YAŞLI VE HASTA BAKIM HİZMETLERİ

Toplumda yaşlılık dönemi ile ilgili bazı ön yargılar, yanlış bilinen inanışlar şöyle sıralanabilir: Yaşlılarda fiziksel ve zihinsel gerileme kaçınılmazdır. Yaşlıların gereksinimleri birbirine benzemektedir. Üretkenlik ve yaratıcılık genç bireylere özgüdür. Modern toplumlarda yaşlıların deneyimlerinin pek önemi yoktur. Çoğu yaşlı sakin ve sessiz bir yaşam istemektedir. Yaşlıların temel gereksinimleri hastaneler ve hemşirelerdir. Yaşlılara sunulan hizmetler gençlere ayrılan kaynakları azaltmaktadır. Yaşlı bakımı için yapılan harcamalar kaynakların yok edilmesine yol açar. Yaşlılar modern çalışma alanları için uygun değildir. Yaşlılar yeni şeyleri öğrenemez. Yaşlılar her şeyden çekilmelidir. Yaşlılarla ilgili pek çok sorun kendiliğinden çözülür.

Bir toplumda çocuk ve genç nüfus azalıp erişkin ve yaşlı nüfus artıyorsa bu toplumun yaşlandığı ifade edilebilir. Toplum yaşlandıkça, yaşlı nüfus sayısal ve oransal olarak artarken, toplumda ortanca yaş da artar. Toplum yaşlanmasında rol oynayan birincil etmen doğurganlıktaki azalmadır. Toplumda bebek ölümlerindeki azalma ile erişkin yaşa ulaşan kişi sayısı artmaktadır.

İkincil koruma, henüz hastanın yakınmaları ortaya çıkmadan, hastalık belirginleşmeden önce hastalıklara erken tanı konulmasıdır. Hastalıklara erken tanı konulması düzenli ve sistematik olarak planlanan taramalarla yapılabilir. Taramada amaç hastalara kesin tanı koymak değil, hastalık olasılığı yüksek olan bireyleri belirlemektir. Bu bireylere daha sonra yapılacak ileri testlerle kesin tanı konulacaktır. Bu nedenle öncelikle hangi hastalıklar tarama programına alınmalı ve kimlerde bu program yürütülmeli buna karar verilmelidir.

Yaşlılarda ölüm nedenleri incelendiğinde ilk sırada kalp-damar hastalıklarının, ikinci sırada kanserlerin yer aldığı görülmektedir. Bunları solunum sistemi hastalıklarına bağlı ölümler izlemektedir.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) “Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı”nı hazırlamıştır. Bu planda Türkiye’de yaşlanma ve yaşlıların mevcut durumu çerçevesinde gerçekleştirilmesi gereken eylemler belirlenmiştir. Bu eylemler üç başlık altında toplanmıştır; ‘’yaşlılar ve kalkınma’’, ‘’yaşlılıkta sağlık ve refahın artırılması’’ ve ‘’olanaklar sunan, destekleyici ortamların sağlanması’dır. Yaşlılar ve kalkınma başlığı altında yaşlıların sosyal, kültürel, ekonomik ve politik katılımlarının ve karar verme süreçlerinin tüm aşamalarına katılımlarının sağlanması öncelenmiştir.

Aktif yaşlanma, Dünya Sağlık Örgütü tarafından 1990’ların sonlarında benimsenen, yaşam kalitesinin artırılmasını ve sağlıklı yaşam beklentisinin uzamasını amaçlayan bir kavramdır.Aktif yaşlanmanın belirleyicileri olarak sosyal belirleyiciler sosyal destek, şiddet ve istismar ve eğitimdir.

Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması-2008 sonuçlarına göre ülkemizde yaşlıların her iki cinsiyette de yapmakta en fazla zorlandıkları temel GYA banyo yapma ve yatağa yatma/ kalkmadır.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yaşlılar şöyle gruplanmaktadır: 65-74 yaş grubu genç yaşlı; 75-84 yaş grubu yaşlı yaşlı; 85 yaş ve üzeri grup ise çok yaşlı. Bazı kaynaklarda ise 80 yaş ve üzeri çok yaşlı olarak tanımlanmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Altmış beş yaş ve üzeri yaşlı nüfusun genel nüfus içindeki oranına göre toplumlar şöyle gruplandırılmaktadır:
• genç toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %4 (yüzde dört)’ünden az)
• olgun toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %4-6.9 (yüzde dört- yüzde dokuz’u)
• yaşlı toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %7-10 (yüzde yedi- yüzde on’u)
• çok yaşlı toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %10 (yüzde on’undan çok)

E şıkkı % 10 (yüzde on'undan çok olduğu için doğru seçenektir.

Toplumda yaşlılık dönemi ile ilgili bilinen bazı önyargılardan birisi de yaşlıların gereksinimleri birbirine benzemesidir. Bu ihtiyaçların benzemediğini söyleyen D şıkkı doğru seçenektir.

Bağımlılık oranı 15-64 yaş grubundaki 100 kişi başına bağımlı nüfus sayısını gösterir. Diğerleri 65 yaş ve üzeri nüfus oranı dışında toplum yaşlanması hakkında fikir veren bir unsurdur?

Yaşlanma indeksi: Bu indeks 0-14 yaş grubu 100 çocuk başına 65 yaş ve üzeri yaşlı sayısını gösterir. 65 yaş ve üzeri yaşlı sayısının çocuk sayısına bölünmesi ve 100 katsayısı ile çarpılması ile hesaplanır.

Zaman ve süreç olarak toplum yaşlanması ülkelere göre farklılıklar göstermektedir. Yaşlanma süreci en erken Kuzey Avrupa ülkelerinde başlamıştır; en geç ise Afrika ülkeleri bu süreci yaşamaya başlamışlardır. Yaşlanmada birincil rol oynayan etmen doğurganlıktaki azalmadır.

Devlet Planlama Teşkilatı tarafından yayınlanan bir kaynaktan alınan aşağıdaki şekilde (Şekil 1) çocuk (0-14), erişkin (15-64) ve yaşlı (65 yaş ve üzeri) nüfus oranlarının 1935-2050 yılları arasındaki değişimi görülmektedir. Yapılan projeksiyonlara göre 2050 yılında toplumdaki beş kişiden biri çocuk, biri yaşlı, üçü erişkin olacaktır.

Yaşlılarda ölüm nedenleri incelendiğinde ilk sırada kalp-damar hastalıklarının, ikinci sırada kanserlerin yer aldığı görülmektedir. Bunları solunum sistemi hastalıklarına bağlı ölümler izlemektedir.

Ülkemizde 2003 yılında yapılan Ulusal Hane Halkı Araştırması verilerine göre; yaşlıların %11.3’ü her gün sigara içmektedir; tüketilen günlük sebze-meyve sayısı 2.8’dir; %39.8’i hiç fizik aktivite yapmamaktadır; %56.6’sı hafif şişman-şişmandır.

Aktif yaşlanmanın belirleyicileri olarak şunlar vurgulanmaktadır: • ekonomik belirleyiciler (gelir, sosyal güvenlik, iş) • sosyal belirleyiciler (sosyal destek, şiddet ve istismar, eğitim) • davranışsal belirleyiciler (sigara, fiziksel aktivite, sağlıklı beslenme, alkol, ağız sağlığı, ilaç kullanımı, tedaviye uyum) • bireysel belirleyiciler (biyolojik ve genetik, psikolojik faktörler) • fiziksel çevre (güvenli konutlar, temiz su, temiz hava, güvenli besin) • sağlık ve sosyal hizmetler (sağlığın geliştirilmesi ve hastalıkların önlenmesi, tedavi edici hizmetler, uzun süreli bakım, ruh sağlığı hizmetleri) Toplumsal belirleyiciler aktif yaşlanmanın belirtilerinden biri değildir.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yaşlılar şöyle gruplanmaktadır: 65-74 yaş grubu genç yaşlı; 75-84 yaş grubu yaşlı yaşlı; 85 yaş ve üzeri grup ise çok yaşlı. Bazı kaynaklarda ise 80 yaş ve üzeri çok yaşlı olarak tanımlanmaktadır.

Yaşlıların gereksinimleri birbirine benzemektedir. Yaşlılar homojen bir grup değildir; farklı özellikleri ve farklı gereksinimleri vardır. Cinsiyet, kültür, sosyo-ekonomik durum, eğitim, sağlık davranışları, sağlık hizmeti kullanımı gibi özellikler açısından gereksinimleri değişmektedir. Kadınlar erkeklerden daha uzun yaşamaktadır; ancak hastalık ve yetersizlik kadın yaşlılarda daha sık görülmektedir. Yaşlı kadınlar daha eğitimsiz ve ekonomik açıdan daha yoksundur.

Toplum yaşlanmasında rol oynayan birincil etmen doğurganlıktaki azalmadır. Doğurganlıktaki azalma çocuk sayısının azalmasına ve yaşlı oranının artmasına yol açar.