YAŞLILARDA ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ I - Deneme Sınavı - 15

Türkçe çevirilerde “yaş ayrımcılığı” olarak da kullanılan Ageism terimi ilk olarak 1969 yılında R. Butler tarafından kullanılmış olup, yaşlı bireylere karşı sergilenen sistematik kalıp yargıları ve ayrımcılığı ifade etmektedir.

Yanlış İnançlar 

Doğrusu

Yanlış İnançlar 

Doğrusu

Türkiye’de yaşlı hizmetleri incelendiğinde bu hizmetlerin ilk defa 1963 yılında Sağlık Sosyal
Yardım Bakanlığı’na bağlı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü’nün kurulmasıyla kamu hizmetleri içerisindeki yerini aldığı görülmektedir.

1982 Anayasası’nın 61. maddesinde yaşlılara yönelik olarak “Yaşlılar devletçe korunur. Yaşlılara devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir.” hükmü yer almaktadır.

STK’lardan bazıları yaşlanma ve yaşlılık konusunda araştırmalar ve çalışmalar yapmaktadırlar. Bu STK’lara Türkiye Yaşlılık Konseyi Derneği (TURYAK), Milli Eğitim Sağlık Eğitimi Vakfı (MESEV), Geriatri Vakfı, Geriatri ve Gerontoloji Derneği ve Hacettepe Üniversitesi Geriatrik Bilimler Araştırma Merkezi (GEBAM) gibi kuruluşlar örnek verilebilir. Bununla birlikte proje çalışmalarında bulunan derneklerde bulunmaktadır. Dünya Yaşlılık Derneği (DÜYADER) Genç Büyüklerimize Bir Umut sloganıyla yaşlılıkta yaşam kalitesini artıracak çalışmalar düzenlemektedir

Yaşlılığın kendine özgü avantajları vardır. Bir tanesi büyük baba- büyük anne veya koruyucu aile olmaktır. Gerek kendi çocuklarının çocukları gerek başka çocuklarla haşır neşir olmak, yaşlılardaki hassasiyeti su yüzüne çıkarır ve yaşlı çiftlerin kendilerinin ilgiye olan ihtiyaçlarını fark etmelerine olanak sağlar. Yaşlılık döneminin diğer bir avantajı da bireyin yapmak istediklerini kendi hızında yapabilmesiyle ilgilidir. Yeni evlenen çiftler gibi, yaşlı çiftler de diledikleri gibi gezme ve diledikleri gibi zaman geçirme özgürlüğüne sahiptirler. Son olarak, yaşlı aileler onca yaşam döngüsündeki yaşantılara katılmış olmanın tadını çıkarabilecekleri heyecan verici bir dönemdedirler. Yaşlılığın olumlu ve olumsuz bir takım sosyal yanlarından bahsetmek de mümkündür. Örneğin bu dönem, birçok kişi tarafından torunlara daha fazla zaman ayrılabildiği ve boş zamanların hobilerle geçirilmesi gibi hayatı anlamlı kıldığı düşünülen ve zevk verici yanları bulunan bir dönemdir. Fakat bununla birlikte bu dönem, mesleki ve sosyal statü kaybının yaşandığı, sosyal soyutlanma riskinin arttığı, sağlıkta gerileme ve başkalarına bağımlılığın artması gibi sorunların yaşandığı bir zaman dilimine de işaret etmektedir. Doğru yanıt E’dir.

Öz belirleme kuramına göre; insanlar, evrensel olarak özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma şeklinde ifade edilen üç temel psikolojik ihtiyaca sahiptir. Bu ihtiyaçlardan özerklik, bireyin kendi eylemlerini başlatması ve seçim yapması; yetkinlik ihtiyacı, bireyin çevresini iyi bir şekilde etkileme isteği; ilişkili olma ihtiyacı ise bireyin başkaları ile bağlantılı olma ihtiyacıdır. Doğru yanıt A’dır.

Yaşlanma kavramına ilişkin Dünya Sağlık Örgütü
(WHO)’nün sınıflamasına bakıldığında yaşlılığın
üç aşamadan oluştuğu görülmektedir. Buna göre
(Akt; Yumurtacı, 2013):
• 65-74 yaş “Genç Yaşlılık”,
• 75-84 yaş “İleri Yaşlılık”,
• 85+ yaş “Çok İleri Yaşlılık” olarak adlandırılmaktadır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Yaşam boyu gelişimi temel alan Erikson insan
gelişiminde sekiz evreden bahsetmektedir. Bu dönemlerin son üç evresi genç yetişkinlik, yetişkinlik
ve ileri yetişkinlik dönemlerini kapsar. Bu dönemlerin isimleri yakınlığa karşı yalnızlık, üretkenliğe karşı durgunluk ve benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk olarak adlandırılmıştır. Buna göre doğru cevap D seçeneğidir.

Dünyada yaş ortalaması 29,2 iken bu
oran Almanya’da 44,3, İtalya’da 43,2 ve Türkiye’de
28,9’dur. Bu açıdan bakıldığında ülkemiz hala genç
bir nüfusa sahip gibi görünse de 2030 yılı ve sonrasında doğurganlık hızının azalması ve yaşam süresinin uzamasıyla birlikte yaşlanmanın etkilerinin
daha çok görüleceği beklenmektedir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Organ sistemlerinin rezerv kapasitelerinde azalma

Homeostatik kontrolde azalma (vücut ısısı gibi)
Çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinde azalma (Hareketlerde zorlanama,
tansiyon, değişen ısıya adapte olamama gibi),

Bağışıklık sisteminde bozulmalar yaşlılıkta yaşanan fiziksel bozulmalar arasındadır. Ancak şiddetli depresyon, kaygı bozuklukları, demans, kronik ağrılar, uyku bozuklukları ve duygu-durum bozuklukları fiziksel bozukluklar arasında yer almaz. Buna göre cevap C seçeneğidir.

Çoğu insan yaşlıların çoğunun fiziksel olarak hasta olduğunu düşünür ancak pekçok yaşlı iyi durumdadır ve aktiftir. Yaşlıların genelde yalnız olduğu düşünülür ancak pek çok yaşlı ailesi ile yakın ilişkisini devam  ettirmektedir. Yaşlıların çoğunun hastane ve bakımevlerinde olduğu düşünülür ancak 65-74 arası 1000 yaşlıdan sadece 12’si bakımevindedir. Yaşlıların kendini yönetemediği düşünülür ancak Pek çok yaşlı ölene kadar kendini yönetebilir. Yaşlıların genelde mutsuz hissettiği düşünülür fakat  yaşlıların birçoğu kendini gençlik yıllarındaki gibi hisseder.

Yaşlılık durağan ve değişmez bir dönem olduğu doğru değildir. Aksine yaşlılık edinilen deneyimlerle daha dinamik bir dönemdir. Bu nedenle cevap E seçeneğidir.

Türkiye’de yaşlı hizmetleri incelendiğinde bu
hizmetlerin ilk defa 1963 yılında Sağlık Sosyal
Yardım Bakanlığı’na bağlı Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü’nün kurulmasıyla kamu hizmetleri içerisindeki yerini aldığı görülmektedir. 1982
Anayasası’nın 61. madde-sinde yaşlılara yönelik
olarak “Yaşlılar devletçe korunur. Yaşlılara devlet
yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir.” hükmü yer almaktadır.
24.11.1984 yılında 18585 sayılı resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe giren Huzurevleri Yönetmeliği ülkemizde huzurevlerinin kuruluş ve görevlerini
açıklamaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Köşkeroğlu, Aksoy ve Özkaya (1992) çalışmalarında Eskişehir’de evde ve huzurevinde kalan
yaşlıları fiziksel ve psiko sosyal yönden yaşadıkları sıkıntılar açısından karşılaştırmışlardır. Çalışmanın
sonucunda evde yaşayan yaşlıların daha çok fiziksel ve sosyal açıdan güçlükler yaşadığı, huzurevinde kalan yaşlıların ise daha çok ruhsal açıdan sorun   yaşadıkları görülmüştür. İzmir’de huzurevinde kalan yaşlılarla yapılan bir çalışmada ise huzurevine kendisi karar vererek kalan yaşlıların kurumdan memnuniyet düzeyinin yüksek olduğu bulunmuştur. Yapılan çalışmalar incelendiğinde yaşlı kişilerin tutumlarının ve önyargılarının da huzurevinde kalıp kalmama konusunu
etkilediği ve özellikle kendi isteği ile huzurevinde kalan yaşlıların memnuniyet düzeyinin yüksek olduğu görülmektedir. Mecburiyetten dolayı  huzurevine yerleştirilen yaşlıların ise psikolojik sorunlarla başa çıkmak konusunda daha çok sorun yaşadığı  görülmektedir.  Sosyal medyanın da yaşlılar ve huzurevleri konusunda verdiği mesajlar önemlidir. Bir programda, bir uzman “huzurevleri bireylere terk edilmişlik duygusu yaşatır, yaşlınızı evinizden ayırmayın”  ifadesini  kullanmıştır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Evde bakım hizmetleri iki şekilde düşünülebilir. İlkinde kastedilen gayri resmi bakım sunulmasıdır ki bu durumda genellikle aile üyeleri tarafından hizmet verilir ve ödeme yapılmaz. Diğeri ise resmi bakım verenler, evde bakım hizmetlerini sunan meslek gruplarından oluşur. Doğru yanıt A seçeneğidir.

Türkiye’de yaşlı hizmetlerinin kalitesinin artırılması amacıyla diğer bir örnek de yatılı bakıma gerek duymayan yaşlılara destek hizmeti sunmak için kurulan Yaşlı Dayanışma Merkezleri’nin iyileştirilmesi çalışmalarıdır. Türkiye’de Ankara, İzmir ve Çanakkale olmak üzere dört Yaşlı Dayanışma Merkezi bulunmaktadır (Akgün, Bakar ve Budakoğlu, 2004; Öztürk, 2015) Doğru cevap C seçeneğidir.

Yaşlılık yeni şeyler öğrenmek, üretmek ve yaşamı devam ettirmek için engelleyici bir 
süreç değildir. Ancak toplumuzda ki kültürel önyargılar, kalıp yargılar ve efsaneler yaşlıların toplum yaşamından dışlanmasına neden olmaktadır. Her türlü öğretim ve eğitim etkinlikleri ile yetişkin eğitimleri geliştirilebilir. Ayrıca  yaşlılara yönelik sosyo-ekonomik
ve kültürel destekler yoluyla sorunların çözümüne sistemik yaklaşımlar da önemlidir. Yazılı ve görsel basın, sürekli eğitim ve araştırmalarla zihinlerde sosyal ve toplumsal 
duyarlılık oluşturulmalı ve eğitimler yoluyla   uzayan insan ömrüne yeniden anlam kazandırılmalıdır.Huzurevinde kalan yaşlılara sunulan hizmetin kalitesi açısından bu kurumlarda çalışan  elemanların nitelikli olması sağlanmalıdır.Yaşlılık dönemindeki olası sağlık problemlerini önlemek adına periyodik muayene ve kontrol hizmetleri yaygınlaştırılabilir. Yaşlı bakımı konusunda bazı ülkelerde yaygın olarak uygulanan karma bakım modeli  Türkiye’de de yaygınlaştırılabilir. Emeklilik yaşı artırılarak yaşlıların daha çok çalışma hayatında kalmaları teşvik edilebilir.

E seçeneğinde ise bunun tam tersi söylendiği için yanlış olan cevap E seçeneğidir.

Yaşlılık dönemi gelişim görevleri arasında Azalan fiziksel güç ve sağlığına uyum yapma, Emeklilik ve azalan gelire uyum sağlama, Eşin ölümüne uyum sağlama, Yaş grubu ile açık bir yakınlık kurma, Toplumsal ve vatandaşlık yükümlülüklerini yerine getirme ve Doyurucu fiziksel yaşam düzenlemesi oluşturma yer almaktadır. Bununla birlikte daha önceki dönemlerde olduğu gibi, bu dönemde de kişiden bek­lenen görevlerden biri, toplumsal sorumlu­luklarını yerine getirmesidir. Dolayısıyla doğru cevap D’dir.

Bireyin yaşamda bir amacı olmasının psikolojik ihtiyaçların karşılanmasına katkı sağladığı ifade edilmektedir. Kasser ve Ryan (1993, 1996), içsel ve dışsal amaç olmak üzere iki tür amaçtan söz etmişlerdir: Topluma katkı, kişisel gelişim, kişiler arası ilişki ve fiziksel sağlık gibi amaçları içsel yaşam amacı; ünlü olma, çekici olma ve zengin olma gibi amaçları ise dışsal yaşam amacı olarak adlandırmışlardır. Doğru cevap A’dır.