YAŞLILIK VE YAŞAM KALİTESİ

Bugün yaşlılık ile ilgili politikalar ve programlar yaşam beklentisini uzatmaktan ziyade yaşam kalitesini ve genel sağlığı arttırmaya odaklanmakta; aktif, üretken, başarılı ve bağımsız bir yaşlanma hedeflenmektedir. Bu hedefin en somut göstergesi, Amerika Gerontoloji Topluluğu’nun başarılı yaşlanma için öne sürdüğü “yaşama yıllar değil yıllara yaşam eklemek” anahtar kavramında saklıdır.

Yaşam kalitesi kavramı için ortak bir fikir bulunmamakla birlikte, kişinin kendi yaşamından memnun olma durumu olarak tanımlanmaktadır.

Yaşlılarda yaşam kalitesini etkileyen faktörlerin bilinmesi, yaşlıların sağlığı koruyucu ve geliştirici davranışlar sergilemelerinde, topluma kazandırılmalarında ve mutlu olmalarında önem taşımaktadır. Yaşlılarda yaşam kalitesinin değerlendirilmesinde kullanılan ölçütlerde de çeşitlilik söz konusudur. SF-36 (Short Form 36 items) ve kısa şekli SF-12 (Short Form 12 items) ile DSÖ tarafından geliştirilen WHOQOL-OLD en sık kullanılan yaşam kalitesi ölçeklerdendir.

Yaşlanmayla birlikte ortaya çıkan kronik hastalıklar, fiziksel yetersizlikler, ağrılar, bilişsel bozukluklar yanında sağlık hizmetlerinin ulaşılabilirliği, kullanılabilirliği, sosyal izolasyon, ev ve aileyle ilişkili konular, yaşamdan alınan doyum, azalmış yaşam beklentisi ve çalışma durumu yaşam kalitesini etkileyen önemli değişkenlerdir.

Yaşlı bireyin barınma koşulları, yaşadığı ev ortamı,  fiziksel ve bilişsel sınırlılık ve ekonomik yetersizliğin getirdiği beslenme bozuklukları, duygusal ve fiziksel yetilerde azalmaya bağlı ulaşım zorlukları, eşin ölümü ve aile bireylerinin evden ayrılmasına bağlı yalnızlık, öz bakım gücünde azalma ve izolasyon nedeniyle sosyal ağda daralma ve kişiler arası ilişkilerde bozulma da yaşam kalitesini etkilemektedir.

Maluliyet DSÖ tarafından özürlülük, sakatlık ve engellilik olarak üç aşamada incelenmiştir.

Yaşlılık döneminde en sık rastlanan ruhsal sorun olan depresyon yeti yitimlerine neden olur, kronik hastalıkların gidişatını olumsuz yönde etkiler, sağlık hizmetlerinin kullanımını ve maliyetini arttırır.

Yoğunlaşamama ve dikkat eksikliği depresyonun ilk belirtilerindendir.

Depresyon için, kronik hastalığı olan, son zamanlarda yakınlarını kaybetmiş olan, uyku bozukluğu olan, fiziksel olarak birden çok şikayeti olan yaşlılar risk grupları olarak tanımlanmıştır.

Yaşlılıkta körlük ve görme bozukluklarının belli başlı nedenleri; katarakt, glokom, maküler dejenerasyon ve diabetik retinopotidir.

Yaşlılardaki en sık görülen işitme problemi olan “Presbiakuzi” (yaşlanmaya bağlı işitme kaybı); ilerleyici ve çift taraflı işitme kaybıdır.

Sıcak basması, gece terlemesi, çarpıntı, kan basıncında oynama, kilo artışı, cilt kuruluğu, kemik erimedi, vajinal kuruluk, baş ağrıları, yaygın vücut ağrıları, el ve kollarda uyuşma, hazımsızlık, kabızlık, mide ekşimesi gibi belirtiler görülebilir.

1. Cinsel istekte ve özellikle gece ereksiyonlarında olmak üzere ereksiyon (erkeklik organında

sertleşme) kalitesinde azalma

2. Davranışsal değişiklikler, entellektüel kapasitede azalma, yorgunluk, depresyon ve sinirlilik hali

3. Vücut kitlesinde özellikle kas yoğunluğu ve gücünde azalma

4. Vücut kıllarında azalma ve deri değişiklikleri

5. Osteoporoza neden olan kemik mineral yoğunluğunda azalma, sırt ağrısı

6. Vücudun üst ve gövde kısmındaki yağ miktarında artma

7. Uyku bozuklukları, uyku ihtiyacında artma.

Kişinin genetik yapısı, yani aileden ve soydan gelen bazı özellikler ile çevre faktörleri ve kişinin sağlıkla ilgili bazı davranışlarıdır.

Hastalıklardan koruyucu (birincil), hastalıkları erken tanıma (ikincil), hastalıkların yıkıcı etkilerini en aza indirme (üçüncül) önlemleridir.

DSÖ, aktif yaşlanma terimini gündeme getirmiştir. Temel amaç; yaşama yıllar katmak değil, yıllara yaşam katmaktır.

Yaşlılıkta yaşam kalitesi, sosyal görev sorumluluklardan geri çekilerek değil, sosyal ilişkileri çoğaltarak ve aktif kalarak arttırılabilir.

1. Emeklilik, yakınlardan birinin ölümü ya da yer değişikliğinden sonra ortaya çıkan kayıpları, yeni sosyal roller ve arkadaşlar bulma yoluyla telafi etme,

2. Bir yaralanma ya da hastalık sonucunda kaybolan kapasite ve güçleri yeniden kazanma, örneğin, rehabilitasyon terapisi ile daha iyi duruma gelme,

3. Erken yaşam dönemlerinde meydana gelen değişimler karşısında, daima en anlamlı hareket noktasının pozitif yönde gelişim için bir olanak ve gücün de bu değişimlerle birlikte ortaya çıkacağını kabul etmek. Yaşlanma süreci bir dizi kayıp, düşüş ve gerilemeyi de beraberinde getirmektedir. Önemli olan, daha azı ile başarabilmektir.

4. Sağlıklı olan fiziksel, zihinsel ve sosyal fonksiyonları koruma ve aktif bir biçimde kullanma, “kullan ya da kaybet” yaşlanmaya başarılı adaptasyonun mutlaka bilişsel ve duygusal enerji gerektirdiğini ifade eder. Bu uygulamaya göre, fiziksel iyilik hali için spor merkezlerine gitmek, fiziksel egzersiz yapmak gibi, bilişsel Zihinsel ve ruhsal sağlık durumunun iyiliği, yaşlanma ile ortaya çıkan değişimlerle baş etmek için en önemli dayanak noktasıdır.

Yaşlılık dönemindeki kazalar ve yaralanmalar çeşitli sakatlıklara neden olmakta ve hatta bazen ölümcül seyredebilmektedir. Görme, işitme, yürüme, denge problemi olan, birden fazla ilaç kullanan, 75 yaş ve üzeri yaşlılarda en fazla görülen kaza riski düşmedir.

Yeterli uyku yetişkinlerde 7-9 saat olarak belirtilmektedir. Yetersiz uyku, diabet, kalp ve damat hastalıkları, obesite ve depresyon gibi kronik hastalıkların ortaya çıkmasını, yönetimini ve sonuçlarını etkilemektedir.