YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 7

Yaşlılık dönemi, bilişsel gelişim açısından ele alındığında tam bir duraklama ya da gerileme dönemi olarak görülmez. Yaşlılık döneminde, tecrübeler sonucu oluşan bilgide artış olur. Bununla birlikte dil kullanma, bellek, dikkat gibi konularda yaşla birlikte işlev bozuklukları görülür.

Yaşlı kişiler genelde değişiklikten kaygılanırlar ve başarılı oldukları alışkanlıklarını sürdürmeyi tercih ederler. Değişiklikten yana değillerdir. Bu durum öğrenme yetisindeki yavaşlamadan da kaynaklanabilir. Zor öğrenen, kolay unutan yaşlı, yeni durumlara uyum sağlamakta güçlük yaşadığı için değişiklik yapmaktan kaçınıyor olabilir.

Stresin yaşanma süresine dayalı olarak kısa süreli (akut) ve süreğen (kronik) stres biçiminde sınıflamak da olasıdır. Kısa süreli stres, stresi belirleme yönündeki görüşmeden önceki 12 ay içinde oluşmuş durumlarla ilgilidir. Olumsuz yaşam olaylarının 12 ay öncesine dayanması, bağlantılı olan stresin süreğen olduğunu yansıtır. Süreğen stresin kısa süreli olana göre, bireyin sağlığı üzerinde sürekli ve yıkıcı etkileri gözlenmektedir. Stresi işlevi açısından grupladığımızda; (a) yapıcı, (b) yıkıcı stresten söz edebiliriz. Yapıcı stres, bireyin biyolojik olarak yaşamının devamını ve çevreye uyumunu sağlama işlevini yansıtmaktadır. Orta düzeyde kaygının işlevine benzer olarak, orta düzeyde stres organizmasının çalışması, işlevsel davranışın geliştirilmesi, engellerin aşılması, sorunların çözülmesi, yaratıcı gücün devreye girmesi için gerekli olan bedensel ve psikolojik güçten oluşmaktadır.Olumsuz işlevi içeren yıkıcı stres ise birey için sağlıksız, yararsız ve hatta yıkıcı sonuçları içeren bir yapıdır. Örnek olayda stres kişiyi çözüm aramaya yönlendirdiğinden yapıcı stresi kategorisinde değerlendirilir.

Şerife Hanım, doğup büyüdügü yer olan İstanbul’a taşınarak, akrabaları, oğlu, gelini ve torunuyla bir arada olma fırsatı yakalamıştır. Böylece yaşamının önemli kısmında merhaba dediği insanlarla bir arada olabilmiştir. Resim kursuna giderek ilgisini çeken br uğraş edinmiş ve komşularının ihtiyaç duydukları zamanlarda çocuk bakımı konusundak tecrübelerini onlara aktarmıştır.Böylece sevgi, saygı ve kendini gerçekleştirme ihtiyaçlarını karşılama olanağı elde etmiştir.

Çocuk ve eş yokluğu (dulluk/ bosanmışlık) ya da bekârlık bakımevine yerleşme oranını artırmaktadır.

Glasser’in seçim kuramına göre birey davranışlarını kendisi seçer. İnsan hayatta kalma, ait olma, güçlü özgür olma ve eğlence ihtiyacı olarak sıralanan beş ihtiyaç tarafından yönlendirilir ve yaşamı boyunca bu ihtiyaçlarını en iyi biçimde karşılamaya çalışır.

Öz belirleme kuramına göre insanların üç temel psikolojik ihtiyacı; Özerklik-Yetkinlik-İlişkili olma olarak belirlenmiştir. Diğer şıklar ise Murray’ın belirlediği yirmi temel ihtiyaç içinde yer alır.

Psikososyal gelişimin sekizinci aşaması olan yaşlılık döneminde kişi, bu döneme özgü gelişimsel krizin bir parçası olarak geriye dönüp geçmişine bakmakta ve yaşadığı hayata ilişkin bir değerlendirme yapmaktadır. Geçmişi- ne yönelik olumlu bir değerlendirme yaparak benlik bütünlüğü sağlayan kişi, geçirdiği hayattan doyum sağlamakta ve memnuniyet duymaktadır.

TUİK verilerine göre 2002- 2014 yılları arasında devlete ait huzurevlerinde kalan yaşlı sayısı üç kat artmıştır.

Özellikle ekonomik durumu kötü olan ve huzurevinde kalış süresi daha uzun olan yaşlıların yaşam kalitesinin ekonomik sorun yaşamayanlara göre düşük olduğu bulunmuştur.

Ülkemizde T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın himayesinde gerçekleştirilen bir projenin bulgularına göre, araştırmada yer alan yaşlıların büyük bir kısmının zamanını evlerinde TV izleyerek geçirdikleri, neredeyse hiç fiziksel etkinlik yapmadıkları, yaşamlarının devamında da ev ortamında ve evlatlarına da yakın olmak istedikleri belirlenmiştir.

Birçok durum yaşlılarda stres kaynağı olabilmektedir. Yaşlıların karşılaştıkları hastalıklar, evlilik ilişkisinde çatışma gibi sosyal değişkenler, bir yakının kaybı gibi sosyal ağdaki kayıplar, ilerleyen teknolojiye uyum sağlayamama gibi durumlar bunlardan bazılarıdır. Yaşam kalitesinin yükselmesinin ise stresin kaynağı olmaktan çok stresi ortadan kaldırıcı bir işlev gördüğü söylenebilir.

Kısa süreli stres, stresi belirleme yönündeki görüşmeden önceki 12 ay içinde oluşmuş durumlarla ilgilidir. Olumsuz yaşam olaylarının 12 ay öncesine dayanması, bağlantılı olan stresin süreğen olduğunu yansıtır. Süreğen stresin kısa süreli olana göre, sağlık ve iyi oluş üzerinde süreklilik arz eden ve yıkıcı olan olumsuz etkileri vardır.

Zorluklar çatışmayı ortaya çıkaran durumlardan biridir. Örneğin ekonomik zorluklar, stresi ve kaygıyı beraberinde de çatışma olasılığını arttırır. Farklı din, yaş, sınıfa vb. ait olmak da çatışmalara neden olabilmektedir. Örneğin farklı yaşlardaki bireyler, toplumun geçirdiği değişim nedeniyle farklı bakış açılarına, değer yargılarına ve yaşam tarzlarına sahip olurlar. Bu durum, bireyler arasındaki algı farklılıklarına dayalıdır. İletişim hataları, tarafların birbirini doğru anlayamamasından kaynaklanmaktadır. Kaynakların yetersizliği, arzu edilen şeyin yeterli miktarda olmamasını ifade eden ve çatışmalara neden olan bir diğer unsurdur. Bir alışveriş merkezinde yeterli park alanı bulunmadığında, yiyecek miktarının kısıtlı olduğu ortamlarda ortaya çıkan çatışmalar buna örnek olarak verilebilir. Bireyin içinde bulunduğu çevrenin durumu da çatışmaları ortaya çıkarabilmektedir. Örneğin, aşırı sıcakların olduğu mevsimlerde insanlar daha fazla çatışma yaşayabilmektedir ve bu durum çevre faktörü ile ilişkilidir. Biyoloji ise, doğuştan getirdiğimiz bazı özelliklerin, çatışma durumlarını ne sıklıkta yaşayacağımızı ve bu durumlarda nasıl tepki vereceğimizi belirlemektedir. Örneğin, öfkeli bir bireyin daha fazla çatışma yaşayacağı söylenebilir.

Bir çatışmayı ortaya çıkarabilecek durumları şöyle sıralamak mümkündür: Kaynakların yetersizliği, zorluklar, iletişim hataları, algı farklılıkları, biyoloji, çevre ve sağlık. Kaçınma ise çatışma çözme stratejilerindendir.

Yaşlılar bilgiyi işlemek için daha uzun süreye ihtiyaç duyarlar. Tanıma, isimlendirme, dikkatini yöneltme, soyut düşünme, yargılama, sentez yapma ve planlama gibi bilişsel işlevlerde daha fazla zamana gereksinimleri vardır.

Uyma-itaat etme, tarafların birinin kendi istek ve çıkarlarını geri plana atarak karşısındakinin isteklerini yerine getirmesidir. Hükmetme- üstünlük kurma şeklinde ifade edilen çatışma çözme stratejisinde, karşı taraf üzerinde baskı oluşturma, kendi isteğini yerine getirme söz konusudur. Burada sözel ve fiziksel saldırı, tehdit, ısrarcı olma gibi stratejiler uygulanır. Kaçınma, bireylerin çatışma durumlarında herhangi bir şey yapmayarak görmezden gelme davranışı göstermesidir. Yapıcı çatışma çözme stratejilerinden olan iş birliğine ve bütünleşmeye yönelik stratejilerde, karşılıklı iş birliği arayışı, anlaşma olasılıklarının araştırılması, karşılıklı güven ortamı oluşturma, ortak fayda için çözüm arama, empati kurma vb. yer almaktadır. Uzlaşma-karşılıklı ödün verme ise, her iki tarafın da karşılıklı olarak ödün vermelerini içeren stratejidir.

Çatışmaların çözümünde, her iki tarafı da memnun edebilecek bir sonuca ulaşmak istenilir. Bunun için de müzakere ve ara bulucu yöntemleri önerilmektedir. Müzakere, bir konuyla ilgili fikir alışverişinde bulunma, oylaşma olarak tanımlanmaktadır. Ara buluculuk ise bireyler arasında yaşanan çatışmaların çözülmesi için üçüncü kişilere başvurmaktır.

Çatışmaların çözümünde, iş birliği odaklı, her iki tarafın da memnun olacağı bir sonucu ortaya çıkarmaya yönelik kazan-kazan yaklaşımı önerilmektedir. Bu yaklaşımda ilişkinin devam ettirilmesi mümkün olur. Kazan-kaybet yaklaşımı, hükmetmenin güç kullanımının olduğu bir çözüm yaklaşımıdır. Bu durum sadece güç uygulayan tarafı memnun edeceği için olumlu bir yaklaşım olarak kabul edilmez. Kaybet-kazan yaklaşımında, karşı tarafın memnuniyetine odaklanılır, çokça taviz verilir. Kaybet-kaybet yaklaşımı ise gereksiz tavizlerin verildiği, iki tarafın da çıkarlarına hizmet etmeyen bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımda çözülen bir durumun olmadığını söylemek yanlış olmayacaktır. Kaçınma ise, bireylerin çatışma durumlarında herhangi bir şey yapmayarak görmezden gelme davranışı göstermesidir.

Problemin çözümünde problemi tanıma, çözümler üretme, karar verme ve çözümü uygulamadan oluşan dört aşama önerilmektedir. Mevcut koşullar altında uygulanabilecek en doğru çözümün hangisi olduğu, karar verme aşamasında belirlenmelidir.