YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Farklı yaşamları, meşguliyetleri, hedefleri olan bireylerin bir arada yaşayabilmesi için “uyum”a ihtiyaçları vardır. Aksi takdirde çatışma denilen durumlar ortaya çıkmaktadır. Yaşlılarla çalışırken ortaya çıkabilecek çatışma durumlarını, bu durumların nelerden kaynaklandığını, nasıl çözümlenebileceğini bilmek, yaşanan bir çatışmanın iki tarafın da gelişimine destek sağlayacak şekilde çözümlenmesine yardımcı olabilecektir.

Çatışma, birbiriyle bir şekilde bağı olan insanların aralarında bir şeyin uygun olmadığını, denk düşmediğini algılamalarına dayalı bir etkileşimdir (Folger, Poole ve Stutman, 2013). Bir arada olmanın gerekli olduğu durumlarda çatışmanın olmaması mümkün değildir ve çatışma durumu her yaştan bireyin her türlü ortamda karşılaşabileceği bir durumdur.

Genellikle çatışma, olumsuz, stresli, sözel hatta fiziksel şiddete neden olan durumlar olarak düşünülür. Çatışma, olumsuz duygulara, iletişimin engellenmesine, birlikte iş yapmak için gerekli koordinasyonun azalmasına, diğerlerinin bakış açısını anlamanın ve empati kurmanın ortadan kalkmasına neden olur. Ancak bazen çatışmanın olumlu yansımaları da olabilmektedir. Çatışma aynı zamanda kişinin önemli sorunlarını dile getirmesine olanak sağlar. Yeni ve yaratıcı fikirler üretebilir. Mevcut bir gerilimin yumuşamasına da yarayabilir. Uygun bir biçimde ele alınırsa çatışmalar ilişkileri daha da güçlendirebilir. Çatışma, yeni bir bakış açısı kazanmaya, kaynaşmaya, kendi görüşüne takılıp kalmamaya, kendini değiştirmeye, farklılıkları takdir etmeye imkân sağlayabilir.

Bir çatışmayı ortaya çıkarabilecek durumları şöyle sıralamak mümkündür

Biyoloji: Bazı bireyler mizaç özelliği olarak daha öfkeli, heyecanlı ya da çekingen olabilirler. Yani doğuştan getirdiğimiz bazı özelliklerimiz çatışma durumlarını ne sıklıkta yaşayacağımızı ya da bu durumlarda nasıl tepki vereceğimizi belirleyebilmektedir. Örneğin öfkeli bir mizaca sahip bir bireyin, öfkeli olmayan bir diğerine göre daha fazla çatışma yaşayacağı söylenebilir. En azından çatışma durumlarının olumsuz sonuçlanma ihtimalinin daha yüksek olacağı düşünülebilir.

Çatışma ile ilgili çalışmalar, bireylerin çatışmalara verdikleri tepkilerin bütünleştirme, uyma, hükmetme, kaçınma ve uzlaşma olmak üzere beş başlık altında toplandığını ifade etmektedirler.

Bütünleştirme-iş birliği yapma: Yapıcı çatışma çözme stratejilerinden olan iş birliğine ve bütünleşmeye yönelik stratejilerde, karşılıklı iş birliği arayışı, anlaşma olasılıklarının araştırılması, karşılıklı güven ortamı oluşturma, ortak fayda için çözüm arama, empati kurma vb. yer almaktadır

Bazen çatışmanın olumlu yansımaları da olabilmektedir. Çatışma aynı zamanda kişinin önemli sorunlarını dile getirmesine olanak sağlar. Yeni ve yaratıcı fikirler üretebilir. Mevcut bir gerilimin yumuşamasına da yarayabilir. Uygun bir biçimde ele alınırsa çatışmalar ilişkileri daha da güçlendirebilir. Çatışma, yeni bir bakış açısı kazanmaya, kaynaşmaya, kendi görüşüne takılıp kalmamaya, kendini değiştirmeye, farklılıkları takdir etmeye imkân sağlayabilir. Özetle, çatışma genelde olumsuz bir durum gibi algılanmakla birlikte, çözümü için adımlar atıldığında iki tarafın da yeni şeyler öğrenmesini ve uzlaşmasını sağlayabilecek fırsatlar ortaya koyar. Dolayısıyla III.maddede verilen bilgi yanlış, diğer maddeler doğrudur.

Bir çatışmayı ortaya çıkarabilecek durumlar aşağıdaki gibidir:

Dolayısıyla I.madde dışındaki diğer maddeler söz konusu durumlar arasında yer almaktadır.

• Kaynakların yetersizliği: Arzu edilen şeyin yeterli miktarda olmayışı çatışmalara neden olabilmektedir. Bir alışveriş merkezinde yeterli park alanı bulunmadığında, yiyecek miktarının kısıtlı olduğu ortamlarda ortaya çıkan çatışmalar buna örnek olarak verilebilir.

Biyoloji: Bazı bireyler mizaç özelliği olarak daha öfkeli, heyecanlı ya da çekingen olabilirler. Yani doğuştan getirdiğimiz bazı özelliklerimiz çatışma durumlarını ne sıklıkta yaşayacağımızı ya da bu durumlarda nasıl
tepki vereceğimizi belirleyebilmektedir. Diğer seçenekler çatışma yönetimi stratejileridir.

Bütünleştirme-iş birliği yapma: Yapıcı çatışma çözme stratejilerinden olan iş birliğine ve bütünleşmeye yönelik stratejilerde, kar-
şılıklı iş birliği arayışı, anlaşma olasılıklarının araştırılması, karşılıklı güven ortamı oluşturma, ortak fayda için çözüm arama,
empati kurma vb. yer almaktadır.

Hükmetme-üstünlük kurma: Bu çatışma çözme stratejisinde, karşı taraf üzerinde baskı oluşturma, kendi isteğini yerine getirme
söz konusudur. Burada sözel ve fiziksel saldırı, tehdit, ısrarcı olma gibi stratejiler uygulanır.

Çatışmaların çözümünde, iş birliği odaklı, her iki tarafından memnun olacağı bir sonucu ortaya çıkarmaya yönelik kazan-kazan yaklaşımı önerilmektedir. Bu yaklaşımda ilişkinin devam ettirilmesi mümkün olur.

Kaybet-kaybet yaklaşımı gereksiz tavizlerin verildiği, iki tarafın da çıkarlarına hizmet etmeyen bir yaklaşımdır.

Problemin çözümünde problemi tanıma, çözümler üretme, karar verme ve çözümü uygulamadan oluşan dört aşama önerilmektedir.

Yaşlı kişiler genelde değişiklikten kaygılanırlar ve başarılı oldukları alışkanlıklarını sürdürmeyi tercih ederler. Değişiklikten yana değillerdir. Bu durum öğrenme yetisindeki yavaşlamadan da kaynaklanabilir. Zor öğrenen, kolay unutan yaşlı, yeni durumlara uyum sağlamakta güçlük yaşadığı için değişiklik yapmaktan kaçınıyor olabilir.

Yaşlılara, öğrenme yetilerindeki yavaşlamayı engellemek için zihinsel alıştırmalar yapmaları önerilmektedir. Örneğin bulmaca çözen bireyler bu bilişsel işlevlerde daha az sorun yaşamaktadırlar.

Yaşlılık etkileri en fazla uzun süreli bellekte bozulmalara neden olmaktadır. Yaş arttıkça uzun süreli bellekten bilginin geri getirilmesi-hatırlanması güçleşmektedir. Araştırmacılar bu durumu bilgi depolanırken gerekli bellek stratejilerinin kullanılmamasına bağlamaktadırlar.

Sosyal problem çözme, baş etme stratejilerinin, kendini kontrol yöntemlerinin öğrenilmesi sürecidir. Problemin çözümünde problemi tanıma, çözümler üretme, karar verme ve çözümü uygulamadan oluşan dört aşama önermektedir