YAŞLI VE HASTA BAKIM HİZMETLERİ

Normal yürümenin gerçekleşmesi için gerekli olan ön koşullar; denge, ilerleme, şokun absorbsiyonu ve enerji harcamasında tutumluluktur.

Adım analizi: Yürümenin zaman ve mesafe ile ilgili değerlerini (adım uzunluğu, adım genişliği, kadans, yürüme hızı gibi) ölçmek için kullanılır. Kişi ayak izinin çıkacağı bir zeminde yürütülerek bu değerler ölçülür. Ölçüm için hastanın tam bir salınım fazı yapması gerekmektedir. Kolay ve hızlı uygulanır ve maliyeti düşüktür, ancak kinetik ve kinematik analize izin vermez.

Ataksik yürüme: Beyincik veya beyinciğin santral sinir sistemindeki bağlantıları ile ilgili hastalıklarda, ilaç zehirlenmeleri, multiple skleroz, inme ve vitamin B12 eksikliğinde, kasların birbiriyle ilişkisiz çalışması sonucu istemli vücut hareketlerinde düzensizlik (ataksi) ortaya çıkar. Yürüyüş dengesizdir. Ayak destek alanını genişleterek, sağa ve sola salınımlar yaparak sarhoş gibi yürürler. Düz bir çizgi üzerinde yürümede güçlük çekerler. Gözlerin açık ya da kapalı olması durumu değiştirmez. Beyinciğin tek taraflı hasarlarında ayaktayken o tarafa düşme eğilimi vardır, bazen de ayakta durulamaz.

Rehabilitasyon, kişinin fizyolojik, anatomik bozukluğunun ve çevresel kısıtlamalarının elverdiği ölçüde, fiziksel, psikolojik, sosyal ve mesleki yönden erişebileceği en üst düzeye gelmesi için yapılan çabaların tümünü içerir.

Tablo 7.2: Çeşitli hastalıklarda yürümeye yardımcı aletlerin kullanımı. [“Van Hook FW, Demonbreun D, Weiss BD. (2003) Ambulatory devices for chronic gait disorders in the elderly. Am Fam Physician; 15; 67 (8): 1717-24”den uyarlanmıştır].

Kalçaya ekstansiyon yaptıran kasın zayıflığında, basma fazında gövde arkaya doğru götürülerek kalça stabilitesi sağlanmaya çalışılır ve diz devamlı ekstansiyonda tutulur.

Doğru cevap C seçeneğidir. Trendelenburg kas zayıflıklarında ortaya çıkan yürüme bozuklukları arasında yer alır.

Doğru cevap E seçeneğidir. B12 vitamini eksikliği, folat eksikliği, hipotiroidizm, hipertiroidizm, diz artrozu, parkinson hastalığına bağlı yürüme bozukluklarında genellikle ilaç tedavisi uygulanır.

Doğru cevap B seçeneğidir. Robot yardımlı yürüme eğitimi sinir sistemi ile ilgili hastalıklara bağlı yürüme bozukluklarında kullanılan bir yöntemdir.

Kollar, bacaklar ve gövde kaslarının birlikte çalışmasıyla hareket oluşur ve farklı hız ve farklı zeminlerde adımlamaya başlamak, durmak, dönüşlerde adımlamayı değiştirmek gibi fonksiyonlar; kas- iskelet, sinir, dolaşım ve solunum sistemlerinin normal çalışmasıyla ve bunların yürütücü işlevler, bilişsel fonksiyonlar ve ruhsal durum ile bütünleşmesiyle gerçekleşir. Oldukça karmaşık bir eylem olan yürümenin tüm aşamalarında sağlam bir postüral desteğe gereksinim duyulmakta, düşmenin önlenmesi de bununla mümkün olmaktadır. Postür, en genel şekliyle bedenin yerçekimine karşı veya beden parçalarının birinin diğerine karşı pozisyonunun ayarlanma yetisi olarak tanımlanabilir. Her eklemin pozisyonu, diğer eklemlerin pozisyonlarını etkiler. Doğru postürde iskelet öğeleri, vücudun destek yapılarının zedelenmesi ve biçim bozukluğunun oluşmasını önleyecek şekilde düzgün dizilmiştir. Bu sayede eklemlere minimal yük biner ve postür minimum kas aktivitesiyle sürdürülür. Denge, destek alanı üzerinde yerçekimi ve hareketin yönüne bağlı olarak vücudun duruşunu muhafaza etme yeteneği olarak tarif edilebilir. Vücudun ağırlık merkezi dururken ya da yürürken destek alanı içinde tutulur. Denge, iyi bir performans için temel oluşturmaktadır. İnsanın denge sağlamadaki yeteneği, hareketlerin gelişmesinde belirleyici bir faktördür. Denge kontrolü, bazı duyuların yardımıyla esnek hareket şekillerinin planlanması ve uygulanmasını içeren karmaşık bir yetenektir. İnsanda denge; 1. Görme, 2. Vestibüler sistem (iç kulaktaki dengeyle ilgili kanallar ve beyin sapında VIII. kafa siniri), 3. Derin duyu (pozisyon, pasif hareket, vibrasyon ve derin ağrı duyuları) sistemleri, 4. Gövde ve bacak kaslarının belli bir düzen ve uyum içinde kasılmalarıyla sağlanır.

Çift adım uzunluğu: Bir ayağın yere ilk temas ettiği nokta ile, aynı ayağın bir sonraki ilk temas ettiği nokta arasındaki uzaklıktır. Bu mesafe sağ ve sol adım uzunluğunun toplamıdır.

Yürüme analizinin amaçları: 1. Yürümenin tüm bileşenlerini sayısal veriye dönüştürerek ve bu verileri eskizsiz kaydederek kalıcı veriler elde etmek, 2. Yürümedeki bozukluğu daha doğru belirleyebilmek, 3. Uygun tedavi yöntemini seçmek, 4. Değişik tedavi yöntemlerini karşılaştırmak, 5. Yeni tedavi yöntemi önermek, 6. Zaman içinde oluşan değişiklikleri değerlendirmektir.

Kinematik analiz: Hareketi oluşturan kuvvetleri dikkate almadan, yalnızca eklemlerin açısal hareketlerinin incelenmesine kinematik analiz denir. Kinematik analizle, yürüme sırasında gövdenin, pelvisin, bacakların ve ayakların pozisyonu, eklem açıları, açısal hız ve ivmeleri gibi üç boyutlu verilere ihtiyaç duyulan parametreler ölçülerek gerçek sayısal veriler elde edilir. Yürüme döngüsü boyunca sürekli değişen eklem açılarını kaydedebilmek için gövde, pelvis ve bacakların belirli noktalarına yansıtıcı malzeme ile kaplanmış işaret cihazları yerleştirilir. Yürüme analizi yapılırken kişi kaydedici kamera sisteminin görüş alanı içerisinde düz bir zeminde 6-8 metre yürütülür. İşaret cihazlarının yaydığı ışınlar en az 5 adet özel kamera veya alıcılar vasıtasıyla tespit edilip bilgisayara aktarılır ve bilgisayarın yarattığı animasyonlarla yürüme analizi izlenir. Teknik olarak eğitimli personele ve geniş bir alana ihtiyaç duyulmaktadır.

Yaşlanma ile kas gücü önemli olarak azalır. Hareketsizlik kas içinde kan dolaşımının azalmasına neden olur. Kas liflerinin sayısı azalır. Kasların kasılma ve gevşeme süreleri uzar ve bu durum hareketin yavaşlamasına katkıda bulunur. Ayrıca, özellikle dizde olmak üzere, eklem hareket sınırları da azalır. Kas kirişi, eklem bağları ve eklem kapsülünde esneklik azalır. Görme, işitme ve diğer duyu bozuklukları gelişebilir. Baş ve gövde öne doğru eğiktir. Sırtta kamburlukta artış vardır. Yaşlılarda ayak sorunlarına da rastlanmaktadır. 65 yaş üstü kişilerde ayak ark yüksekliğinde azalma (düz tabanlık), baş parmağın orta hattan uzaklaşması, ayak parmaklarında şekil bozuklukları, tırnakla ilgili problemler ve nasırların oluşması en sık rastlanan ayak sorunlarıdır.

Çeşitli nedenlerle oluşan ayak dorsi fleksörlerinin zayıflığında düşük ayak yürüyüşü görülür. Hem basma hem de salınım fazında yürüme bozulur. İlk değme topukla değil, ön ayakla yapılır. Basma sonu fazında topuk kalkışı olmaz, ayak yerden kesilemez. Bunu telafi etmek için kalça ve diz fleksiyonu artar. Bazen de sağlam tarafta parmak ucuna kalkarak bacak boyun uzatılır ve düşük ayak yerden kalkar.

Yaşlılarda görülen yürüme bozukluklarının rehabilitasyonunda, yürüme bozukluğunun nedenlerine yönelik girişimlerde bulunulur. Öncelikle yürüme bozukluğuna eşlik eden etkenler belirlenerek, bunların tedavisi için programlar düzenlenir. Genellikle yürüme bozukluğuna birden fazla faktör etki ettiğinden, rehabilitasyon programı da çeşitli tedavi yöntemlerini kapsamalıdır. Fizik tedavi ve bu kapsamda düzenli egzersiz uygulamaları yürüme rehabilitasyonun en önemli basamağıdır. Cihazlar ve yürümeye yardımcı aletlerin kullanılması, davranışsal ve çevresel düzenlemeler, ilaç tedavisi, cerrahi tedaviler ve meşguliyet aktiviteleri de rehabilitasyon kapsamında uygulanan yöntemleridir.

İnsanda dengeden sorumlu yapılar; beyincik, vestibüler system ve derin duyular, kaslar ve ayaklardır.

Güvenli ve hedefe ulaşan bir yürüme için; kas-iskelet, sinir, solunum ve dolaşım sistemleri dışında, yürütücü işlevler, bilişsel fonksiyonlar ve ruhsal durum ile ilgili fonksiyonların bir arada çalışması gereklidir.

Basma fazı dönemleri ilk değme, yüklenme, basma ortası fazı, basma sonu fazı, salınım öncesi şeklindedir. Erken salınım ise salınım fazı dönemlerinden biridir.

Sıralanan hareketler enerji harcamasının düşük düzeyde tutulmasını sağlayan biyomekanik düzenlemelerden vücut ağırlık merkezinin yer değiştirmesini azaltan hareketlerden bazılarıdır.