YAŞLI HASTALAR VE İLK YARDIM

Herhangi bir kaza veya yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda, sağlık görevlileri yardımı sağlayıncaya kadar, hayatın kurtarılması yada durumun kötüye gitmesini önleyebilmek amacı ile olay yerinde, tıbbi araç gereç aranmaksızın, mevcut araç ve gereçlerle yapılan ilaçsız uygulamalara ilk yardım denir.

İlk yardımın amaçları ve öncelikleri:

1. Hayati tehlikeyi ortadan kaldırmak,
2. Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak,
3. Hasta/yaralının durumunun kötüleşmesini önlemek,
4. İyileşmeyi kolaylaştırmaktır.

İlk yardım temel uygulamaları Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) olarak ifade edilir.

Koruma: Kaza sonuçlarının ağırlaşmasını önlemek için olay yerinin değerlendirilmesini kapsar. En önemli işlem olay yerinde oluşabilecek tehlikeleri belirleyerek güvenli bir çevre oluşturmaktır.

İlk yardımcı tarafından başlatılan ve sağlık ekipleri tarafından devam ettirilen yaşam kurtarma zinciri, birbirinin devamı olan dört halkadan oluşur. İlk yardımcının görevi ilk 2 halkadır, son iki halka bu konuda ehliyetli kişilerce gerekli donanımla yapılan müdahalelerdir.

1. Basamak - Telefon ile sağlık kuruluşuna haber verilmesi

2. Basamak - Olay yerinde bulunan ilk yardımcının yaptığı temel yaşam desteği

3. Basamak - Ambulans ekiplerince yapılan müdahaleler

4. Basamak - Hastane acil servislerinde yapılan acil bakım uygulamaları.

Bilinç kontrol edilmeli, bilinç kapalı ise aşağıdakiler hızla değerlendirilmelidir:

1. Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi (Airway)
2. Solunumun değerlendirilmesi (Breathing)
3. Dolaşımın değerlendirilmesi (Circulation)

Hava yolunun, solunumu gerçekleştirmek için gerekli havanın geçişine engel olacak şekilde kapanmasına hava yolu tıkanıklığı denir. Hava yolu tıkanıklığı tam yada kısmi olabilir. 

Hayat kurtarmak amacı ile hava yolu açıklığı sağlandıktan sonra, solunumu ve-veya kalbi durmuş kişiye yapay solunum ile akciğerlerine oksijen gitmesini, dış kalp masajı ile de kalpten kan pompalanmasını sağlamak üzere yapılan ilaçsız müdahalelere temel yaşam desteği denir.

Suni solunum vücudun karşılayamadığı oksijen gereksinimini dışarıdan destekleyerek karşılamaktır.

Suni solunum, ağızdan ağıza, ağızdan buruna, ağızdan maskeyle ve ağızdan soluk borusuna olmak üzere dört farklı yöntemle uygulanabilir.

Ağızdan ağıza suni solunum: Bir el alına yerleştirilir, diğer el ile alt çene yukarı doğru kaldırılır. Bu şekilde hava yolu açıklığı tekrar sağlanır. Alında bulunan elin, baş ve işaret parmakları ile burun kanatları sıkıca kapatılır. Bu esnada baş çene pozisyonu korunmalıdır. Hasta veya yaralının ağzına hava dışarı çıkmayacak şekilde yerleştirilerek nefes verilir. Verilen nefesin göğüs kafesini yükseltip yükseltmediği gözlemlenir ve akciğerlerin direnci hissedilir. Nefes verdikten sonra, hastanın ağzı ve burnu açılarak hasta veya yaralının nefesini dışarıya vermesine izin verilir. Ağız, hasta veya yaralının ağzından uzaklaştırılarak tekrar nefes alınır. Bu arada göğüs kafesinin inişi gözlemlenir. Eğer göğüs kafesi verilen nefese rağmen yükselmiyorsa verilen baş çene pozisyonu yeterli değildir, hava yolu yabancı cisim ile tıkalıdır ya da daha fazla hacimde nefes vermeye ihtiyaç vardır.

Ağızdan buruna suni solunum: Çenede yaralanma, hastanın kasılı kalmış olması- nöbet geçirmesi gibi ağızdan ağıza suni solunum yapılamayan hastalarda uygulanır.

Hipoglisemi, senkop, epilepsi, inme, geçiciistemik atak, hipertansiyon, hipotansiyon ve şok, kalp krizi, bağırsak tıkanıklığı, mide ülseri ve delinmesi, hipotermi, hipertermi, allerji, ürtiker, anjioödem ve alerjik reaksiyonlar ve ilaç doz aşımıdır. 

Herhangi bir ısıya maruz kalma sonucu oluşan doku bozulmasına yanık denir.

Yanığın şiddetini değerlendirirken derinliğinin yanı sıra kapladığı alanın saptanması da çok önemlidir. Bunun için dokuzlar kuralı geliştirilmiştir. Dokuzlar kuralında yanığın vücut yüzeyinde kapladığı alanın genişliğini saptamak için kullanılır. Amaç, yanık yüzeyinin, yanığın derecesi ile birlikte değerlendirilmesi ve yanığın hayati tehlike oluşturma derecesini saptamaktır. Kurala dokuzlar kuralı denmesinin sebebi de yanık oranını hesaplarken göz önünde bulundurulan vücut bölgesi sayısının dokuz olmasıdır. Baş % 9 kollardan her biri % 9, bacaklardan her biri % 18, gövdenin ön tarafı % 18, gövdenin arka tarafı % 18, üreme organları % 1 olacak şekilde toplam yanık alan hesaplanır. Oran % 20’nin üzerinde ise hayati tehlike vardır.

1. derece yanık: Sadece cildin en üst katmanı olan epidermisin etkenle temas eden üst kısmı yanmıştır, epidermisin altındaki dermis etkilenmemiştir; genellikle 3-7 günde iyileşirler. Kalıcı iz bırakmazlar. Güneş yanığı birinci derece yanığa en tipik örnektir.

2. derece yanık: Epidermis ile dermisin bir kısmı yanmıştır, cilt altı dokular etkilenmemiştir; ısının etkisiylecilt altında su kabarcıkları(bül) oluşur.

3. derece: Epidermis, dermis ve cilt altı dokular etkilenmiştir; deri etkilenme derecesine göre sert, soluk veya kurudur. İyileşme çok iyi bir yanık servisi olan hastane bakımıyla uzun sürede ve iz bırakarak mümkündür. Çoğu kez geniş yanıklar deri grefti (nakli) gerektirir. Sinirlerin harabiyetiyle doğru orantılı olarak ağrı algılaması hiç olmayabilir, ya da ağrı şokuna neden olabilecek kadar şiddetli olabilir.

Kırık kemik bütünlüğünün bozulmasıdır. Bu basit bir kırık olabildiği gibi parçalı bir kırık şeklinde de olabilir. Kırıklar kemiğin herhangi bir yerinde olabildiği gibi eklem yüzeyinde de olabilir. Çıkıklarda eklem bozulmuştur. Böylece kemik uçları birbirleri ile temas etmezler. Eklemi destekleyen bağ (ligament) ve kapsülü yırtılmıştır. Burkulmalarda ise eklemi destekleyen bağların bir kısmı ve eklem kapsülü gerilmiş veya zedelenmiştir.

Yaralamış ve kas kemik ağrısından yakınan bir kişide kırık olabileceğinde şüphelenilmelidir. Kırık olduğunu düşündürecek bulgular şunlardır;

Deformasyon, hassasiyet, kol yada bacağı kullanamama, şişme ve morarma, kırık uçlarının açıkta olması, çıtırtı sesi ve yalancı harekettir.