YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Öfkeyi, engellenme ve bireyin kendini tehdit altında hissettiği durumlarda, kendini koruma ya da isteklerini yerine getirmeye yönelik tepkilere neden olan bir duygu olarak tanımlamak mümkündür. Tanımda da görüldüğü üzere aslında öfke, bireyin engellemelere karşı koyması, kendi haklarını koruması ve diğer insanlara uygun mesajlar gönderebilmesi için gereklidir.

Bastırılan, dışa vurulmayan ancak içten içe varlığını sürdüren öfke düşmanlık olarak ortaya çıkabilir. Beklenmedik bir anda kontrolsüz ve abartılı bir şekilde ifade edilmesine neden olabilir. Ayrıca ö enin sürekli biriktirilmesi ve içe atılması; migren, hazımsızlık, gastrit, ülser gibi psikosomatik rahatsızlıklara, kronik kalp hastalıkları, hipertansiyon gibi kalp-damar hastalıklarına; keyifsizlik, hiçbir şeyden zevk alamama ve depresyon gibi olumsuz durumlara neden olabilmektedir.

Hem fizyolojik hem de duygusal unsurları içeren öfke, genelde ikiye ayrılmaktadır: Durumluk öfke ve sürekli öfke. Durumluk öfke, yoğunluğu ve varlığı duruma göre değişiklik gösteren, rahatsızlık ve gerilim duygusu ile ilişkili olan öfkedir. Örneğin; bir kamu kuruluşunda işiniz var ve mesai saatinin bitmesine oldukça az bir süre kalmış. Aceleyle evraklarınızı ilgili birimlere yetiştirmeye çalışıyorsunuz ancak kalabalık bir koridorda iki üç kişi neşeli bir biçimde sohbet ediyor. Geçişi engelledikleri için diğerleri gibi siz de beklemek zorunda kalıyorsunuz, sıkışıklık arttıkça artıyor ancak onlar konumlarını değiştirmiyorlar. Buradaki gibi belirli bir durumda ortaya çıkan öfke, durumluk öfkeyi ifade etmektedir.

Sürekli öfke ise, bireyin sürekli yüksek seviyede öfkeli olması, çok fazla şeyin öfkesini tetiklemesi ve öfke durumlarına kışkırtıcı tepkiler vermesidir . Diğerlerini öfkelendirmeyecek durumlarda kolayca öfkelenen, hemen her şeye öfkelenen, hep öfkeli olan insanlar için sürekli öfke düzeylerinin yüksek olduğu söylenebilir.

Öfke bireylerin kendilerini tehdit altında hissettikleri, kötülük içeren davranışlara maruz kaldıkları durumlarda ortaya çıkmaktadır.

Bazı ruh sağlığı bozukluklarında olduğu gibi fizyolojik hastalıklar da öfke ve saldırgan davranışları içerebilmektedir. Yaşlılıktaki en önemli bozukluklardan olan demansta; yaşlıda, reddedicilik, küfür etme, çığlık atma, sözel cinsel taciz, genel huzursuzluk, sürekli başka yere gitme çabası, engellenince saldırganlaşma, itme, tükürme, tekmeleme, ısırma, vurma gibi ajite davranışlar görülebilmektedir.

Kaygı, kaçma, kaçınma, korku, endişe, sıkıntı gibi bireyin iç ve dış etkenlere karşı verdiği tepkilerden biridir. Bu duygular bireyin yaşam çabasına destek olur ancak çok şiddetli ve sürekli hâle gelirse günlük yaşamı engelleyebilir.

Kaygı ile ilgili ruh sağlığı bozukluklarını anlatmak için kullanılan klinik kaygıdan da söz etmek mümkündür. Klinik kaygı; yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, agorafobi, travma sonrası stres bozukluğu, sosyal fobi ve obsesif kompulsif bozukluk vb. şeklinde ifade edilen ruh sağlığı bozukluklarını anlatmaktadır.

Kaygının belirtileri sınırsızdır. Duygusal alanda hafif huzursuzluktan panik durumlarına kadar değişen belirtiler ortaya çıkabilir. Fiziksel rahatsızlıklar, tikler, kol ve bacaklarda felçler, kas gerilmeleri ve kas krampları motor belirtilere örnek olarak verilebilir. Bunların yanı sıra, baş dönmesi, baş ağrısı, görmede bulanıklık, kulak çınlaması, yüzde kızarma, terleme, ishal, kalp çarpıntısı vb. gibi belirtiler de ortaya çıkabilir.

Kaygı, fiziksel, bilişsel ve davranışsal düzeyde tepkilere neden olmakta ve bireyin günlük yaşamını önemli ölçüde engelleyebilmektedir. Bilişsel kaygı belirtileri şunlardır; İncitileceği ya da korkutulacağı düşüncesi, Canavar ya da vahşi hayvanlar düşüncesi, Kendini eleştirme düşüncesi, Beceriksizlik ya da yetersizlik düşüncesi, Konsantre olmada zorluk, Unutkanlık, Aptal görünme düşüncesi, Bedenin incitileceği düşüncesi, Sevdiği birinin incitileceği düşüncesi, Çıldıracağı düşüncesi Kirleneceği düşüncesi.