YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 7

Yaslıların stresle başa çıkma yolları, Folkman ve Lazarus’un Stresle Basa Çıkma Modelindeki kavramlaştırmadan da yararlanarak, bilişsel yönü ağır basan, problem odaklı,
duygu odaklı, fiziksel yönelimli ya da sosyal yönü ağır basan bir biçimde de şekillenebilir.

Kiim yaşlılar için bedenlerinde ve zihinsel becerilerinde oluşan degişimler eski alıskanlıklarını sürdürmelerini engelleyebilir. Böylesi durumlarda yaşlının çevresindekiler (aile üyeleri ve bakıcılar), yaşlı ile empati kurarak, onu gözleyerek, onun sevebileceği uğraşlar oluşturmalarını sağlamada yaratıcılıklarını kullanmak durumundadırlar.Bunlar fiziksel yönelimli başa çıkma kapsamındadır.

Bu tür etkinlikler içindeki yaşlı birey, hâlâ bir şeyler üretebiliyor olmanın gururunu yaşamakta, öz güvenini beslemekte, sosyal ağıyla baglantısını canlı tutmakta, kişilerle hediyeler tarihler eşleştirme "hediye yetiştirme" gibi çabalarla yaşamının tekdüzeliğinden kurtulmakta, yasamına erişilebilir amaçlar koyabilmektedir.

Özerk ve arkadaş desteğine sahip olmanın stresle etkin başa çıkma stratejleri kullanmayla olumlu, depresyon düzeyi ile ise ters yönde ilişkili olduğu saptanmıştır.

Huzurevi sakinlerinin kiloları arttıkça fiziksel bağımlıklarınını da arttığı, depresyonun sürekli ilaç kullananlarda, sürekli kullanmayanlara göre yüksek olduğu saptanmıştır.

Özer (2013) çalışmasında kadınlar ve bekârların düşük eğitim düzeyindekilerin, kendine ait geliri olmayanların ve kişisel bakımını yapamayanların hem duygusal istismara ve hem de ihmale bu özellikler taşımayan diğer yaşlılardan daha fazla ugramış oldukları da saptanmıştır.

Stresi; akut (kısa süreli) ve kronik (süreğen) stres olmak üzere iki ana başlıkta toplamak olasıdır. Kısa süreli stres, stresi belirleme yönündeki görüşmeden önceki 12 ay içinde oluşmuş durumlarla ilgilidir.

Olumsuz yaşam olaylarının 12 ay öncesine dayanması, bağlantılı olan stresin süreğen olduğunu yansıtır. Süreğen stresin kısa süreli olana göre, sağlık ve iyi oluş üzerinde süreklilik arz eden ve yıkıcı olan olumsuz etkileri vardır. Yaşlının bir yıldır huzur evinde kalmasına rağmen hala stresli oluşu uzun süreli strese örnektir.

Akıcı zekâ, eğitim ve deneyimden bağımsız, soyut muhakeme yapma ve karmaşık ilişkileri kavrama yeteneği ile ilgilidir. Kristalize zekâ ise, eğitim ve yaşantıya bağlı olarak yaşantı yoluyla edinilen bilgi, beceri ve stratejilerden oluşan yeterliliklerdir.

Yaşlıların stres kaynakları temelde; biyolojik yaşlanma, hastalıklar, sosyal değişiklikler, sosyal ağdaki kayıplar, ekonomik kayıplar ve teknolojik gelişmeler olarak sayılabilir. Aile yapısı bunlardan biri değildir.

Yaşlılık döneminde biyolojik yaşlanmaya paralel olarak duyma, görme, tat alma duyularındaki kayıplar, psikomotor becerileri ve fiziki güçlerinde azalma, zihinsel ve bedensel performanslarında düşmeler, stres tepkilerini tetikleyen önemli etmenler olarak işlev görmektedir. Hastalıkları yaşlıların güçsüzleşmesine, kendi kendilerine yetememelerine, yaşamlarının daha önceki dönemlerinde yapabildikleri birçok etkinliği bağımsız biçimde yerine getirememelerine yol açmaktadır. Yaşlıların yaşadıkları yeti kaybı, başkalarına bağımlı olmalarına yol açması yönüyle yaşlılarda bir stres kaynağı olmaktadır.

Sosyal çevrenin değişkenliğinin yaşlının psikolojik sağlığı üzerindeki bir diğer olumsuz etkisi de yaşlının değişen tutumlarla karşılaşması ve buna uyum sağlamak zorunda kalmasıdır. Yukarıdaki örnekte de sosyal çevre değişikliğinden kaynaklanan farklı tutumlara uyum sağlamada güçlük çekilmesi sonucu oluşan strese örnek verilmiştir.

Yaşlılar, o güne değin benimsemiş oldukları yaşam tarzları ve kazanmış oldukları yaşam deneyimlerini, yaşlılık döneminde karşılaştıkları stresle başa çıkmada kullanabilirler. Yaşamını büyük ölçüde geçirdiği bölgeye bağlı olarak, örneğin; kırsal kesimde bağ-bahçede tarımla uğraşmaları, sebze-meyve yetiştirmeleri, kentsel alanda ev içinde ve balkonlarında çiçek bakımı ile uğraşmaları, evde yemek hazırlama vb. Fiziksel yönelimli başa çıkmaya örnek olarak verilebilir.

Ülkemizde 2015 yılında ulaşılan çalışmalara bakıldığında yaşlılarda stres durumları ve başa çıkma yollarını doğrudan inceleyen çalışmalara ulaşılamamıştır. Bunun nedenlerine bakıldığında ise, yaşlıların bilişsel yeterliliklerindeki sınırlılıklar ve eğitim seviyelerinin düşük olması nedeniyle veri toplamanın güç olması, yaşlı bireylerin ekonomik ve fiziksel bakımlarının daha çok önemli görülmesi ve duygusal ve sosyal ihtiyaçların önemine ilişkin bilincin yeni oluşması sayılabilir.

Somatizasyon, Duygusal veya psikososyal olarak yaşanan sıkıntının bedensel belirtilerle ifade etme eğilimi olarak tanımlanmaktadır. Akut stres, kısa süreli stresi ifade eder. Ageizm ise, yaşlılara karşı sergilenen kalıp yargılar ve ayrımcılık anlamındadır. Geriatri, yaşlılık tıp bilimi anlamına gelir ve gerontoloji ise, yaşlılığı ekonomik, sosyal, psikolojik ve biyolojik yönden inceleyen bilim dalıdır.

Akıcı zekâ, eğitim ve deneyimden bağımsız biçimde, soyut muhakeme yapma, karmaşık ilişkileri kavrama yeterliğidir. Bireyler, yetişkinlik yıllarına girmeleriyle birlikte akıcı zekâlarında azalma yaşamaya başlarlar.

Kristalize zekâ, eğitime ve yaşantıya bağlı olarak, yaşantılar yoluyla edinilen bilgi, beceri ve stratejilerden oluşan yeterliliklerdir. Yaşlılık yıllarında yaşlıların kristalize zekâları azalmaz aksine yaşlılık boyunca gelişmeye devam eder.

Hayriye Hanım’ın hâlâ hayatta olan öğretmen arkadaşları ile düzenli olarak buluşması, akrabalarıyla görüşmesi, aynı şehirde eskiden yaşamış olduğu tüm semtlerdeki eski komşuları ile bağını devam ettirmesi durumunda onun sosyal ağlarının, farklı bağlar kurduğu pek çok insandan oluştuğunu söylemek mümkündür.

Günlük yaşamda teknoloji kullanımının yaygınlaşması, yaşlılar için yaşamı kolaylaştırıcı olabildiği gibi, zorlaştırıcı da olabilmektedir. Giderek yaygınlaşan akıllı telefonlar, bu özellik ile paralel giderek, daha “akıllı ve becerikli kullanıcıları!” gerektirmektedir. Yaşlıların bağımsız olmaları, güvende olmaları, yakınları ve bakıcılarından da ayrı bir yaşamı yönetebilmeleri açısından önemli işlevleri olabilecek cep telefonlarının dokunmatik olmaları, yaşlıların öğrenmelerini ve kullanmalarını zorlaştıracak derecede karmaşık olmaları ve hâlâ bu gelişim dönemindekiler için yazılımların geliştirilmemiş olması, yaşlıların da yakınlarının da stres yaşamalarına ortam yaratmaktadır.

Lütfiye Hanım’ın torununun onunla yaptığı etkinlik süresince duygu durumunu koruması sağlanmıştır. Böylece duygu odaklı başa çıkma yolları denemiştir.