YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 8

Eğlence ihtiyacı gülme, sakalaşma, spor aktiviteleri, okuma, derleme ve kişinin birçok başka yaşam alanını içermektedir.

İnsanın hayatını nasıl yaşamak, kendini nasıl ifade etmek, kiminle ilişki kurmak ve diğer alanlardaki yaşantılarını özgürlük ihtiyacı olarak ifade edilmektedir.

Havighurts yaşlılıkta karşılaşılan sorun ve görevleri altı başlıkta ele almıştır. Bunlar; azalan fiziksel güce, azalan gelire, eşin ölümüne uyum sağlama ile yaş grubu ile yakınlık kurma, vatandaşlık yükümlülüklerini yerine getirme, doyurucu fiziksel yaşam düzenlemesi oluşturmadır. Teknolojiye uyum sağlamak bu sorun ve görevler arasında yer almaz.

Kasser ve Ryan içsel ve dışsal olarak iki amaç belirlemiştir. İçsel amaçlar; topluma katkı, kişisel gelişim, kişiler arası ilişki ve fiziksel sağlık gibi amaçları belirtirken dışsal amaçlar; ünlü olma, çekici olma ve zengin olma gibi amaçları ifade etmektedir.

Moslow'un ihtiyaçlar hiyerarşisi beş basamaktan oluşmaktadır. En alttan başlayarak sırasıyla; fizyolojik, güvenlik, sevgi, saygı ve son olarak kendini gerçekleştirme ihtiyacı kuramın basamaklarıdır. Kültürel ihtiyaçlar bu basamaklardan biri değildir.

Murray ihtiyacı, kendi başına güç oluşturan varsayımsal yapılar olarak tanımlamaktadır.

Murray yirmi temel ihtiyaç belirlemiştir. Bunlar; kabul etme, başarı, dostluk, saldırganlık, bağımsızlık, karşıt tepki kurma, savunma, yüceltme, hükmetme, kendini sergileme, zarardan kaçınma, vericilik, küçük düşmekten kaçınma, düzen, oyun ve eğlence, reddetme, cinsellik, zevk, yardım alma ve öğrenme olarak sıralanmaktadır. Sağlık bu ihtiyaçlar sıralamasında yer almaz.

Öz belirme, Davranışların toplum normlarından, grup baskısından, gelenek ve görenekler gibi dış etkenlerden ziyade, kişinin kendi kişisel inançlarıyla ve değer yargılarıyla kişilerin kararlarını kendi iradesiyle vermesi olarak tanımlanır.

Toplulukçu kültürleri bireyci kültürlerden ayıran temel özellik, toplulukçu kültürlerde kişinin kendisini bağımsız bir birey olarak değil; aile, kavim, ulus vb. bir grubun parçası olarak görmesidir.

Yaşam doyumu, kişinin kendi seçtiği kriterlere göre yaşamının niteliği hakkındaki genel değerlendirmesi olarak tanımlanmaktadır.

Tüm canlılarda olduğu gibi, insan da doğası gereği dışarıdan gelen tehlikelere karşı kendi bütünlüğünü korumak ister. Maslow (1970), insanların sahip olduğu ihtiyaçları beş kategoriye ayırmıştır ve bunları basit biyolojik ihtiyaçlardan karmaşık ihtiyaçlara doğru sıralamıştır.

Üçüncü ihtiyaç olan sevgi ve ait olma ihtiyacı ise diğer insanlar ile sevgi temelinde bir ilişki kurmaya ve sosyal bir gruba ait olmaya yönelik bir ihtiyaçtır.

Yaşlı bireyler açısından kuramın önemi şu şekilde özetlenebilir. Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramında belirttiği üzere güvenlik ihtiyaçlarından biri olan barınma ihtiyacı tıpkı yeme içme ihtiyacı kadar önemlidir. Yaşlıların çoğunluğu “yerinde yaşlanma” yı tercih etmektedir. Yerinde yaşlanma, yaşamını sürdürdüğü ortamda yaşlanma ve yaşamın geri kalan yıllarını burada geçirme anlamını taşımaktadır. Diğer bir ifadeyle “yerinde yaşlanma” aşina olduğu ev, toplum ve çevrede dostlarıyla yaşamını sürdürmektir (Sivam ve Karuppannan, 2008). Güvenlik ve korunmayı da sağlayan, destekleyici ve sevgi dolu ilişkilerin yaşandığı evler, yaşlılar için güvenlik, ait olma ve kendini gerçekleştirme gibi psikolojik ihtiyaçların tatmin edici şekilde karşılanmasının temelini oluşturmaktadır.

Murray, ihtiyacı “kendi başına güç oluşturan varsayımsal yapılar” olarak tanımlamaktadır. Ona göre insan, içinde 20 tane temel ihtiyaç barındırmaktadır. Bunlar birbirinden daha etkili olmayıp her biri yerine ve kişiye göre baskınlık göstermektedir. Murray’ ın saptadığı 20 ihtiyaç; kabul etme, başarı, dostluk, saldırganlık, bağımsızlık, karşıt tepki kurma, savunma, yüceltme, hükmetme, kendini sergileme, zarardan kaçınma, vericilik, küçük düşmekten kaçınma, düzen, oyun ve eğlence, reddetme, cinsellik, zevk, yardım alma ve öğrenme olarak sıralanmaktadır.

Güçlü olma ihtiyacı ise bireyin diğer insanlarla kurduğu ilişkilerde ait olma ihtiyacının giderilmesinin ardından güçlü olma ve ilişkiyi kontrol etme ihtiyacını ifade eder.

Öz belirleme, davranışların toplum normlarından, grup baskısından, gelenek ve görenekler gibi dış etkenlerden ziyade, kişinin kendi kişisel inançlarıyla ve değer yargılarıyla kişilerin kararlarını kendi iradesiyle vermesi olarak tanımlanmaktadır (Budak, 2000). Kişiler, davranışlarına baskı altında kalmadan kendi ilgi ve değerlerine göre karar verdiklerinde öz belirleme gerçekleşmektedir.

Yaşlılığın kendine özgü avantajları da vardır. Bir tanesi büyük baba- büyük anne veya koruyucu aile olmaktır. Gerek kendi çocuklarının çocukları gerek başka çocuklarla haşır neşir olmak, yaşlılardaki hassasiyeti su yüzüne çıkarır ve yaşlı çiftlerin kendilerinin ilgiye olan ihtiyaçlarını fark etmelerine olanak sağlar. Yaşlılık döneminin diğer bir avantajı da bireyin yapmak istediklerini kendi hızında yapabilmesiyle ilgilidir. Yeni evlenen çiftler gibi, yaşlı çiftler de diledikleri gibi gezme ve diledikleri gibi zaman geçirme özgürlüğüne sahiptirler.

Toplulukçu kültürleri bireyci kültürlerden ayıran temel özellik, toplulukçu kültürlerde kişinin kendisini bağımsız bir birey olarak değil; aile, kavim, ulus vb. bir grubun parçası olarak görmesidir. Bu nedenle, günümüzde bireyci ve toplulukçu özelliklerin her ikisini de gösteren Türk toplumunda aile yapısı, hem yaşlıların kendilerini işe yarar hissetmelerine olanak verici hem de yaşlıların atalarımız olarak kendilerini ait hissetmelerine katkı sağlayıcı özelliktedir.

Temel olarak ihtiyaçlar; fizyolojik ve psikolojik ihtiyaçlar olarak iki grupta incelenmektedir. Fizyolojik ihtiyaçlar, organizmanın canlı kalabilmesi için karşılanması şart olan; yeme, içme, nefes alma ve cinsellik gibi ihtiyaçlardır. Budak’a (2003) göre, psikolojik ihtiyaçlar insanın gelişimi ve çevreleriyle uyumsal bir ilişki kurabilmesi için gereken önemli koşulların eksikliği ile kendini göstermektedir.

Yşslıların zihinsel performanslarının, yaşamlarının önceki yıllarına göre değişim gösterdiğiin bilmekteyiz. Ancak bu değişim, zekânın azalması anlamına gelmemektedir. Zekâyı akıcı zekâ ve kristalize (birikimli) zekâ şeklinde türleri açısından değerlendirirsek, yaşlılardaki değişimi daha kolay anlayabiliriz. Bireyler, yetişkinlik yıllarına girmeleriyle birlikte akıcı zekâlarında azalma yaşamaya başlarlar; öte yandan bu yıllarda kristalize zekâları azalmaz aksine yaşlılık boyunca gelişmeye devam eder. Yaşlılar arasında en yaygın olarak görünen hastalıklar; yüksek tansiyon, diyabet (şeker), metobolşk sendrom, şişmanlık, hipoglisemi şekerin anşden düşmesi, kalp hastalıkları, osteoproz, kemik ermesi ve buna bağlı sağlık problemleri, düşmeye yatkınlık, kırıklar, görmede ciddi risk (sarı nokta hastalığı), görme işitme ve tat almada kayıplar,demans (bunama), Alzhemer, depresyon ve kaygıdır.