YAŞLI VE HASTA BAKIM HİZMETLERİ

Yaşanılan yıl açısından bakıldığında 60 ya da 65 yaşın üzerindeki kişiler yaşlı kabul edilir. Genel olarak kabul gören 65 yaş ve üzeridir; bu yaş grubu kronolojik olarak yaşlı olarak tanımlanır. Yaşlılığın pek çok tanımlaması bulunmaktadır. Bunlardan birisi ‘çevresel faktörlere uyum sağlama yeteneğinde azalma’dır.
Başka bir tanımla yaşlılık dönemi ‘daha önceki yaşlarla karşılaştırıldığında bedensel ve zihinsel işlevlerindeki bozulmanın belirgin olarak arttığı’ dönemdir. Yaşlanma ile beraber bireylerin bazı yetenekleri azalır, ancak azalma olmayan hatta gelişen yetenekleri de vardır. Yıllar içinde biriken bilgi ve deneyimleri, sorunların üstesinden gelme becerileri, pratik karar verebilme yetenekleri bunlara örnek
gösterilebilir.

Yaşlılar kendi içinde gruplanarak değerlendirilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)
tarafından yaşlılar şöyle gruplanmaktadır: 65-74 yaş grubu genç yaşlı; 75-84 yaş grubu yaşlı yaşlı; 85 yaş ve üzeri grup ise çok yaşlı. Bazı kaynaklarda ise 80 yaş ve üzeri çok yaşlı olarak tanımlanmaktadır. Aslında seksenli yaşlardan itibaren bağımlılık belirgin olarak artmakta; bakım gereksinimi ön plana çıkmaktadır.

Yaşlılık yaşam döngüsünde bebeklik, çocukluk, ergenlik ve erişkinlikten sonra yer alan doğal bir süreçtir. Bu döngüde, özellikle de azalma, yavaşlama ya da yitirilme yönünde, bazı biyolojik ya da psikolojik değişiklikler olmaktadır. Bu kayıplar sosyoekonomik alanda da görülmektedir. Çeşitli alanlardaki kayıplar nedeniyle yaşlılık dönemi toplumda genellikle olumsuz özelliklerle ifade  edilmektedir. Bu olumsuzluklar yanı sıra yaşlılıkla ilgili bazı yanlış inanışlar da toplum tarafından benimsenmektedir. Bu ön yargılar, kimi zaman yaşlının soyutlanmasına, damgalanmasına hatta yaşa bağlı ayrımcılığa uğramasına yol açmaktadır. Toplumda yaşlılık dönemi ile ilgili bazı önyargılar, yanlış bilinen inanışlar şöyle sıralanabilir:
• Yaşlılarda fiziksel ve zihinsel gerileme kaçınılmazdır. Kısmen doğru olmakla birlikte sağlıklı beslenme ve yeterli fiziksel aktivite ile pek çok sorun engellenebilir ya da geciktirilebilir. Sigara içilmemesi, sigara dumanı ile pasif temasın olmaması, sosyal ilişkilerin sürdürülmesi, sağlık hizmetlerine ulaşabilme, akılcı ilaç kullanımı gibi pek çok etmen kaçınılmaz olduğu düşünülen gerilemeleri önleyebilir ya da geciktirebilir.
• Yaşlıların gereksinimleri birbirine benzemektedir. Yaşlılar homojen bir grup değildir; farklıözellikleri ve farklı gereksinimleri vardır. Cinsiyet, kültür, sosyo-ekonomik durum, eğitim, sağlık davranışları, sağlık hizmeti kullanımı gibi özellikler açısından gereksinimlerideğişmektedir. Kadınlar erkeklerden daha uzun yaşamaktadır; ancak hastalık ve yetersizlik kadınyaşlılarda daha sık görülmektedir. Yaşlı kadınlar daha eğitimsiz ve ekonomik açıdan dahayoksundur.

Bir toplumda yaşlı nüfusun tüm nüfus içindeki oranı toplum yaşlanması göstergelerinden birisidir.
Toplumlar yaşlandıkça ya!lı nüfus oranı artmaktadır. 65 ve üzeri yaşlı nüfusun genel nüfus içindeki oranına göre toplumlar şöyle gruplandırılmaktadır:
• Genç toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %4’ünden az)
• Olgun toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %4-6.9’u)
• Yaşlı toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %7-10’u)
• Çok yaşlı toplum (65 ya! ve üzeri grup nüfusun %10’undan çok)

Yaşlanma indeksi: Bu indeks 0-14 yaş grubu 100 çocuk başına 65 yaş ve üzeri yaşlı sayısını gösterir. 65 yaş ve üzeri yaşlı sayısının çocuk sayısına bölünmesi ve 100 katsayısı ile çarpılması ile hesaplanır.

Bin dokuz yüz ellilerden beri dünya genelinde beklenen yaşam süresi de uzamaktadır

Yaşlılarda ölüm nedenleri incelendiğinde ilk sırada kalp-damar hastalıklarının, ikinci sırada kanserlerin yer aldığı görülmektedir. Bunları solunum sistemi hastalıklarına bağlı ölümler izlemektedir

İkincil koruma, henüz hastanın yakınmaları ortaya çıkmadan, hastalık belirginleşmeden öncehastalıklara erken tanı konulmasıdır. Hastalıklara erken tanı konulması düzenli ve sistematik olarak planlanan taramalarla yapılabilir. Taramada amaç hastalara kesin tanı koymak değil, hastalık olasılığı yüksek olan bireyleri belirlemektir. Bu bireylere daha sonra yapılacak ileri testlerle kesin tanı konulacaktır. Bu nedenle öncelikle hangi hastalıklar tarama programına alınmalı ve kimlerde bu program yürütülmeli buna karar verilmelidir. Bu kararı vermeden önce tarama programına alınacak olan hastalıkların ve tarama amacıyla kullanılacak testlerinin bazı özelliklerinin olduğunun bilinmesi gerekir.
Bu özellikler şöyle sıralanabilir:
• Hastalığın sıklığı, öldürücülüğü, yol açacağı ikincil sorunlar (sakatlık, bağımlılık gibi) açısından yaşlının yaşamını önemli düzeyde etkileyen bir hastalık olmalı,
• Hastalık erken dönemde belirlendikten sonra tedavi edilebilmeli, yani, uygun bir tedavi yöntemi bulunmalı,
• Erken tanı konularak hemen tedaviye başlanması, gecikmeye göre daha iyi, daha etkin bir sonuçvermeli,
• Hastalığın henüz bulgu vermeyen ama erken tanı konulabilecek bir dönemi olmalı,
• Erken tanı amacıyla kullanılabilecek bir tarama testi bulunmalı,
• Tarama testinin hastaları belirleme ve sağlamları ayırt etme özelliği iyi olmalıdır,
• Tarama testi yaşlılar tarafında kabul edilebilecek, basit bir test olmalı,
• Tarama testi maliyet açısından da uygun olmalı,

Kontrol ile hastalık seyri ve tedaviye verilen yanıtın değerlendirilmesi, oluşabilecek ikincil sorunların önlenmesi ve yaşam kalitesinin artırılması üçüncül koruma olarak değerlendirilir. Yaşlılarda en sık karşılaşılan sağlık sorunları genellikle hipertansiyon, şeker, kalp hastalığı gibi uzun süreli hastalıklarıdır. Bu nedenle bu hastalıklarda düzenli izlem, kontrol ve tedavi önerilerine uyum da son derece önemlidir. Bu şekilde, yüksek tansiyon sonucu hastanın inme geçirmesi ve ömür boyu bağımlı bir yaşam sürdürmesi
önlenebilir. Bu tür sorun gelişen hastaların hem tıbbi hem de sosyal rehabilitasyonunun sağlanması ve toplumsal yaşama katılımının desteklenmesi de üçüncül korumadır

Birleşmiş Milletler yaşlı ilkeleri, DSÖ uluslararası yaşlı yılı gerekçeleri, uluslararası eylem planı ve ulusal eylem planı hedefleri incelendiğinde yaşlıların temel gereksinimlerinin şu başlıklarda toplandığı söylenebilir:
• Ekonomik yeterlilik
• Sosyal güvence varlığı
• Toplum tarafında kabul görme, saygınlık
• Toplumsal yaşama katılım
• Toplumdaki karar verme mekanizmalarına katılım
• Toplum içinde kendi ortamında yaşam
• Bağımsız yaşamın sürdürülmesi
• Güvenli barınma koşulları
• Sosyal destek sağlanması

%10’nun üzerinde  (yüzde onun üzerinde)