YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Çatışma, birbiriyle bir şekilde bağı olan insanların aralarında bir şeyin uygun olmadığını, denk düşmediğini algılamalarına dayalı bir etkileşimdir.

Bir çatışmayı ortaya çıkarabilecek durumları şöyle sıralamak mümkündür; kaynakların yetersizliği, zorluklar, iletişim hataları, algı farklılıkları, biyoloji, çevre, sağlık.

Kaynakların yetersizliği: Arzu edilen şeyin yeterli miktarda olmayışı çatışmalara neden olabilmektedir.

Çatışma durumları birçok faktörden kaynaklanır ve her birey çatışma durumunda aynı tepkiyi vermez. Bazı bireyler çatışma durumlarında herhangi bir şey yapmayarak, görmezden gelerek kaçınma davranışı gösterirken; bazıları kendi içlerine çekilebilirler. Bazı bireyler karşılarındakilere zorbalık ederek baskı uygulamaya çalışır, bazılarıysa fiziksel şiddetin de işin içine girdiği tek taraflı güç uygulamayı tercih eder. Bazı insanlar çatışma durumlarında diğerlerinin isteklerini kabul eder, onların kazanmalarına izin verir yani teslim olmayı seçerler. Bazıları, üçüncü kişi ya da kurumlardan yardım almaya çalışır; yetkili kişiye şikâyet eder, arabulucuya ya da hakeme gider, dava açarlar. Bazı bireyler ise çatışmaları müzakere ederek sonuçlandırmaya çalışırlar.

Her iki tarafında da karşılıklı olarak ödün vermelerini içeren bir stratejidir.

Kaçınma: Sorunu ve çatışmayı görmezden gelme, yok sayma, tartışmayı en aza indirme, geri çekilme, teslim olma gibi stratejileri içerir.

Uyma-itaat etme: Taraflardan birinin kendi istek ve çıkarlarını geri plana atarak karşısındakinin isteklerinin yerine getirilmesidir.

Hükmetme-üstünlük kurma: Bu çatışma çözme stratejisinde, karşı taraf üzerinde baskı oluşturma, kendi isteğini yerine getirme söz konusudur.

Bütünleştirme-iş birliği yapma: Yapıcı çatışma çözme stratejilerinden olan iş birliğine ve bütünleşmeye yönelik stratejilerde, karşılıklı iş birliği arayışı, anlaşma olasılıklarının araştırılması, karşılıklı güven ortamı oluşturma, ortak fayda için çözüm arama, empati kurma vb. yer almaktadır.

Sosyal problem çözme, baş etme stratejilerinin, kendini kontrol yöntemlerinin öğrenilmesi sürecidir. Problemin çözümünde problemi tanıma, çözümler üretme, karar verme ve çözümü uygulamadan oluşan dört aşama önermektedir.

Uçanok (2001), genç yetişkinlerin çoğunlukla iş, aile ve ekonomik hedeflerini; orta yaşlı ve yaşlı bireylerin ise sağlık, sosyal faaliyetler ve kişisel ilgilerine yönelik hedeflerini dile getirdiklerini belirtmektedir. Başka bir ifadeyle farklı gelişim dönemlerindeki bireylerin yaşamları gibi yaşam amaçları, yaşamlarında önem verdikleri kişi, durum ve değerler de değişir.

Genellikle çatışma, olumsuz, stresli, sözel hatta fiziksel şiddete neden olan durumlar olarak düşünülür. Çatışma, olumsuz duygulara, iletişimin engellenmesine, birlikte iş yapmak için gerekli koordinasyonun azalmasına, diğerlerinin bakış açısını
anlamanın ve empati kurmanın ortadan kalkmasına neden olur.

Çatışmanın olumlu yansımaları olabilmektedir. Çatışma zamanda kişinin önemli sorunlarını dile getirmesine olanak sağlar. Yeni ve yaratıcı fikirler üretebilir. Mevcut bir gerilimin yumuşamasına da yarayabilir. Uygun bir biçimde ele alınırsa çatışmalar ilişkileri daha da güçlendirebilir. Çatışma, yeni bir bakış açısı kazanmaya, kaynaşmaya, kendi görüşüne takılıp kalmamaya, kendini değiştirmeye, farklılıkları takdir etmeye imkân sağlayabilmektedir.

Algı farklılıkları; farklı din, yaş, sınıfa vb. ait olmak da çatışmalara neden olabilmektedir. Örneğin farklı yaşlardaki bireyler, toplumun geçirdiği değişim nedeniyle farklı bakış açılarına, değer yargılarına ve yaşam tarzlarına sahip olurlar. Bu durum birbirlerini anlamakta, iletişim kurmakta sorunlar yaşamalarına ve “kuşak çatışması” denilen durumun ortaya çıkmasına neden olabilir.

Hükmetme-üstünlük kurma: Bu çatışma çözme stratejisinde, karşı taraf üzerinde baskı oluşturma, kendi isteğini yerine getirme söz konusudur. Burada sözel ve fiziksel saldırı, tehdit, ısrarcı olma gibi stratejiler uygulanır. Verilen örnekte Hasan Bey, kendi isteklerini yerine getirmek için çoğunlukla bu yöntemi kullanmaktadır.

Çatışma çözme becerilerinin kazandırılmasını amaçlayan çalışmalarda, kendi duygularını tanıma, karşısındaki kişinin duygularını anlayabilme, empati kurabilme, öfke kontrolü, sosyal ipuçlarını doğru anlama ve yorumlama gibi temel sosyal ve duygusal becerilere yer verilir.

Çatışmaların çözümünde, iş birliği odaklı, her iki tarafın da memnun olacağı bir sonucu ortaya çıkarmaya yönelik kazan-kazan yaklaşımı önerilmektedir. Bu yaklaşımda ilişkinin devam ettirilmesi mümkün olur. Kazan-kaybet yaklaşımı, hükmetmenin güç kullanımının olduğu bir çözüm yaklaşımıdır. Bu durum sadece güç uygulayan tarafı memnun edeceği için olumlu bir yaklaşım olarak kabul edilmez. Kaybet-kazan yaklaşımında, karşı tarafın memnuniyetine odaklanılır, çokça taviz verilir. Hasan Bey’in ailesinde olduğu gibi sadece bir tarafın memnuniyetine, çıkarlarına odaklanıldığı için taviz veren tarafın uzun vadede rahatsız olmasına yol açar. Kaybet-kaybet yaklaşımı ise gereksiz tavizlerin verildiği, iki tarafın da çıkarlarına hizmet etmeyen bir yaklaşımdır.

Sosyal problem çözme, baş etme stratejilerinin, kendini kontrol yöntemlerinin öğrenilmesi sürecidir. Problemin çözümünde problemi tanıma, çözümler üretme, karar verme ve çözümü uygulamadan oluşan dört aşama önermektedir.

Yaşlılık dönemi, bilişsel gelişim açısından ele alındığında tam bir duraklama ya da gerileme dönemi olarak görülmez. Yaşlılık döneminde, tecrübeler sonucu oluşan bilgide artış olur. Bununla birlikte dil kullanma, bellek, dikkat gibi konularda yaşla birlikte işlev bozuklukları görülür.

Yaşlı kişiler genelde değişiklikten kaygılanırlar ve başarılı oldukları alışkanlıklarını sürdürmeyi tercih ederler. Değişiklikten yana değillerdir. Bu durum öğrenme yetisindeki yavaşlamadan da kaynaklanabilir. Zor öğrenen, kolay unutan yaşlı, yeni durumlara uyum sağlamakta güçlük yaşadığı için değişiklik yapmaktan kaçınıyor olabilir.