır. Baş­kalarının bir kişi hakkında edindiği izlenimlerle ilgilidir.