YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I

Stresi işlevi açısından grupladığımızda; (a) yapıcı, (b) yıkıcı stresten söz edebiliriz.

Başa çıkma kavramı, Lazarus ve Folkman tarafından stresli durumların içsel ve dışsal gerekliliklerinin üstesinden gelebilmek için kişinin bilişsel (zihinsel) ve davranışsal çabaları olarak tanımlanmıştır (Akt. Chang, 1996). Başa çıkmanın iki temel etkisinden söz edilmektedir.

Cevabınız yanlışsa lütfen “Folkman ve Lazarus’un Stresle Başa Çıkma Modeli” konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Problem odaklı başa çıkma başlığı altında, kendini kontrol altında tutma, sorumluluğunu kabul etme, planlı bir biçimde problem çözme, sorun üzerinde olumlu olarak durma gibi eğilimler yer almaktadır.

Cevabınız yanlış ise lütfen “Duygu Odaklı Başa Çıkma” konu başlığını tekrar inceleyiniz.

“Canımı sıkan bir şeyler olduğunda kendimi uykuya veririm.” (Sorundan kaçma yönelimli ve kişiliğe özgü başa çıkma)

Cevabınız yanlış ise lütfen “Strese Verilen Fizyolojik Tepkiler” konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Nükte, durumun yeniden yapılandırılması veya bilişsel-duygusal anlamda bir boşalma mekanizması olarak betimlenmiştir.

Zihinsel anlamda sorunla meşgul olmama türünden başa çıkma örüntülerinin, “kaçınmacı yaklaşım” olarak da isimlendirilmiş olduklarını görebilmekteyiz.

Beklediğimiz yönde durumlarla karşılaşmadığımızda veya beklemediğimiz sonuçlarla karşılaştığımızda yoğun veya hafif şiddette, kısa veya uzun süreli olarak zorlanma yaşarız. Gündelik yaşamda, yaşanan zorlanma-güçlüğün stres kavramı ile eş anlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Durumun-olayın kişinin olmasını istediği durumu engelleyici olması, yani kişinin kendini engellenmiş hissetmesi durumunda da stres algılanır.
Örneğin; kişisel alanın özgürlüğünü kullanmayı yaşamı boyunca öncelikli tutmuş, yalnız başına kendi evinde uzun yıllar keyifle yaşamış bir başka yaşlı için huzurevine yerleşme, ortamın kendini engellemesinin bir işareti olup, stres kaynağına dönüşmektedir. Bu örnekte de önceliği ders çalışmak olması gereken Asya eşi tarafından engellenmiş hissettikçe stres yaşamaktadır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Stresi işlevi açısından grupladığımızda; yapıcı ve yıkıcı stresten söz edebiliriz.Sadece A seçeneğindeki İsmet Dedenin stresi ona bir çözüm buldurmuş ve böylece stres hissiyatı yapıcı bir işleve dönüşmüştür. Doğru cevap A seçeneğidir.

Diğer tüm seçenekler, çözüm yollarıyla yapıcı strese örnek teşkil ederken, D seçeneğinde kızlarını kıran Ali Dede yıkıcı stres yaşamaktadır. Olumsuz işlevi içeren yıkıcı stres ise birey için sağlıksız, yararsız ve hatta yıkıcı sonuçları içeren bir yapıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Strese Verilen Psikolojik Tepkiler: Stresi uyarıcı durumlar-olaylarla karşılaşıldığında insanlar çeşitli duygusal tepkiler gösterirler. Sık yaşanan duygular; kaygı, korku, öfke, saldırganlık, üzüntü, suçluluk, pişmanlık, utanç, çöküntü, dikkatini toplama ve sürdürmede zorluk, hafıza sorunları ve duygu küntlüğüdür. Çöküntü de bunlardan biridir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bu modelde iki tür değerlendirmeden söz edilmektedir ve bunlar birincil-ikincil değerlendirme olarak isimlendirilmiştir. 

Birincil değerlendirme, kişinin herhangi bir tehlike ile karşılaşıp karşılaşmadığı, içinde bulunduğu durumun getirebilecekleri ve götürebilecekleri üzerinde durmasıdır. 

İkincil değerlendirme ise “Bu sorunla başa çıkmak için gerekli becerilere sahip miyim?” sorgulamasında olduğu gibi durumla etkili bir biçimde uğraşmak için kişinin kaynakları ve pozisyonuyla ilgili bir seri biliş olarak görülmektedir. 

Doğru cevap A seçeneğidir.

Burada söz konusu "başa çıkma tepkileri cinsiyete göre değişir mi?" sorusudur. Stresli durumlarla ilgilenirken erkeklerin alkol, ilaç kullanımı gibi haz almaya yönelik yani sorunla uğraşmaktan kaçmayı içeren yaklaşımları; kadınların ise daha çok sosyal destek aramayı içeren başa çıkma yollarını kullandıkları görülmüştür. Doğru cevap D seçeneğidir.

Başa çıkmanın farklı türlerinin hangi durumlarda kullanıldığı, kullanılması durumunda elde edilen sonuçların neler olduğu, belli başa çıkma türlerine yönelmenin ne tür kişilik özellikleriyle bağlantılı olduğu sıklıkla incelenen konulardır. Birçok araştırmadan elde edilen bulgulara göre aktif, problem odaklı stratejileri kullanan kişiler daha uyumlu bulunmuştur. Buna karşılık inkâr, zihinsel anlamda durumla ilgili olmama, sorunla yüzleşmekten kaçma gibi kaçınma stratejilerini kullanan kişilerin, stresli yaşam olaylarının ardından uyumsuzluk yaşamış oldukları belirlenmiştir.

Son yıllarda yapılan ileriye dönük (prospektif) çalışmalar, başa çıkmanın kişilik değişkenleri ile stresli yaşam olaylarına uyum yapma değişkenleri
arasındaki ilişkiye aracılık ettiğini göstermiştir. Örneğin; birçok araştırmadan elde edilen bulgulara göre aktif, problem odaklı stratejileri kullanan kişiler daha uyumlu bulunmuştur. Doğru cevap B seçeneğidir.

Başa Çıkma Tepkileri Kişilerarası İlişkilere Göre Değişir Mi? Başa çıkma kavramının bireysel işlevinin yanında insan topluluklarının güçlüklerle birlik içinde mücadele etmeleri bağlamında da kullanıldığını görmekteyiz. Toplu hâlde başa çıkma olarak dilimize çevirebileceğimiz bu kavram, kişilerin karşılaşılan güçlüğe karşı eşler, aileler veya topluluklar gibi birçok bireyin birleştirilmiş gücü ve çabalarını tanımlamak amacıyla kullanılmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.