YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 13

Öz belirleme kuramına göre; insanlar, evrensel olarak özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma şeklinde ifade edilen üç temel psikolojik ihtiyaca sahiptir. Bu ihtiyaçlardan özerklik, bireyin kendi eylemlerini başlatması ve seçim yapması; yetkinlik ihtiyacı, bireyin çevresini iyi bir şekilde etkileme isteği; ilişkili olma ihtiyacı ise bireyin başkaları ile bağlantılı olma ihtiyacıdır.

Sendrom;Birbirleriyle ilişkisiz gibi görünen ancak bir araya geldiklerinde tek bir olgu olarak kendilerini gösteren bulgular bütünüdür.

Tükenmişlik, köken olarak İngilizce’de “burnout” kelimesinden türetilmiştir. Terim olarak enerjinin akıp gitmesini tanımlar. Maslach’a (2003) göre tükenmişlik, iş yerindeki stres artırıcı unsurlara karşı bir tepki olarak uzun sürede ortaya çıkan psikolojik bir belirtidir. Maslach tükenmişliği “yaygın olarak insanlarla yüz yüze çalışılan mesleklerdeki bireylerin; duygusal olarak kendilerini tükenmiş hissetmeleri, iş gereği karşılaştıkları insanlara karşı duyarsızlaşmaları ve kişisel başarı ya da yeterlilik duygularında azalma olarak görülen bir sendrom” olarak tanımlamıştır.

Tükenmişliği açıklayan farklı modeller bulunmaktadır. En yaygın olarak kullanılan model Maslach’ın tükenmişlik modelidir. Maslach Modeli’ne göre tükenmişlik; duygusal tükenme, duyarsızlaşma ve kişisel başarıda düşme olmak üzere üç boyuttan oluşmaktadır (Maslach, Schaufeli ve Leiter, 2001).

Duyarsızlaşma; Tükenmişliğin kişiler arası boyutunu temsil eden duyarsızlaşma; çalışanların hizmet ya da bakım verdiği kişilere karşı olumsuz ve alaycı tutumlar sergilemesi, onlara duygudan yoksun bir şekilde nesne gibi davranmasını içermektedir. Duygusal tükenmeyi yaşayan kişi duygusal anlamda kendini işine veremediği için insanlarla ilişkilerini işini yapmaya yetecek olan en alt düzeye indirerek taşıdığı duygusal yükü hafifletmeye çalışır. Bunlar, duyarsızlaşmanın ilk belirtileridir.

Aşama aşama yaşanan bir süreç olan tükenmişlik; şevk ve coşku dönemi, durgunluk dönemi,
engellenme dönemi ve ilgisizleşme dönemi olmak üzere dört başlıkta toplanmıştır. İlk evrede bireyin enerjisi yüksektir ve gerçekçi olmayan beklentiler sergilemektedir. Sonrasında karşılaştığı güçlüklerden ve daha önce yadsıdığı bazı durumlardan giderek rahatsız olmaya başlamıştır. Üçüncü evrede yoğun bir engellenmişlik duygusu yaşar. Bu durumda ya başa çıkmaya yönelik yeni stratejiler geliştirir ya da pasif saldırgan tutumlarla işi yokuşa sürme, direnç gösterme ve kendini çekme gibi davranışlara başvurur. Son evrede derin bir inançsızlık, mesleğe karşı ilginin azalması ve umutsuzluk baş gösterir. Kişisel başarısı düşer ve sosyal çekilme durumu yaşanır.

Tükenmişliğin belirtileri; fiziksel, duygusal, davranışsal, sosyal olmak üzere dört grupta incelenmektedir.

Stres üç aşamalı bir süreçtir. Bu süreçler ;Alarm, direnç, tükenmedir.

Depresyon, en az iki hafta devam eden, daha önceleri zevk veren şeylere karşı ilgi kaybı, isteksizlik, umutsuzluk ve çökkün bir ruh hâlinin olmasıdır.

Temel etki modeli, sosyal destek ile sağlık arasında doğrudan bir ilişki olduğunu öne sürmektedir. Bu modele göre sosyal destek, fiziksel sağlık ve kendini iyi hissetme üzerinde her koşulda olumlu bir etkiye sahiptir. Sosyal destekten yoksun olmanın, birey üzerinde olumsuz etki yaratacağı savunulmaktadır.

Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi Kuramına göre üçüncü ihtiyaç olan sevgi ve ait olma ihtiyacı diğer insanlar ile sevgi temelinde bir ilişki kurmaya ve sosyal bir gruba ait olmaya yönelik bir ihtiyaç­tır. Dolayısıyla doğru cevap C’dir.

Kişinin sahip olduğu kaynakları zorlayan veya aşan bir uyarıcı olarak gördüğü bir durumla karşılaşmasına Stres adı verilir. Doğru cevap B’dir.

Durumun-olayın yordanabilir olması; beklenmedik bir anda bir durumla, bir olayla karşılaşıldığında kişinin bu yeni duruma kendini hazırlamış olması olayın/durumun stresli olarak algılanmasına ortam hazırlar. Örneğin; giderek yaşlanan yalnız yaşayan bir bireyin yaşamında ona destek veren bir bakıcı ile yaşaması fikrine hazırlanması ile aynı kişinin kalça kemiğini kırması sonucu bir bakıcı ile yaşamaya başlaması durumunda olduğu gibi. Doğru cevap A’dır.

Öfke, engellenme ve bireyin kendini tehdit altında hissettiği durumlarda ortaya çıkan bir duygudur. Doğru yanıt "A" seçeneğidir.

Durumluk öfke, rahatsızlık ve gerilim duygusuyla ilişkili olan öfkedir. Doğru yanıt "B" seçeneğidir.

Yaşlılıktaki en önemli bozukluklardan olan demansta; yaşlıda, reddedicilik, küfür etme, çığlık atma, sözel cinsel taciz, genel huzursuzluk, sürekli başka yere gitme çabası, engellenince saldırganlaşma, itme, tükürme, tekmeleme, ısırma, vurma gibi ajite davranışlar görülebilmektedir. Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Kaygı, günlük yaşamda zaman zaman endişe, korku gibi kavramlarla karıştırılmakta, bu kavramlar birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Doğru yanıt "C" seçeneğidir.

Kaygının davranışsal belirtileri kaçınma, ağlama ya da çığlık atma, tırnak yeme, sesin titremesi, kekeleme, dudakların titremesi, yutkunma, hareketsizleşme, seyirme, parmak emme olarak örneklenebilir. Doğru yanıt "E" seçeneğidir.

Kaygının fiziksel belirtilerine örnek olarak, kalp atışında artış, aşırı yorgunluk, solunumun artması, mide bulantısı ve karın ağrısı gösterilebilir. Doğru yanıt "A" seçeneğidir.

Kaygının bilişsel belirtilerine örnek olarak, beceriksizlik ya da yetersizlik düşüncesi, konsantre olmada zorluk, unutkanlık, aptal görünme düşüncesi verilebilir. Doğru yanıt "B" seçeneğidir.