YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Öfkeyi, engellenme ve bireyin kendini tehdit altında hissettiği durumlarda, kendini koruma ya da isteklerini yerine getirmeye yönelik tepkilere neden olan bir duygu olarak tanımlamak mümkündür. Tanımda da görüldüğü üzere aslında öfke, bireyin engellemelere karşı koyması, kendi haklarını koruması ve diğer insanlara uygun mesajlar gönderebilmesi için gereklidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Öfke, korku, üzüntü, suçluluk gibi psikolojik bir müdahaleyi gerektirebilir ve birey için problem yaratabilir. Korku, üzüntü, suçluluk gibi öfke de temelde problemli bir davranış değildir ancak davranışsal etkileri, sıklığı, yoğunluğu nedeniyle bireyin ve diğerlerinin yaşamında sorunlara neden olabilir. Öfkeyi olumsuz olarak tanımlamamızın nedeni, çoğunlukla öfkenin saldırgan davranışlarla birlikte görülmesidir. Aslında saldırganlık için her zaman öfke gerekli değildir. İnsanlar öfkelenmeden de saldırgan davranışlar sergileyebilirler. Örneğin; okulda zorbalık yapan bir çocuk, kendisini öfkelendirecek bir durum olmasa da kendinden daha zayıf olan arkadaşının bilerek ve isteyerek canını yakabilir. Bir sokak çetesi sadece eğlence olsun diye dükkânlara, sokak lambalarına, hayvanlara ya da sokaktan geçen herhangi birine zarar verebilir. Benzer şekilde her öfke durumuna da saldırganlık eşlik etmez. Her birey, çok öfkelendiği; “kan beynime sıçradı” dediği zamanlarda yine de sakinliğini koruduğu durumlarda kendi yaşamından pek çok örnek bulabilir. Bu nedenle ortaya çıkardığı birçok olumsuz duruma rağmen öfke, doğal ve sağlıklı bir duygudur ve saldırganlık gibi öfkenin yok edilmesi mümkün değildir. Öfkeyi bastırmak, dışa vurmamak tehlikelidir çünkü dışa vurulmadığında bu duygu gittikçe büyür, bireyin yaşamında duygusal ve bedensel sorunlara neden olabilir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yaşlı birey, geçirdiği her gün gücünden ve sağlığından biraz daha kaybeder. Maddi güçlükler, çocuklarla kişiler arası çatışma, akranlarıyla çatışma, arkadaşların ölümü, yalnızlığın farkında olma, hastalık ya da yeti yitimi, emekliliğe uyum sağlayamama gibi yaşlılık döneminde ortaya çıkabilecek olası gelişimsel krizler yaşarlar.

Görme ve işitme kayıpları bunların en önemlilerindendir. 65
yaşından büyük kişilerin üçte birinde sosyal ilişkilerini bozacak düzeyde işitme kaybı vardır. Yaşlıların konuşulanları anlamasını etkileyen de bu işitme kaybıdır. Sesin anlaşılmaması, tam duyu kaybına göre yaşlıyı daha çok etkiler. Konuşulanları tam anlamayan kişide, sosyal yalıtım, depresyon ve paranoid yorumlamaya yatkınlık gözlenir. Yani konuşulduğunu duyan ancak ne konuşulduğunu anlayamayan yaşlı, konuşmanın bir parçası olamayacak, geri çekilecek ve izole olacaktır. Bu durum yaşlının kırgınlık, yalnızlık ve üzüntü yaşamasına neden olabilir.

Artık genç, güzel, güçlü ya da sağlıklı olmayan yaşlıların benlik saygıları da bu durumlarından etkilenmektedir. Görme ve işitme kayıplarının yanı sıra öğrenme ve bellek kapasitesindeki düşüş, reaksiyon zamanının uzaması (özellikle karmaşık görevlerde), uykuya geçişin uzaması, uyuduktan sonra sık uyanma gibi uyku sorunlarının artması da yaşlının kaygı düzeyini artıran, kendisini çaresiz, yetersiz, işe yaramaz ve hatta yük olarak algılamasına neden olabilecek durumlardır.Doğru cevap E seçeneğidir.

Yaşamın ayrılmaz bir parçası olan kaygı, günlük yaşamda zaman zaman endişe, korku gibi kavramlarla karıştırılmakta, bu kavramlar birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Kaygı, korkuya benzer bir duygudur. Kişi bunu, sanki kötü bir şey olacakmış gibi içinde nedeni belirsiz bir sıkıntı ve bir endişe duygusu olarak algılar. Çok hafif tedirginlik ve gerginlik duygusundan panik derecesine varan değişik yoğunlukta olabilir. Ağır derecelerinde kişinin benliği bu ruhsal acı altında ezilir. Kaygı ile en fazla karıştırılan korku ise yaşamı tehdit eden ya da o sırada var olan tehlikeye karşı ani bir alarm tepkisidir. Kaygı durumlarında hissedilen kaygı, çevreden gelen tehlikeyle orantısızdır. Çoğunlukla o anki durumla ilgili değil, geleceğe ilişkin olumsuz beklentilerle ilişkilidir. Yani korku, belirli bir tehlikeye ilişkin bir duygu iken kaygı daha çok içten gelen, nedeni kişi tarafından çoğunlukla bilinmeyen tehlikelere ilişkin bir tepkidir.

Kaygıya birçok belirti eşlik eder. Duygusal alanda hafif huzursuzluktan panik durumlarına kadar değişen belirtiler ortaya çıkabilir. Fiziksel rahatsızlıklar, tikler, kol ve bacaklarda felçler, kas gerilmeleri ve kas krampları motor belirtilere örnek olarak verilebilir. Bunların yanı sıra, baş dönmesi, baş ağrısı, görmede bulanıklık, kulak çınlaması, yüzde kızarma, terleme, ishal, kalp çarpıntısı vb. gibi belirtiler de ortaya çıkabilir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kaygının belirtileri; 

Fiziksel belirtileri;

• Kalp atışında artış
• Aşırı yorgunluk
• Solunumun artması
• Mide bulantısı
• Karın ağrısı

• Baş dönmesi
• Görüntünün bulanması
• Ağız kuruluğu
• Kasların gerilmesi
• Kalp çarpıntısı

• Kızarma
• Kusma
• Uyuşma
• Terleme

Bilişsel belirtileri;

• İncitileceği ya da korkutulacağı düşüncesi
• Canavar ya da vahşi hayvanlar düşüncesi
• Kendini eleştirme düşüncesi

• Beceriksizlik ya da yetersizlik düşüncesi
• Konsantre olmada zorluk
• Unutkanlık
• Aptal görünme düşüncesi

• Bedenin incitileceği düşüncesi
• Sevdiği birinin incitileceğidüşüncesi
• Çıldıracağı düşüncesi
• Kirleneceği düşüncesi

Davranışsal belirtileri;

• Kaçınma
• Ağlama ya da çığlık atma
• Tırnak yeme
• Sesin titremesi
• Kekeleme

• Dudakların titremesi
• Yutkunma
• Hareketsizleşme
• Seyirme
• Parmak emme

• Göz temasından kaçınma
• Fiziksel yakınlık
• Çeneyi sıkma
• Yerinde duramamama

Doğru cevap A seçeneğidir.

Kaygının belirtileri; 

Fiziksel belirtileri;

• Kalp atışında artış
• Aşırı yorgunluk
• Solunumun artması
• Mide bulantısı
• Karın ağrısı

• Baş dönmesi
• Görüntünün bulanması
• Ağız kuruluğu
• Kasların gerilmesi
• Kalp çarpıntısı

• Kızarma
• Kusma
• Uyuşma
• Terleme

Bilişsel belirtileri;

• İncitileceği ya da korkutulacağı düşüncesi
• Canavar ya da vahşi hayvanlar düşüncesi
• Kendini eleştirme düşüncesi

• Beceriksizlik ya da yetersizlik düşüncesi
• Konsantre olmada zorluk
• Unutkanlık
• Aptal görünme düşüncesi

• Bedenin incitileceği düşüncesi
• Sevdiği birinin incitileceğidüşüncesi
• Çıldıracağı düşüncesi
• Kirleneceği düşüncesi

Davranışsal belirtileri;

• Kaçınma
• Ağlama ya da çığlık atma
• Tırnak yeme
• Sesin titremesi
• Kekeleme

• Dudakların titremesi
• Yutkunma
• Hareketsizleşme
• Seyirme
• Parmak emme

• Göz temasından kaçınma
• Fiziksel yakınlık
• Çeneyi sıkma
• Yerinde duramamama

Doğru cevap C seçeneğidir.

Kaygının belirtileri; 

Fiziksel belirtileri;

• Kalp atışında artış
• Aşırı yorgunluk
• Solunumun artması
• Mide bulantısı
• Karın ağrısı

• Baş dönmesi
• Görüntünün bulanması
• Ağız kuruluğu
• Kasların gerilmesi
• Kalp çarpıntısı

• Kızarma
• Kusma
• Uyuşma
• Terleme

Bilişsel belirtileri;

• İncitileceği ya da korkutulacağı düşüncesi
• Canavar ya da vahşi hayvanlar düşüncesi
• Kendini eleştirme düşüncesi

• Beceriksizlik ya da yetersizlik düşüncesi
• Konsantre olmada zorluk
• Unutkanlık
• Aptal görünme düşüncesi

• Bedenin incitileceği düşüncesi
• Sevdiği birinin incitileceğidüşüncesi
• Çıldıracağı düşüncesi
• Kirleneceği düşüncesi

Davranışsal belirtileri;

• Kaçınma
• Ağlama ya da çığlık atma
• Tırnak yeme
• Sesin titremesi
• Kekeleme

• Dudakların titremesi
• Yutkunma
• Hareketsizleşme
• Seyirme
• Parmak emme

• Göz temasından kaçınma
• Fiziksel yakınlık
• Çeneyi sıkma
• Yerinde duramamama

Doğru cevap E seçeneğidir.

Öfke düzeyi yüksek, öfke kontrolü düşük bireylere bu konuda destekleyici çalışmalar elbette ki gereklidir. Öfke düzeyini azaltmaya ya da öfke kontrolünü yükseltmeye yönelik programlar ağırlıklı olarak bireylerin öfke duygularını ve öfkelerini tetikleyen durumları fark etmelerini içerir. Hangi durumlarda nasıl öfkelendiklerini fark eden bireylere, kendilerini sakinleştirme, derin nefes alma, gevşeme teknikleri öğretilir. Böylece öfke düzeylerini azaltmaları sağlanmaya çalışılır. Ayrıca beden dili, jest ve mimikler, kişisel alanın diğerlerinin öfkelerini tetiklemedeki önemine vurgu yapılır. Diğer yaş gruplarında olduğu gibi yaşlı bireylerin öfke düzeylerini azaltmak, öfke kontrollerini artırmak için özellikle sistematik derin nefes alma ve gevşeme teknikleri öğretilebilir. Ayrıca bakım verenlerin yaşlılarla iletişimlerinde beden dilinin önemini bilerek uygun jest-mimik ve beden dili ile yaklaşmalarının öneminin de vurgulanması gerekmektedir. Bu tür durumlarda bakım verenlerin empatik olması, yaşlının durumunu ve öfkesinin nedenlerini anlaması gerekmektedir. Ancak bu şekilde doğru davranış şeklini bulmaları ve uygun tepkiler vermeleri mümkün olacaktır. Öfke kontrolü programlarında yer alan tekniklerden biri de fiziksel egzersizdir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Kaygı yaratan durumlarla başa çıkmada kullanılan stratejiler; problem odaklı ve duygusal odaklı olmak üzere ikiye ayrılabilir. Kaygı ve stres durumlarıyla baş etmede kullanılan yöntemlerden biri de inançlardır. Ayrıca kaygı bozukluklarının tedavisinde, psikoterapi ve/veya ilaç tedavisi kullanılmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kaygının belirtileri; 

Fiziksel belirtileri;

• Kalp atışında artış
• Aşırı yorgunluk
• Solunumun artması
• Mide bulantısı
• Karın ağrısı

• Baş dönmesi
• Görüntünün bulanması
• Ağız kuruluğu
• Kasların gerilmesi
• Kalp çarpıntısı

• Kızarma
• Kusma
• Uyuşma
• Terleme

Bilişsel belirtileri;

• İncitileceği ya da korkutulacağı düşüncesi
• Canavar ya da vahşi hayvanlar düşüncesi
• Kendini eleştirme düşüncesi

• Beceriksizlik ya da yetersizlik düşüncesi
• Konsantre olmada zorluk
• Unutkanlık
• Aptal görünme düşüncesi

• Bedenin incitileceği düşüncesi
• Sevdiği birinin incitileceğidüşüncesi
• Çıldıracağı düşüncesi
• Kirleneceği düşüncesi

Davranışsal belirtileri;

• Kaçınma
• Ağlama ya da çığlık atma
• Tırnak yeme
• Sesin titremesi
• Kekeleme

• Dudakların titremesi
• Yutkunma
• Hareketsizleşme
• Seyirme
• Parmak emme

• Göz temasından kaçınma
• Fiziksel yakınlık
• Çeneyi sıkma
• Yerinde duramamama

Doğru cevap D seçeneğidir.

Öfke, engellenme ve bireyin kendini tehdit altında hissettiği durumlarda ortaya çıkan bir duygudur.

Sürekli öfke ise bireyin yüksek düzeyde öfkeye duygusuna sahip olmasını ifade eder. Bu anlamda D şıkkında verilen bilgi yanlıştır. D şıkkında verilen bilgi durumluk öfkeyi tanımlamaktadır. Doğru cevap D'dir.

Bellek işlemlerinde ve dikkatini yoğunlaştırmada sorunlar yaşayan birey, karşılaştığı sorunları değerlendirirken ve çözüm üretirken bu sorunlardan olumsuz etkilenir. Diğerlerinin davranışlarını yanlış yorumlar. Bedia Hanım da eşyalarını nereye koyduğunu unuttuğunda, ailesini bulamadığı eşyalar için haksız yere suçlamaktadır.

Görme ve işitme kayıplarının yanı sıra öğrenme ve bellek kapasitesindeki düşüş, reaksiyon zamanının uzaması (özellikle karmaşık görevlerde), uykuya geçişin uzaması, uyuduktan sonra sık uyanma gibi uyku sorunlarının artması da yaşlının kaygı düzeyini artıran, kendisini çaresiz, yetersiz, işe yaramaz ve hatta yük olarak algılamasına neden olabilecek durumlardır. Tüm bunlar yaşlının öfke yaşamasına neden olabilmektedir. Doğru cevap E'dir.

Sürekli kaygı, bireyin genel olarak nasıl hissettiğini ve bireyin kaygı yatkınlığını ifade eden bir kavramdır. Doğru cevap A'dır.

Kaygının fiziksel belirtileri şunlardır:

• Kalp atışında artış
• Aşırı yorgunluk
• Solunumun artması
• Mide bulantısı
• Karın ağrısı
• Baş dönmesi
• Görüntünün bulanması
• Ağız kuruluğu
• Kasların gerilmesi
• Kalp çarpıntısı
• Kızarma
• Kusma
• Uyuşma
• Terleme

Doğru cevap E'dir.

Kaygının bilişsel belirtileri şunlardır:

• İncitileceği ya da korkutulacağı
düşüncesi
• Canavar ya da vahşi hayvanlar
düşüncesi
• Kendini eleştirme düşüncesi
• Beceriksizlik ya da yetersizlik
düşüncesi
• Konsantre olmada zorluk
• Unutkanlık
• Aptal görünme düşüncesi
• Bedenin incitileceği düşüncesi
• Sevdiği birinin incitileceği
düşüncesi
• Çıldıracağı düşüncesi
• Kirleneceği düşüncesi

Doğru cevap C'dir.

Problem odaklı başa çıkmada birey, kaygı yaratan durumu değiştirmek ve etkilerini azaltmak için neler yapabileceği üzerinde durur ve harekete geçer. Başka bir ifadeyle bu başa çıkma tarzında birey durumu değiştirmeye ve sorunu ortadan kaldırmaya çalışmaktadır. Bu yöntemi kullanan bireylerin, sorun sırasında ve sonrasında daha düşük depresyona sahip oldukları belirtilmektedir. Doğru cevap B'dir.

Yaşlıların psikolojik sorunları, genç yaşlarındaki deneyimlerinden kaynaklı psikolojik bozukluklar olabileceği gibi, yaşlanmaya bağlı gelişimsel stres kaynaklarının (eş ve yakınların kaybı, emeklilik, menopoz/andropoz, sosyal yalıtım, kronik hastalıklar, bağımlı kalma korkusu, ölüm korkusu vb.) neden olduğu yeni sorunlar da olabilir. Genç erişkinlikte anksiyete bozukluğu tanısı alması, gelişimsel stres kaynaklarından biri değil; kişilik bozukluklarına dayandırılacak bir durumdur. Doğru cevap E'dir.

Verilen ifadelerden I ve II doğrudur. Ancak III. maddede verilen bilgi yanlıştır. Kaygı bozukluklarının tedavisinde, psikoterapi ve/veya ilaç tedavisi kullanılmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Öfkeyi bastırmak, dışa vurmamak tehlikelidir çünkü dışa vurulmadığında bu duygu gittikçe büyür, bireyin yaşamında duygusal ve bedensel sorunlara neden olabilir.

Hem fizyolojik hem de duygusal unsurları içeren öfke, genelde ikiye ayrılmaktadır: Durumluk öfke ve sürekli öfke.

Saldırganlık için her zaman öfke gerekli değildir. İnsanlar öfkelenmeden de saldırgan davranışlar sergileyebilirler. 

Bu bağlamda III. maddede verilen bilgi yanlıştır. I. ve II. maddelerde verilen bilgiler ise doğrudur. Doğru cevap A'dır.