YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Maslach’ın Tükenmişlik Modeli’ne göre tükenmişlik, öncelikle bireyin duygusal anlamda tükenmesi, sonrasında duyarsızlaşması ve sonuç olarak kişisel başarının düşmesine neden olmaktadır.

Doğru yanıt "B" seçeneğidir.

Duygusal tükenme, tükenmişlik sendromunun başlangıcı ve merkezidir; tükenmişlik sendromunun bireysel stres boyutunu ifade etmektedir.

Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Durgunluk döneminde görülen özellikler şunlardır.

Doğru yanıt "D" seçeneğidir.

Tükenmişliğin uyarıcı niteliğindeki ilk belirtileri şunlardır:

• Kendini devamlı yorgun, bezgin, fizik olarak güçsüz hissetmek,

• Zorlanmaya neden olana karşı öfke duymak,

• Zorlanmayla başa çıkmalarda kendi kendini devamlı eleştirmek,

• Alaycı, negatif ve tedirgin olmak,

• Küçük bir şey karşısında hemen alevlenmek,

• Devamlı baş ağrıları ve sindirim, bağırsak sistemi bozuklukları yaşamak

Doğru yanıt "E" seçeneğidir.

Alarm, organizmanın, dış uyaranı stres olarak algıladığı durumdur.

Doğru yanıt "A" seçeneğidir.

Depresyon, en az iki hafta devam eden, daha önceleri zevk veren şeylere karşı ilgi kaybı, isteksizlik, umutsuzluk ve çökkün bir ruh hâlinin olmasıdır.

Doğru yanıt "B" seçeneğidir.

Bireysel düzeyde tükenmişlikle başa çıkma yolları arasında yer almaktadır. Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Erikson, 65 yaş ve sonrasında, bireylerin yaşamlarını gözden geçirdiklerini belirtmektedir. Yaşamın gözden geçirilmesi, bireyin geri dönüp kendi yaşam deneyimlerine bakması, bunları değerlendirmesi, yorumlaması ve çoğunlukla yeniden yorumlamasını içerir.

Doğru yanıt  "D" seçeneğidir.

Yaşlılarda tükenmişliğin fiziksel belirtileri arasında kronik yorgunluk, güçsüzlük, uyuşukluk, hastalıklara karşı daha hassas olma, sık baş ağrıları, bulantı, kas krampları, bel ağrısı, uyku bozuklukları sayılabilir.

Doğru yanıt "E" seçeneğidir.

Tükenmişliğin kişiler arası boyutunu temsil eden duyarsızlaşma; çalışanların hizmet ya da bakım verdiği kişilere karşı olumsuz ve alaycı tutumlar sergilemesi, onlara duygudan yoksun bir şekilde nesne gibi davranmasını içermektedir. Duygusal tükenmeyi yaşayan kişi duygusal anlamda kendini işine veremediği için insanlarla ilişkilerini işini yapmaya yetecek olan en alt düzeye indirerek taşıdığı duygusal yükü hafifletmeye çalışır. Bunlar, duyarsızlaşmanın ilk belirtileridir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Aşama aşama yaşanan bir süreç olan tükenmişlik; şevk ve coşku dönemi, durgunluk dönemi, engellenme dönemi ve ilgisizleşme dönemi olmak üzere dört başlıkta toplanmıştır. İlk evrede bireyin enerjisi yüksektir ve gerçekçi olmayan beklentiler sergilemektedir. Sonrasında karşılaştığı güçlüklerden ve daha önce yadsıdığı bazı durumlardan giderek rahatsız olmaya başlamıştır. Üçüncü evrede yoğun bir engellenmişlik duygusu yaşar. Bu durumda ya başa çıkmaya yönelik yeni stratejiler geliştirir ya da pasif saldırgan tutumlarla işi yokuşa sürme, direnç gösterme ve kendini çekme gibi davranışlara başvurur. Son evrede derin bir inançsızlık, mesleğe karşı ilginin azalması ve umutsuzluk baş gösterir. Kişisel başarısı düşer ve sosyal çekilme durumu yaşanır. Yer alan maddeler Durgunluk döneminde görülmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Aşama aşama yaşanan bir süreç olan tükenmişlik; şevk ve coşku dönemi, durgunluk dönemi, engellenme dönemi ve ilgisizleşme dönemi olmak üzere dört başlıkta toplanmıştır. İlk evrede bireyin enerjisi yüksektir ve gerçekçi olmayan beklentiler sergilemektedir. Sonrasında karşılaştığı güçlüklerden ve daha önce yadsıdığı bazı durumlardan giderek rahatsız olmaya başlamıştır. Üçüncü evrede yoğun bir engellenmişlik duygusu yaşar. Bu durumda ya başa çıkmaya yönelik yeni stratejiler geliştirir ya da pasif saldırgan tutumlarla işi yokuşa sürme, direnç gösterme ve kendini çekme gibi davranışlara başvurur. Son evrede derin bir inançsızlık, mesleğe karşı ilginin azalması ve umutsuzluk baş gösterir. Kişisel başarısı düşer ve sosyal çekilme durumu yaşanır. Bu maddeler tükenmişliğin şevk ve çoşku dönemiyle ilgilidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Tükenmişliğin davranışsal belirtileri, başkaları tarafından da kolaylıkla gözlenebilen ve değerlendirilebilen belirtilerdir. Bu belirtiler, işe karşı duyarsızlaşma, karşısındakini suçlama, diğerlerine karşı küçümseyici, alaycı, cezalandırıcı ve saldırganca davranışlar ortaya koyma, işin yapılış şekli konusunda kendisini yeni alternatiflere kapatma şeklinde ortaya çıkabilir. Ayrıca unutkanlık, işlerin onun taşıyabileceğinden fazlaymış gibi gelmesi, davranışta katı olma, hareketsizlik, bazı şeyleri sürekli erteleme ve kolay ağlama gibi davranışlar da gözlenmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sosyal Belirtiler;
Bu belirtiler daha çok iş ortamında görülür. İş ortamında tükenmişliği yaşayan kişiler, fizyolojik ve psikolojik olarak kendilerini çalışma arkadaşlarından uzaklaştırırlar. İnsan ilişkileri kopmuştur. Aslında çevresine karşı olumsuz duygu ve tavırları, insanlara karşı ilgisiz, alaycı hatta suçlayıcı davranışları, işleri sürekli aksatması ve her şeyi olumsuz değerlendirmesi nedeniyle iş arkadaşları ve amirleri tarafından sevilmezler. Doğru cevap A seçeneğidir.

Alarm: Organizmanın, dış uyaranı stres olarak algıladığı durumdur. Otonom sinir sistemi, salgı bezlerini uyararak kana bol miktarda adrenalin ve onun etkisi altında ortaya çıkan diğer biyokimyasal maddeleri pompalar. Bu durum kalp atışlarının hızlanması, tansiyonun yükselmesi, solunumun hızlanması ve ani adrenalin salgılanması biçiminde gelişir. Salgıların etkisi altında vücut alarm durumuna geçer ve ortaya çıkacak acil durumlarla uğraşmaya hazırlanır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Benlik saygısı ve kendini kabul, yaşlılıkta da çok önemli olan bir kavramdır. Benlik saygısı bireyin toplumdaki rolü ve ilişkileri ile yakından ilişkilidir. Yaşlılık ise bireyin toplumdaki rolü ve ilişkilerinde önemli değişimlerin yaşandığı bir dönemdir. Fiziksel ve zihinsel yeteneklerdeki kayıplar, yaşlı bireyin benlik saygısının düşmesini kolaylaştırır (İlgar, 2008). Çünkü yaşlılar, çoğu kez artık güçlerinin kalmadığını düşünerek tüm iş ve uğraşlardan kendilerini uzak tutmakta ve kendilerini “değersiz”, “işlevlerini yitirmiş” ve “güçsüz” hissetmeleri de onların yaşamdan doyum sağlamalarında önemli bir engel oluşturmaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yaşlılık döneminde oluşan kayıplar, stresler, krizler, emeklilik, dulluk, hastalık, fiziksel gücün azalması, duyu kaybı, toplumsal statüdeki ve yaşam standartlarındaki değişiklikler gibi etkenler karşısında, her yaşlının aynı tutumu ve davranışı sergilemediği, yaşam deneyimleri, hayata bakışı ve kişilik özelliklerine göre değişik yanıtlar geliştirdiği görülmektedir.Yaşlı bireylerin tükenmişlik gibi yaşam zorluklarıyla etkili bir şekilde başa çıkabilmelerinde sosyal destek oldukça önemlidir. Yaşlının çevresindeki eş, aile ve arkadaşlarından oluşan sosyal ağ, sevgi, bağlılık, benlik saygısı ve bir gruba ait olma gibi temel sosyal gereksinimleri karşılayarak etkili bir destek sağlamaktadır. Sosyal destek sonucu ortaya çıkan saygınlık, moral artışına ve yaşamdan duyulan memnuniyete, stres verici olaylarla baş etmeye katkıda bulunmaktadır. Yaşlılıkta yaşam kalitesinin artırılması ve stres ve tükenmişlikle başa çıkmada hobi ve boş zaman etkinlikleri de oldukça etkilidir. Boş zaman etkinliklerine katılan bireylerin hepsinin, katılmayanlara oranla fiziksel bakımdan daha sağlıklı ve sağlam oldukları geniş ölçüde kabul edilen bir gerçektir. Özellikle açık hava boş zaman etkinlikleri, ruh bozukluk ve hastalıklarını önler ve azaltır. Ayrıca boş zamanların değerlendirilmesinden bireyin zihinsel rehabilitasyonundan da önemli ölçüde yararlanılmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Iİlk defa 1970’lerde insanlara yardım hizmeti sunan mesleklerde çalışanlarda rastlanan bir durum olarak tanımlanmasına rağmen günümüzde tükenmişlik, şirket yöneticilerinden, bankacılara, güvenlik güçlerinden, bir yıldır tatil yapmamış, tüm ev işleri ve çocuklarının bakım sorumluluğu üzerinde olan anneye kadar herkesin yaşayabileceği bir sendrom olarak tarif edilmektedir.