YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Yaşlının bir yıldır huzurevinde kalmakta olmasına karşın hala henüz taşınmış gibi gerginlik içinde olması süreğen (kronik)
strese örnektir. Diğer seçenekler ise kısa süreli (akut) strese örnektir.

Stres Kaynağı Olarak Biyolojik Yaşlanma: Yaşlılık döneminde bağışıklık sistemi güçsüzleşmekte ve birçok hastalık ortaya çıkmaktadır. Amigdala ve limbik sistemin yaşa duyarlılığı ile beyindeki yapı farklılaşmakta, yaşlı gerçekte stres uyarıcı olmasa bile, olayları stres yapıcı olarak algılayabilmektedirYaşlıların yaşadıkları yeti kaybı, başkalarına bağımlı olmalarına yol açması yönüyle yaşlılarda bir stres kaynağı olmaktadır.

Eğitime ve yaşantıya bağlı olarak, yaşantılar yoluyla edinilen bilgi, beceri ve stratejilerden oluşan yeterliliklere kristalize zeka denir.

Yaşlılarla ilgili araştırmalarda zihinsel olarak dinamik-aktif olan yaşlıların yaşam kalitelerinin de yaşam doyumlarının da yüksek olduğu, stresleriyle de daha etkili biçimde başa çıktıklarını yansıtmaktadır. Bu bilgiler, yaşlılarla çalışan profesyonellere de
önemli ipuçları vermektedir. Örneğin; huzurevlerinde yaşlılara bilgisayar, akıllı telefon ve internet (kullanma) kursu gibi etkinlikler düzenleme, yaşlıların bilişsel olarak canlı olmalarına ortam yaratacaktır.

Yaşlılar; süreğen hastalıklar, yetersizlik, sevdiği birinin kaybı gibi stres yapıcılarla sıklıkla karşılaşmak durumundadırlar. Yaşlılar, ağırlıklı olarak duygu odaklı başa çıkma yollarını bu tür stres kaynaklarıyla başa çıkmada kullanmaktadırlar. Özellikle yaşlılık döneminde, bilişsel yeterliklerinde ciddi kayıplar yaşayan yaşlılar için duygu odaklı başa çıkma yollarını geliştirmek ve özellikle yaşanan stresle başa çıkmak, depresyona girmekten korunmak için işlevsel olacaktır.

Fiziksel Yönelimli Başa Çıkma Yolları: Yaşlılar, o güne değin benimsemiş oldukları yaşam tarzları ve kazanmış oldukları yaşam deneyimlerini, yaşlılık döneminde karşılaştıkları stresle başa çıkmada kullanabilirler. Yaşamını büyük ölçüde geçirdiği bölgeye bağlı olarak, örneğin; kırsal kesimde bağ-bahçede tarımla uğraşmaları, sebze meyve yetiştirmeleri, kentsel alanda ev içinde ve balkonlarında çiçek bakımı ile uğraşmaları, evde yemek hazırlama, sebze ayıklama işlerini yerine getirmeleri, banka işlemlerini takip etme, alışveriş yaparak gündelik ev ihtiyaçlarının karşılanması gibi eylemler örnek olarak verilebilir.

Yaşlıların stresle başa çıkma yollarından biri de dinî etkinliklerdir. Bireylerin dini inanç sistemleri, yaşamda karşılaştıkları olayları olduğu gibi, yaşamın sonunun kaçınılmazlığı gerçeğini de kabul etmelerini ve bu gerçeğe uyum sağlamalarını kolaylaştırıcı işleve sahiptir.

Aile Sağlığı Merkezilerine tedavi olmak için başvuran yaşlı bireylerde; depresyon, istismar ve ihmalin Belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilen çalışmada  veri toplanılan yaşlıların yarısından çoğunun duygusal istismara, üçte birinden fazlasının ihmale, dörtte birine yakınının ekonomik istismara uğramış oldukları belirlenmiştir.
tir

Erkek huzurevi sakinlerinin kadınlara göre daha çok problem odaklı başa çıkmayı kullandıklarını, beklenenin aksine yaş ilerledikçe kaçınma türü başa çıkmanın daha az kullanıldığı, hiç evlenmemiş yaşlıların evli ya da dul olan yaşlılara göre daha çok kaçınma türü başa çıkma yollarını kullandıkları ortaya çıkmıştır.

Yaşlı bireyler, yaşamlarının önceki dönemlerinde kazandıkları becerileri, yaşam biçimlerini, yaşlılık dönemine uyarlayabildikleri ölçüde yaşamdan haz alırlar, doyum verici ilişkiler kurabilirler, dolayısıyla stresten de uzak olabilirler.

Yaşlılık dönemi stres kaynaklarının kısa süreli ya da uzun süreli olarak
da işlev gördüğünü söyleyebiliriz. Stresi; akut (kısa süreli) ve kronik (süreğen) stres olmak üzere iki ana başlıkta toplamak olasıdır. Kısa süreli stres, stresi belirleme yönündeki görüşmeden önceki 12 ay içinde oluşmuş durumlarla ilgilidir. Olumsuz yaşam olaylarının 12 ay öncesine dayanması, bağlantılı olan stresin süreğen olduğunu yansıtır. Süreğen stresin kısa süreli olana göre, sağlık ve iyi oluş üzerinde süreklilik arz eden ve yıkıcı olan
olumsuz etkileri vardır.

Akıcı Zekâ;
Eğitim ve deneyimden bağımsız biçimde, soyut muhakeme yapma, karmaşık ilişkileri kavrama yeterliğidir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kristalize Zekâ;
Eğitime ve yaşantıya bağlı olarak, yaşantılar yoluyla edinilen bilgi, beceri ve stratejilerden oluşan yeterliliklerdir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Başkalarının hassas noktalarına değinebilmekte, onlarla dalga geçmeye neden olabilmektedir. Bu tür mizah, saldırgan mizah tarzı olarak isimlendirilmektedir. Bireyin mizahı, kendisine ya da diğerlerine zarar vermeyecek şekilde kişiler arası ilişkileri geliştirmeye yardımcı bir şekilde kullanılması katılımcı mizah olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Yaşlılık döneminde sık karşılaşılan bir başka stres kaynağı da yaşlının eşinin, kardeşinin arkadaşının, akrabasının ya da sevdiği birinin kaybını yaşaması, bu kayba ilişkin yaşadığı yastır. Kadınların ortalama ömürlerinin erkeklerden yüksek olması, kayıp nedeniyle yaşanan psikolojik sorunların yanı sıra sosyal ve ekonomik sorunları da cinsiyete bağlı olarak şekillendirmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Günlük yaşamda teknoloji kullanımının yaygınlaşması, yaşlılar için yaşamı kolaylaştırıcı olabildiği gibi, zorlaştırıcı da olabilmektedir. Örneğin; işitme cihazlarında kullanılan teknoloji türlerinin zenginleşmesi, sosyal güvenlik sistemi içinde karşılanması, işitme kaybı nedeniyle sosyal çevresiyle bağ kurması çok zorlaşan yaşlının yaşam kalitesini olumlu biçimde değiştirmektedir. Ancak örneğin; giderek yaygınlaşan akıllı telefonlar, bu özellik ile paralel giderek, daha “akıllı ve becerikli kullanıcıları!” gerektirmektedir. Yaşlıların bağımsız olmaları, güvende olmaları, yakınları ve bakıcılarından da ayrı bir yaşamı yönetebilmeleri açısından önemli
işlevleri olabilecek cep telefonlarının dokunmatik olmaları, yaşlıların öğrenmelerini ve kullanmalarını zorlaştıracak derecede karmaşık olmaları ve hâlâ bu gelişim dönemindekiler için yazılımların geliştirilmemiş olması, yaşlıların da yakınlarının da stres yaşamalarına ortam yaratmaktadır.
Ülkemizde emekli yaşlıların emekli maaşlarına ulaşmalarını sağlamada banka hizmetlerindeki (bankomattan şifre girerek işlem yapma gibi) uygulamalar, yaşlıların başkalarına bağımlı olmalarına, hatta zaman zaman dolandırılmalarına da yol açmaktadır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Günlük yaşamda teknoloji kullanımının yaygınlaşması, yaşlılar için yaşamı kolaylaştırıcı olabildiği gibi, zorlaştırıcı da olabilmektedir. Örneğin; işitme cihazlarında kullanılan teknoloji türlerinin zenginleşmesi, sosyal güvenlik sistemi içinde karşılanması, işitme kaybı nedeniyle sosyal çevresiyle bağ kurması çok zorlaşan yaşlının yaşam kalitesini olumlu biçimde değiştirmektedir. Ancak örneğin; giderek yaygınlaşan akıllı telefonlar, bu özellik ile paralel giderek, daha “akıllı ve becerikli kullanıcıları!” gerektirmektedir. Yaşlıların bağımsız olmaları, güvende olmaları, yakınları ve bakıcılarından da ayrı bir yaşamı yönetebilmeleri açısından önemli
işlevleri olabilecek cep telefonlarının dokunmatik olmaları, yaşlıların öğrenmelerini ve kullanmalarını zorlaştıracak derecede karmaşık olmaları ve hâlâ bu gelişim dönemindekiler için yazılımların geliştirilmemiş olması, yaşlıların da yakınlarının da stres yaşamalarına ortam yaratmaktadır. Doğru cevap E seçeneğidir.

İçinde yaşanılan ülke, ister gelişmiş ister gelişmekte olsun, çalışan bireyler emekli olduklarında gelir kaybına uğramaktadır. Yaşın ilerlemesi ile birlikte genel sağlık sistemindeki bozulmalar, oluşan hastalık ve sakatlıklar, yaşlıların maddi olarak kaynak ihtiyaçlarını arttırmaktadır. Yaşlılara yönelik
hizmetlerin sosyal güvenlik sistemlerine dâhil edilmesindeki politikalar, doğrudan yaşlıları ve ailelerini etkilemektedir. Yaşadıkları ya da yakın zamanda yaşayabilecekleri ekonomik zorluklar, yaşlılar için ciddi düzeydeki stres kaynağıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yaşlı bireylerin yaşlılık dönemindeki sosyal ağları, genç ve orta yaşlı olduklarından oldukça farklılaşmaktadır. Yaşlıların evlatlarından uzaklaşmaları veya irade dışı biçimde evlatlarının yanında kalmak durumunda olmaları, yaşlılar ve aileleri için farklı beklentiler ve sosyal baskıların ortaya çıkmasına yol açmakta, yaşlılar ve aileleri için stres kaynağı olmaktadır. Evlatların da yetişkinlik döneminde olmaları, farklı ve çeşitli sosyal sorumlulukları, yaşlılar ile evlatların birbirlerinden uzaklaşmalarına yol açmaktadır. Kimi zaman da (eşinin ölümü üzerine kendi başına kalamayacağı için hayatının son 50 yılını geçirdiği evi satılarak, bir başka şehirde evli ve çocuklu olan kızının ya da oğlunun yanında yaşamaya başlama örneğinde olduğu gibi) koşullar nedeniyle yaşlılar, iradeleri dışında evlatlarının yanında kalmak durumunda olabilmektedirler. Tüm bu yaşam değişiklikleri, hem yaşlılar hem de yakınları için birer stres kaynağı olarak işlev görmektedir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Yaşlılık döneminde bağışıklık sistemi güçsüzleşmekte ve birçok hastalık ortaya çıkmaktadır. Amigdala ve limbik sistemin yaşa duyarlılığı ile beyindeki yapı farklılaşmakta, yaşlı gerçekte stres uyarıcı olmasa bile, olayları stres yapıcı olarak algılayabilmektedir. Yaşlılık döneminde biyolojik yaşlanmaya paralel olarak duyma, görme, tat alma duyularındaki kayıplar, psikomotor becerileri ve fiziki güçlerinde azalma, zihinsel ve bedensel performanslarında düşmeler, stres tepkilerini tetikleyen önemli etmenler olarak işlev görmektedir. Hastalıkları yaşlıların güçsüzleşmesine, kendi kendilerine yetememelerine, yaşamlarının daha önceki dönemlerinde yapabildikleri birçok etkinliği bağımsız biçimde yerine getirememelerine
yol açmaktadır. Yaşlıların yaşadıkları yeti kaybı, başkalarına bağımlı olmalarına yol açması yönüyle yaşlılarda bir stres kaynağı olmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.