YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 3

• Kendini, başkalarını ve doğayı olduğu gibi kabullenebilme,
• Gerçeği olduğu gibi algılama ve içinde bulunan ortama uyum sağlama,
• Derin kişilerarası ilişkiler kurabilme,
• Yaşamdan zevk alabilme,
• Çevresinden bağımsız olma ve özerk bir yapı gösterme,
• Yaratıcı olma,
• Demokratik karakter yapısına sahip olma,
• Kendiliğinden, doğal davranabilme,
• Kendileri dışında sorunlarla ilgilenme ve sorumluluk alabilme,
• Amacı araçtan ayırabilme,
• Sempati, empati gibi şefkat duygularını geliştirmiş olma.

Murray’ a Göre İhtiyaç Kavramı
Diğer önemli bir ihtiyaç kuramcısı ise Murray’dır. Murray, ihtiyacı “kendi başına güç oluşturan varsayımsal yapılar” olarak tanımlamaktadır. Ona göre insan, içinde 20 tane temel ihtiyaç barındırmaktadır.

Glasser (1998)’e göre insanın bütün davranışlarının altında yatan neden, varlığını sürdürebilme isteğidir. Bu ihtiyaçlarının altında yatan, aslında
insanın varlığını sürdürebilme isteğidir.

Geriatri yaşlılık tıp bilimi anlamına gelir ve yaşlılığı geciktirmek için alınması gereken önlemleri, kullanılması gereken yöntemleri inceler. Genel olarak geriatri yaşlıların sağlık sorunlarını açıklamaya ve tedavi etmeye yönelik etkinlikleri içermektedir.

Özgürlük ihtiyacı; insanın hayatını nasıl yaşamak, kendini nasıl ifade etmek, kiminle ilişki kurmak, ne yazmak veya okumak, nasıl ibadet etmek istediğini ve insanların diğer alanlardaki yaşantılarını ifade eder.

Yaşlılık dönemleri; 65-74 yaş “Genç Yaşlılık”,75-84 yaş “İleri Yaşlılık”, 85+ yaş
“Çok İleri Yaşlılık” olarak ayrılmaktadır.

Yaşlılık biyolojik kapasitenin azalması ile birlikte fizyolojik, psikolojik, ekonomik ve sosyal yönleri olan bir süreçtir. Yaşam süresini belirleyen en önemli faktör genetiktir. Bununla birlikte yaşam tarzı, hastalıklar, olumsuz koşullarla başa çıkma yolları ve çevresel faktörler yaşam süresinin belirlemekte önemlidir.

Ryan ve Deci (2000) tarafından oluşturulan Öz belirleme kuramına göre; insanlar, evrensel olarak özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma şeklinde ifade edilen üç temel psikolojik ihtiyaca sahiptir. Bu ihtiyaçlardan özerklik, bireyin kendi eylemlerini başlatması ve seçim yapması; yetkinlik ihtiyacı, bireyin çevresini iyi bir şekilde etkileme isteği; İlişkili olma ihtiyacı
ise bireyin başkaları ile bağlantılı olma ihtiyacıdır

Murray, ihtiyacı “kendi başına güç oluşturan varsayımsal yapılar” olarak tanımlamaktadır. Ona göre insan, içinde 20 tane temel ihtiyaç barındırmaktadır.

Yaşlılığın olumlu ve olumsuz bir takım sosyal yanlarından bahsetmek mümkündür. Örneğin bu dönem, birçok kişi tarafından torunlara daha fazla zaman ayrılabildiği ve boş zamanların hobilerle geçirilmesi gibi hayatı anlamlı kıldığı düşünülen ve zevk verici yanları bulunan bir dönemdir. Fakat bununla birlikte bu dönem, mesleki ve sosyal statü kaybının yaşandığı, sosyal soyutlanma riskinin arttığı, sağlıkta gerileme ve başkalarına bağımlılığın artması gibi sorunların yaşandığı bir zaman dilimine de işaret etmektedir.

Kadınların erkelere göre daha geniş sosyal ağları bulunmaktadır. Orta yaş düzeyinde olan kadınların yaşlı bakımı, ev işlerinin planlanması ve çalışmaya devam etmek gibi sorumluluklarından dolayı sosyal çevre ile iletişimleri kısalabilir. Bir başka deyişle kadınlar ileri yaş yaşlılık deneyimlerini erkeklere göre daha erken yaşamaya başlarlar.

Orta yaş dönemindeki erkekler ise evin geçimini sağlamaya devam edip ev içi düzenlemeleri eşlerine bıraktıklarından yaşa bağlı değişimleri daha az yaşarlar. Erkeklerin aldıkları sorumlulukların farklılığından dolayı yaşa bağlı sorunlarla karşılaşması daha yavaş yaşanır.

Yaşlı bireyler evlerinde kendilerini daha güvenli ve rahat hissederler. Çalışmaların birincil hedefi de yaşlının mümkün olduğunca kendi yaşam çevresinde kalmasını sağlamaktır. Buna rağmen endüstrileşme ve kentleşme gibi olgular bu durumu zorlaştırmaktadır. Sonuç olarak yaşlıların fiziksel, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamak adına bakım hizmetlerinin geliştirilmesi artan bir ihtiyaç olmaktadır.

Türkiye’de evde bakımla ilgili ilk proje 1993 yılında Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü’nce Ankara, Adana, İzmir ve İstanbul illerinde uygulanmış; ancak pilot uygulamalardan etkili sonuç alınamadığı için sürdürülememiştir.

Türkiye’de yaşlılara evde bakım hizmeti kapsamında özellikle yerel yönetimler tarafından sunulan pek çok hizmet ve çalışma bulunmaktadır. Ankara Büyükşehir Belediyesi tarafından 1994 yılında Yaşlılara Hizmet Merkezi kurulmuştur. Bu hizmet aracılığı ile yaşlılara kendi evlerinde sağlık, takip, temizlik ve destek hizmetleri sunulmuştur. SHÇEK Yaşlı Danışma Merkezleri üye olan yaşlıların sosyal-kültürel aktivitelere katıldığı, birbirleri ile dayanışma içine girdikleri merkezler hâline dönüşünce, 2001 yılında adı ‘Yaşlı Dayanışma Merkezi’ne dönüşmüştür.

Yaşlılara yönelik sosyal politikalar açısından en yaygın olanı yaşlılık sigortasıdır.

Bunun birinci amacı yaşlı bireylerin tüketimi ikincisi güvenliktir. Türkiye’de sosyal güvenlik sistemi içerisinde yaşlılık sigortası/emeklilikten bahsedilmektedir. Bu sisteme göre, temelde belirli bir süre çalıştıktan sonra, emeklilik aylığına hak kazanma ve dolayısıyla bunların sosyal güvenliğinin sağlanması söz konusu olmaktadır. Bu durum ise, “sosyal devlet” ilkesinin bir gereği ve Anayasa’nın 60–62. maddelerinin bir şartı olarak ifade edilmektedir.

Refah seviyesi yüksek ülkelerden Almanya ve İsveç’te son on yılda yaşlı bakım hizmetleri konusunda karma sistemin tercih edildiği görülmektedir. Özellikle yaşlı bireyin ailesinin yaşlı bakımını tamamen kurumlara bırakma taraftarı olmadığı belirtilmektedir. Bu durumda yaşlıların bakımı ne sadece kuruma ne de sadece aileye bırakılmamaktadır ikisinin de uygulandığı karma model tercih edilmektedir. Ayrıca yaşlılara sunulan hizmetlerde belediyelerin de organize bir şekilde görev aldıkları görülmektedir.

Lazarus, stresi diğer bazı yaklaşımlardan farklı olarak o an içinde yaşanılan duruma bir tepki olarak görmektedir.

İngiltere’de yaygın olarak gözlenen diğer bir uygulama ise yaşlılar köyü olarak belirlenen özel bölgelerin olmasıdır.

Başa çıkma kavramı, Lazarus ve Folkman tarafından stresli durumların içsel ve dışsal gerekliliklerinin üstesinden gelebilmek için kişinin bilişsel (zihinsel) ve davranışsal çabaları olarak tanımlanmıştır (Akt. Chang, 1996). Başa çıkmanın iki temel etkisinden söz edilmektedir.

Cevabınız yanlışsa lütfen “Folkman ve Lazarus’un Stresle Başa Çıkma Modeli” konu başlığını tekrar inceleyiniz.

Problem odaklı başa çıkma başlığı altında, kendini kontrol altında tutma, sorumluluğunu kabul etme, planlı bir biçimde problem çözme, sorun üzerinde olumlu olarak durma gibi eğilimler yer almaktadır.