YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Yaşlanmayla birlikte beş zihinsel alanda; sözel anlam, mekânsal oryantasyon, tümevarımsal yargılama, hesaplama ve kelime akıcılığı alanlarında azalma görülür.

Yaşlılara, öğrenme yetilerindeki yavaşlamayı engellemek için zihinsel alıştırmalar yapmaları önerilmektedir.Duyusal uyarılma da yaşlılıkta öğrenme yetisinin yavaşlamasını önlemek için işe yarayan yöntemlerden biridir. Bilişsel işlevler için önerilen bir başka yöntem de kaba/ince motor beceriler için fiziksel egzersizdir.

Arzu edilen şeyin yeterli miktarda olmayışı çatışmalara neden olabilmektedir. Bir alışveriş merkezinde yeterli park alanı bulunmadığında, yiyecek miktarının kısıtlı olduğu ortamlarda ortaya çıkan çatışmalar buna örnek olarak verilebilir. Dolayısıyla doğru yanıt "A" seçeneğidir.

Çatışmalar sadece yaşlılarla gençler arasında gerçekleşmez. Her yaşta birey, herhangi başka bir bireyle çatışma yaşayabilir. Örneğin, kurumda kalan yaşlılar, ortak yaşam alanlarını ve eşyalarını kullanmaktadırlar. Tüm yaş gruplarında olduğu gibi yaşlılar da bu ortak alan ya da eşyaları paylaşmakta sorunlar yaşayabilmektedirler. Bu kurumlarda bazen bakım verenlerin ilgisini paylaşmak bile çatışmaya neden olabilmektedir. Dolayısıyla II. maddede verilen bilgi yanlış, diğer maddeler doğrudur.

Çatışma yönetimi stratejileri şöyle açıklanabilir: 

• Bütünleştirme-iş birliği yapma: Yapıcı çatışma çözme stratejilerinden olan iş birliğine ve bütünleşmeye yönelik stratejilerde, karşılıklı iş birliği arayışı, anlaşma olasılıklarının araştırılması, karşılıklı güven ortamı oluşturma, ortak fayda için çözüm arama, empati kurma vb. yer almaktadır.

• Uyma-itaat etme: Taraflardan birinin kendi istek ve çıkarlarını geri plana atarak karşısındakinin isteklerinin yerine getirilmesidir. Karşı tarafla ilişkinin sürdürülmesi önemli ise kullanılabilecek stratejilerden biridir. Ödün verme stratejisi, karşı tarafla ilişkinin korunması ve sürdürülmesine verilen önemin, ilgilerin ve ihtiyaçların doyurulmasına verilen önemden daha yüksek olduğu durumlarda etkili olabilir.  

• Hükmetme-üstünlük kurma: Bu çatışma çözme stratejisinde, karşı taraf üzerinde baskı oluşturma, kendi isteğini yerine getirme söz konusudur. Burada sözel ve fiziksel saldırı, tehdit, ısrarcı olma gibi stratejiler uygulanır.

• Kaçınma: Sorunu ve çatışmayı görmezden gelme, yok sayma, tartışmayı en aza indirme, geri çekilme, teslim olma gibi stratejileri içerir. Özellikle sorun, çözüm aramaya değmeyecek nitelikte ise ya da karşıdaki kişi sizin için önemli değilse bu yaklaşım kullanılabilir. 

• Uzlaşma-karşılıklı ödün verme: Her iki tarafında da karşılıklı olarak ödün vermelerini içeren bir stratejidir. 

Dolayısıyla doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Çatışma yönetimi stratejileri şöyle açıklanabilir: 

• Bütünleştirme-iş birliği yapma: Yapıcı çatışma çözme stratejilerinden olan iş birliğine ve bütünleşmeye yönelik stratejilerde, karşılıklı iş birliği arayışı, anlaşma olasılıklarının araştırılması, karşılıklı güven ortamı oluşturma, ortak fayda için çözüm arama, empati kurma vb. yer almaktadır.

• Uyma-itaat etme: Taraflardan birinin kendi istek ve çıkarlarını geri plana atarak karşısındakinin isteklerinin yerine getirilmesidir. Karşı tarafla ilişkinin sürdürülmesi önemli ise kullanılabilecek stratejilerden biridir. Ödün verme stratejisi, karşı tarafla ilişkinin korunması ve sürdürülmesine verilen önemin, ilgilerin ve ihtiyaçların doyurulmasına verilen önemden daha yüksek olduğu durumlarda etkili olabilir.  

• Hükmetme-üstünlük kurma: Bu çatışma çözme stratejisinde, karşı taraf üzerinde baskı oluşturma, kendi isteğini yerine getirme söz konusudur. Burada sözel ve fiziksel saldırı, tehdit, ısrarcı olma gibi stratejiler uygulanır.

• Kaçınma: Sorunu ve çatışmayı görmezden gelme, yok sayma, tartışmayı en aza indirme, geri çekilme, teslim olma gibi stratejileri içerir. Özellikle sorun, çözüm aramaya değmeyecek nitelikte ise ya da karşıdaki kişi sizin için önemli değilse bu yaklaşım kullanılabilir. 

• Uzlaşma-karşılıklı ödün verme: Her iki tarafında da karşılıklı olarak ödün vermelerini içeren bir stratejidir. 

Dolayısıyla doğru yanıt "B" seçeneğidir.

Çatışmaların çözümünde, iş birliği odaklı, her iki tarafından memnun olacağı bir sonucu ortaya çıkarmaya yönelik kazan-kazan yaklaşımı önerilmektedir. Bu yaklaşımda ilişkinin devam ettirilmesi mümkün olur. Kazan-kaybet yaklaşımı, hükmetmenin güç kullanımının olduğu bir çözüm yaklaşımıdır. Bu durum sadece güç uygulayan tarafı memnun edeceği için olumlu bir yaklaşım olarak kabul edilmez. Kaybet-kazan yaklaşımında, karşı tarafın memnuniyetine odaklanılır, çokça taviz verilir. Kaybet-kaybet yaklaşımı ise gereksiz tavizlerin verildiği, iki tarafın da çıkarlarına hizmet etmeyen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımda çözülen bir durumun olmadığını söylemek yanlış olmayacaktır. Ara buluculuk ise bireyler arasında yaşanan çatışmaların çözülmesi için üçüncü kişilere başvurmaktır. Ara bulucular, tarafsızlıklarını koruyarak, iletişim ve çatışma çözme becerilerini kullanır ve söz konusu çatışmanın giderilmesine yardımcı olurlar. 

Dolayısıyla doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Problemin çözümünde, sırasıyla takip edilmek üzere problemi tanımlama, çözümler üretme, karar verme ve çözümü uygulamadan oluşan dört aşama önerilmektedir.

Psikologlar zekâyı akıcı ve birikimli zekâ olmak üzere ikiye ayırmaktadırlar. Akıcı zekâ kültürden bağımsız, organizmanın fizyolojik yapısına dayanan zekâ türüdür. Yeni problemleri ve durumları doğru biçimde ele almayı ifade etmektedir. Örneğin bir matematik probleminin çözümü akıcı zekâ ile ilgilidir. Birikimli zekâ ise toplumsal deneyimler sırasında kazanılır. İleri yaşlarda artış gösterir, en azından azalmaz. Dolayısıyla III. maddede verilen bilgi yanlış, diğerleri doğrudur.

Duyusal uyarılma da yaşlılıkta öğrenme yetisinin yavaşlamasını önlemek için işe yarayan yöntemlerden biridir. Yaşlılar emekli olup sosyal yaşamlardan uzaklaştıklarında bilişsel yeteneklerinde düşüş görülebilmektedir. Toplumsal ve entelektüel etkinliklere tam katılan kişilerin bilişsel başarıları artmaktadır. Sosyal etkileşim arttıkça sorunları içselleştirme, başa çıkma için harcanan tutum artmakta, çaresizlik ise azalmaktadır. Dolayısıyla II. maddede verilen bilgi yanlış, diğerleri doğrudur.

Çatışma, birbiriyle bir şekilde bağı olan insanların aralarında bir şeyin uygun olmadığını, denk düşmediğini algılamalarına dayalı bir etkileşimdir. Bir arada olmanın gerekli olduğu durumlarda çatışmanın olmaması mümkün değildir ve çatışma durumu her
yaştan bireyin her türlü ortamda karşılaşabileceği bir durumdur.

Algı farklılıkları: Farklı din, yaş, sınıfa vb. ait olmak da çatışmalara neden olabilmektedir. Örneğin farklı yaşlardaki bireyler, toplumun geçirdiği değişim nedeniyle farklı bakış açılarına, değer yargılarına ve yaşam tarzlarına sahip olurlar. Bu durum birbirlerini anlamakta, iletişim kurmakta sorunlar yaşamalarına ve “kuşak çatışması” denilen durumun ortaya çıkmasına neden
olabilir.

Çatışma ile ilgili çalışmalar, bireylerin çatışmalara verdikleri tepkilerin bütünleştirme, uyma, hükmetme, kaçınma ve uzlaşma
olmak üzere beş başlık altında toplandığını ifade etmektedirler. Bu çatışma yönetimi stratejileri Bütünleştirme-iş birliği yapma, uyma-itaat etme, hükmetme-üstünlük kurma, uzlaşma-karşılıklı ödün verme ve kaçınmadır.

Ara buluculuk bireyler arasında yaşanan çatışmaların çözülmesi için üçüncü kişilere başvurmaktır. Ara bulucular, tarafsızlıklarını koruyarak, iletişim ve çatışma çözme becerilerini kullanır ve söz konusu çatışmanın giderilmesine yardımcı olurlar.

Sosyal problem çözme, baş etme stratejilerinin, kendini kontrol yöntemlerinin öğrenilmesi sürecidir. Problemin çözümü problemi tanıma, çözümler üretme, karar verme ve çözümü uygulama aşamalarından oluşmaktadır.

Psikologlar zekâyı akıcı ve birikimli (kristal) zekâ olmak üzere ikiye ayırmaktadırlar. Akıcı zekâ kültürden bağımsız, organizmanın fizyolojik yapısına dayanan zekâ türüdür. Yeni problemleri ve durumları doğru biçimde ele almayı ifade etmektedir. Örneğin bir matematik probleminin çözümü akıcı zekâ ile ilgilidir. Birikimli zekâ ise toplumsal deneyimler sırasında kazanılır. İleri yaşlarda artış gösterir, en azından azalmaz.

Yaşlanmayla birlikte beş zihinsel alanda; sözel anlam, mekânsal oryantasyon, tümevarımsal yargılama, hesaplama ve kelime akıcılığı alanlarında azalma görülür. Yaşlılar bilgiyi işlemek için daha uzun süreye ihtiyaç duyarlar. Tanıma, isimlendirme, dikkatini yöneltme, soyut düşünme, yargılama, sentez yapma ve planlama gibi bilişsel işlevlerde daha fazla zamana gereksinimleri vardır. Yaşlıların duyuları kaydetme gücü ve duyarlılığı azalır, bu nedenle diğerlerinden daha yavaş konuşmalarını isterler. Bilgi ve deneyim birikimi gerektiren sözel işlemlerde azalma olmazken bilgiyi hızla işleyip yanıt vermeyi gerektiren performansa dayalı işlemlerde azalma görülür. Bunun yanında yaşla birlikte pratik zekâda artış görülür. Güncel bir problemi
gençlerden daha hızlı çözebilirler. Yaşlılar deneyimlerindeki birikimden dolayı daha hızlı karar verebilirler, gençler gibi bilgi toplamaya ihtiyaç duymazlar.

Yaşlılar, tanıma, isimlendirme, dikkatini yöneltme, soyut düşünme, yargılama, sentez yapma ve planlama gibi bilişsel işlevlerde daha fazla zamana ihtiyaç duyarlar.

Yaşlılara, öğrenme yetilerindeki yavaşlamayı engellemek için zihinsel alıştırmalar yapmaları önerilmektedir. Duyusal uyarılma da yaşlılıkta öğrenme yetisinin yavaşlamasını önlemek için işe yarayan yöntemlerden biridir. Bilişsel işlevler için önerilen bir başka yöntem de kaba/ince motor beceriler için fiziksel egzersizdir. Düzenli beden egzersizleri yapma bilişsel başarıyı artırmaktadır.

Yaşlanmayla birlikte bilgi ve deneyim birikimi gerektiren sözel işlemlerde azalma olmazken bilgiyi hızla işleyip yanıt vermeyi gerektiren performansa dayalı işlemlerde azalma görülür.