YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Bütünleştirme-iş birliği yapma, yapıcı çatışma çözme stratejilerinden biridir ve stratejileri arasında karşılıklı iş birliği arayışı, anlaşma olasılıklarının araştırılması, karşılıklı güven ortamı oluşturma vb. yer almaktadır. Uyma ve itaat etme, karşı taraf ile ilişkinin sürdürülmesi önemli ise kullanılabilecek stratejilerden biridir. Taraflardan birinin kendi istek ve çıkarlarını geri plana atarak karşısındakinin isteklerini yerine getirmesi uyma-itaat etmedir. Hükmetme- üstünlük kurma şeklinde ifade edilen çatışma çözme stratejisinde, karşı taraf üzerinde baskı oluşturma, kendi isteğini yerine getirme söz konusudur. Burada sözel ve fiziksel saldırı, tehdit, ısrarcı olma gibi stratejiler uygulanır. Uzlaşma-karşılıklı ödün verme, her iki tarafın da karşılıklı olarak ödün vermelerini içeren stratejidir. Kaçınma ise, bireylerin çatışma durumlarında herhangi bir şey yapmayarak görmezden gelme davranışı göstermesidir.

İletişim hataları, tarafların birbirini doğru anlayamamasından kaynaklanmaktadır. Kaynakların yetersizliği, arzu edilen şeyin yeterli miktarda olmamasını ifade eden ve çatışmalara neden olan bir diğer unsurdur. Farklı din, yaş, sınıfa vb. ait olmak da çatışmalara neden olabilmektedir. Örneğin farklı yaşlardaki bireyler, toplumun geçirdiği değişim nedeniyle farklı bakış açılarına, değer yargılarına ve yaşam tarzlarına sahip olurlar. Bu durum, bireyler arasındaki algı farklılıklarına dayalıdır. Bireyin içinde bulunduğu çevrenin durumu da çatışmaları ortaya çıkarabilmektedir. Örneğin, aşırı sıcakların olduğu mevsimlerde insanlar daha fazla çatışma yaşayabilmektedir ve bu durum çevre faktörü ile ilişkilidir. Biyoloji ise doğuştan getirdiğimiz bazı özelliklerin, çatışma durumlarını ne sıklıkta yaşayacağımızı ve bu durumlarda nasıl tepki vereceğimizi belirlemektedir. Örneğin, öfkeli bir bireyin daha fazla çatışma yaşayacağı söylenebilir.

Çatışma, birbirleriyle bir şekilde bağı olan insanların aralarında bir şeyin uygun olmadığını, denk düşmediğini algılamalarına dayalı bir etkileşim olarak tanımlanmaktadır. Kaçınma, sorunu ve çatışmayı görmezden gelmeyi ifade etmektedir. Ara buluculuk ise, bireyler arasında yaşanan çatışmaların çözülmesi için üçüncü kişilere başvurmaktır. Verilen tanım müzakereye aittir. Müzakerenin amacı, her iki tarafı da memnun edebilecek bir noktada buluşmaktır.

atışmanın çözümünde iletişim becerileri büyük önem taşıdığı için, çatışma çözme becerilerinin kazandırılmasını amaçlayan çalışmalarda, kendi duygularını tanıma, karşısındaki kişinin duygularını anlayabilme, empati kurabilme, öfke kontrolü, sosyal ipuçlarını doğru anlama ve yorumlama gibi temel sosyal ve duygusal becerilere yer verilmektedir.

Yaşlanmayla birlikte beş zihinsel alanda; sözel anlam, mekansal oryantasyon, tümevarımsal yargılama, hesaplama ve kelime akıcılığı alanlarında azalma görülür. Ancak, yaşla birlikte pratik zekada artış görülür. Yaşlılar bilgi ve deneyim birikimi sayesinde güncel bir problemi gençlerden daha hızlı çözebilirler.

Yaşlılık etkileri en fazla uzun süreli bellekte bozulmalara neden olmaktadır. Yaş arttıkça uzun süreli bellekten bilginin geri getirilmesi-hatırlanması güçleşmektedir. Araştırmacılar bu durumu bilgi depolanırken gerekli bellek stratejilerinin kullanılmamasına bağlamaktadırlar. Örneğin yaşlılara bir kelime listesi ezberlettirildiğinde “sadece hatırlamaya çalıştım” şeklinde belirsiz bir stratejiden söz etmişlerdir.

Çatışmaların çözümünde, iş birliği odaklı, her iki tarafın da memnun olacağı bir sonucu ortaya çıkarmaya yönelik kazan-kazan yaklaşımı önerilmektedir. Bu yaklaşımda ilişkinin devam ettirilmesi mümkün olur. Kazan-kaybet yaklaşımı, hükmetmenin güç kullanımının olduğu bir çözüm yaklaşımıdır. Bu durum sadece güç uygulayan tarafı memnun edeceği için olumlu bir yaklaşım olarak kabul edilmez. Kaybet-kazan yaklaşımında, karşı tarafın memnuniyetine odaklanılır, çokça taviz verilir. Kaybet-kaybet yaklaşımı ise gereksiz tavizlerin verildiği, iki tarafın da çıkarlarına hizmet etmeyen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımda çözülen bir durumun olmadığını söylemek yanlış olmayacaktır. Kaçınma ise, bireylerin çatışma durumlarında herhangi bir şey yapmayarak görmezden gelme davranışı göstermesidir.

Problem çözme, yüksek düzeyli düşünmeyi gerektiren, etkili çözüm yollarının belirlenmesi, uygun olabilecek çözüm yolunun seçilmesi ve karar verilmesini kapsayan bilişsel ve davranışsal bir süreçtir (D’Zurilla and Nezu 2001). Problem çözme becerisi, bireyin gün- delik yaşamını devam ettirebilmesini sağladığından fiziksel ve ruhsal sağlığı için önemlidir.

Gündelik yaşamda ortaya çıkan sosyal problemleri etkili bir biçimde çözebilmek için öncelikle problemin tanımlanmasına ihtiyaç vardır. Problem doğru tanımlanmadığında uygun çözüm yollarının bulunmasına imkân yoktur.

Araştırma sonuçları doğrultusunda uzmanlar, yaşlıların zihinsel alıştırmalar ve fiziksel egzersizler yapmalarını önermektedirler. Ayrıca, sosyal etkileşim ve duyusal uyarılma da bilişsel işlevleri arttırmaktadır.