YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Üçüncü ihtiyaç olan sevgi ve ait olma ihtiyacı ise diğer insanlar ile sevgi temelinde bir ilişki kurmaya ve sosyal bir gruba ait olmaya yönelik bir ihtiyaçtır.

Yaşlı bireyler açısından kuramın önemi şu şekilde özetlenebilir. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramında belirttiği üzere güvenlik ihtiyaçlarından biri olan barınma ihtiyacı tıpkı yeme içme ihtiyacı kadar önemlidir. Yaşlıların çoğunluğu “yerinde yaşlanma” yı tercih etmektedir. Yerinde yaşlanma, yaşamını sürdürdüğü ortamda yaşlanma ve yaşamın geri kalan yıllarını burada geçirme anlamını taşımaktadır. Diğer bir ifadeyle “yerinde yaşlanma” aşina olduğu ev, toplum ve çevrede dostlarıyla yaşamını sürdürmektir (Sivam ve Karuppannan, 2008). Güvenlik ve korunmayı da sağlayan, destekleyici ve sevgi dolu ilişkilerin yaşandığı evler, yaşlılar için güvenlik, ait olma ve kendini gerçekleştirme gibi psikolojik ihtiyaçların tatmin edici şekilde karşılanmasının temelini oluşturmaktadır.

Murray, ihtiyacı “kendi başına güç oluşturan varsayımsal yapılar” olarak tanımlamaktadır. Ona göre insan, içinde 20 tane temel ihtiyaç barındırmaktadır. Bunlar birbirinden daha etkili olmayıp her biri yerine ve kişiye göre baskınlık göstermektedir. Murray’ ın saptadığı 20 ihtiyaç; kabul etme, başarı, dostluk, saldırganlık, bağımsızlık, karşıt tepki kurma, savunma, yüceltme, hükmetme, kendini sergileme, zarardan kaçınma, vericilik, küçük düşmekten kaçınma, düzen, oyun ve eğlence, reddetme, cinsellik, zevk, yardım alma ve öğrenme olarak sıralanmaktadır.

Güçlü olma ihtiyacı ise bireyin diğer insanlarla kurduğu ilişkilerde ait olma ihtiyacının giderilmesinin ardından güçlü olma ve ilişkiyi kontrol etme ihtiyacını ifade eder.

Öz belirleme, davranışların toplum normlarından, grup baskısından, gelenek ve görenekler gibi dış etkenlerden ziyade, kişinin kendi kişisel inançlarıyla ve değer yargılarıyla kişilerin kararlarını kendi iradesiyle vermesi olarak tanımlanmaktadır (Budak, 2000). Kişiler, davranışlarına baskı altında kalmadan kendi ilgi ve değerlerine göre karar verdiklerinde öz belirleme gerçekleşmektedir.

Yaşlılığın kendine özgü avantajları da vardır. Bir tanesi büyük baba- büyük anne veya koruyucu aile olmaktır. Gerek kendi çocuklarının çocukları gerek başka çocuklarla haşır neşir olmak, yaşlılardaki hassasiyeti su yüzüne çıkarır ve yaşlı çiftlerin kendilerinin ilgiye olan ihtiyaçlarını fark etmelerine olanak sağlar. Yaşlılık döneminin diğer bir avantajı da bireyin yapmak istediklerini kendi hızında yapabilmesiyle ilgilidir. Yeni evlenen çiftler gibi, yaşlı çiftler de diledikleri gibi gezme ve diledikleri gibi zaman geçirme özgürlüğüne sahiptirler.

Toplulukçu kültürleri bireyci kültürlerden ayıran temel özellik, toplulukçu kültürlerde kişinin kendisini bağımsız bir birey olarak değil; aile, kavim, ulus vb. bir grubun parçası olarak görmesidir. Bu nedenle, günümüzde bireyci ve toplulukçu özelliklerin her ikisini de gösteren Türk toplumunda aile yapısı, hem yaşlıların kendilerini işe yarar hissetmelerine olanak verici hem de yaşlıların atalarımız olarak kendilerini ait hissetmelerine katkı sağlayıcı özelliktedir.

Temel olarak ihtiyaçlar; fizyolojik ve psikolojik ihtiyaçlar olarak iki grupta incelenmektedir. Fizyolojik ihtiyaçlar, organizmanın canlı kalabilmesi için karşılanması şart olan; yeme, içme, nefes alma ve cinsellik gibi ihtiyaçlardır. Budak’a (2003) göre, psikolojik ihtiyaçlar insanın gelişimi ve çevreleriyle uyumsal bir ilişki kurabilmesi için gereken önemli koşulların eksikliği ile kendini göstermektedir.

Yaşlıların, sonraki nesillere uyum yapmaları zor olduğundan, kendi yaşıtlarıyla yakınlık kurmaları beklenir. Onların zamanları çoktur, birbirlerini dinleyecek kadar vakitleri vardır. Sonraki nesillerin onlara bu kadar zaman ayırmaları zor olur. Doğru yanıt E seçeneğidir.

bireyin yaşamda bir amacı olmasının psikolojik ihtiyaçların karşılanmasına katkı sağladığı ifade edilmektedir. Kasser ve Ryan, içsel ve dışsal amaç olmak üzere iki tür amaçtan söz etmişlerdir: Topluma katkı, kişisel gelişim, kişiler arası ilişki ve fiziksel sağlık gibi amaçları içsel yaşam amacı; ünlü olma, çekici olma ve zengin olma gibi amaçları ise dışsal yaşam amacı olarak adlandırmışlardır. İçsel amaçların, öz saygı ve kendini gerçekleştirme ile olumlu yönde; depresyon ve kaygı ile olumsuz yönde ilişkili olduğu bulunmuştur. Yoksullar yararına çalışmalar yapmak içsel amaçlar kapsamında olduğundan, bu bireyin diğerlerinden daha mutlu olması beklenir. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Maslow’un ihtiyaçlar piramidinde yer alan ilk basamak, fizyolojik ihtiyaçların karşılanmasıdır ve bu ihtiyaçlar fiziksel yaşamın devamını sağlamak için karşılanması gereken beslenme, su, nefes alma ve cinsellik gibi temel biyolojik ihtiyaçlardır. Maslow'a göre bu ihtiyaçlar karşılanmadan güvenlik, sevgi/aidiyet, saygı ve kendini gerçekleştirme ihtiyaçlarına geçiş yapılamamaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi'nde özsaygı, güvenilirlilik, başarı, saygı duyulmak ve duymak "Saygı" basamağında; arkadaşlık ise "Sevgi/Aidiyet" basamağında yer almaktadır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Murray’ın saptadığı 20 ihtiyaç; kabul etme, başarı, dostluk, saldırganlık, bağımsızlık, karşıt tepki kurma, savunma, yüceltme, hükmetme, kendini sergileme, zarardan kaçınma, vericilik, küçük düşmekten kaçınma, düzen, oyun ve eğlence, reddetme, cinsellik, zevk, yardım alma ve öğrenme olarak sıralanmaktadır. Özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma, Öz Belirleme Kuramında tanımlanan ihtiyaçlardır. Doğru yanıt D seçeneğidir.

İnsanın hayatta kalma, ait olma, güçlü özgür olma ve eğlence ihtiyacı olarak sıralanan beş ihtiyacı olduğunu savunan kuram Glasser’ın Seçim Kuramı'dır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Ait olma ihtiyacı sevgi, paylaşma ve iş birliği yapma ihtiyacını içerir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Ryan ve Deci tarafından oluşturulan Öz Belirleme Kuramına göre; insanlar, evrensel olarak özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma şeklinde ifade edilen üç temel psikolojik ihtiyaca sahiptir. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Öz belirleme kuramına göre; insanlar, evrensel olarak özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma şeklinde ifade edilen üç temel psikolojik ihtiyaca sahiptir. Bu ihtiyaçlardan özerklik, bireyin kendi eylemlerini başlatması ve seçim yapması; yetkinlik ihtiyacı, bireyin çevresini iyi bir şekilde etkileme isteği; İlişkili olma ihtiyacı ise bireyin başkaları ile bağlantılı olma ihtiyacıdır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Özgürlük ihtiyacı; insanın hayatını nasıl yaşamak, kendini nasıl ifade etmek, kiminle ilişki kurmak, ne yazmak veya okumak, nasıl ibadet etmek istediğini ve insanların diğer alanlardaki yaşantılarını ifade eder. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Havighurts’e (1972) göre, yaşlılık döneminde karşılaşılan sorunlar ve görevler şunlardır (Akt. Bacanlı, 2011):
a. Azalan fiziksel güç ve sağlığına uyum yapma: Yaşlılık dönemi fiziksel açıdan gücün azaldığı ve sağlığın bozulma işaretleri verdiği bir dönemdir.
b. Emeklilik ve azalan gelire uyum sağlama: Yaşlılık dönemi aynı zamanda gelirin azaldığı dönemdir. 
c. Eşin ölümüne uyum sağlama: Eşlerden biri diğerinden daha önce öldüğünde, kalan kişinin bunu kabullenmesi beklenir.
d. Yaş grubu ile açık bir yakınlık kurma: Yaşlıların, sonraki nesillere uyum yapmaları zor olduğundan, kendi yaşıtlarıyla yakınlık kurmaları beklenir.

e. Toplumsal ve vatandaşlık yükümlülüklerini yerine getirme: Daha önceki dönemlerde olduğu gibi, bu dönemde de kişiden beklenen görevlerden biri, toplumsal sorumluluklarını yerine getirmesidir.
f. Doyurucu fiziksel yaşam düzenlemesi oluşturma: Yaşlılık, kendine özgü yaşam biçimi düzenlemeleri gerektirir.

Üçüncü ihtiyaç olan sevgi ve ait olma ihtiyacı ise diğer insanlar ile sevgi temelinde bir ilişki kurmaya ve sosyal bir gruba ait olmaya yönelik bir ihtiyaçtır. Dördüncü ihtiyaç saygı ihtiyacıdır. Saygı ihtiyacı, öz güven ve saygınlık çabalarını kapsamaktadır. Son ihtiyaç ise kendini gerçekleştirme ihtiyacı olarak tanımlanmış olup, bireyin tüm kapasitesini en üst düzeyde geliştirme ihtiyacını kapsamaktadır (Gerrig ve Zimbardo, 2012). Maslow, bireylerin ihtiyaçlarının hiyerarşik olduğunu belirterek ihtiyaçları
sınıflandırmaktadır ve bu ihtiyaçları bir piramitle simgelemektedir.