YAŞLILARDA GÖRÜLEN BİYOLOJİK VE SOSYAL DEĞİŞİKLİKLER

Bireyin daha önceki sağlık durumu, geçirdiği hastalıklar, kazalar ve cerrahi müdahaleler, sağlıkla ilgili alışkanlık ve davranışları, genetik faktörler fizyolojik değişim üzerinde etki göstermektedir.

Yaşlanma sürecini etkileyebilecek bir çok faktör söz konusudur. Bu faktörler teoriler içinde açıklanmaya çalışılmaktadır. Bunların içinde genetik faktörler, çevresel zarar vericiler ve birikimi, bağışıklık sistemi ve değişiklikler yer almaktadır.

Yaşlanma ile birlikte ortaya çıkan en dikkat çekici fizyolojik değişiklikler kalp damar sistemi ve solunum sitemi ile ilgili olanlardır.

Yaşlanma ile birlikte kalp ağırlığında bir miktar artış meydana gelir. Bunun sebebide kalp kası hücrelerinin boyutlarının büyümesi nedeniyle sol ventrikülün (sol karıncık) duvarının kalınlaşması ve ventriküller arası (karıncıklar arası) bölmenin hafif büyümesidir. Kalp kitlesinin artışı tansiyon yüksekliği olanlarda , kalp hastalığı bulunanlarda ve sporla aktif olarak uğraşanlarda daha fazladır. Yaşlı bir bireyin kalbinde sistol işlevi (kalbin kasılması) istirahat halinde değişiklik göstermezken diastol (kalbin gevşemesi) işlevi bozulur. Kalp hızı genellikle değişmez ya da çok az azalabilir. Kalbin dakikada pompaladığı kan miktarında belirgin azalma gözlenir. Bu azalma her yıl %1 gibidir. Bunun nedeni de kalp kasının kasılma gücünün azalmasıdır.

Kalbin kanı pompalarken damar duvarında oluşturduğu basınçtır ve mm-Hg (milimetre-civa ) cinsinden ölçülür. Bu basıncın normal beklenen, istenenden yüksek değerlerde olmasına hipertansiyon adı verilir. Normal kan basıncı değeri her yaş grubunda sistolik (büyük tansiyon): 120 diastolik (küçük tansiyon) :80 mm-Hg dır.

Yaşlılıkta kalbin normal çalışma temposuna dönüşü için gereken süre uzar. Atardamarlarda kollajen ve düz kas oranı artarken elastik doku oranı azalmaktadır. Bu durumda hipertansiyon riskini arttırmaktadır.

Damarlardaki değişiklikler yaşlanmayla birlikte belirgin hale gelir. Damarın en iç tabakası (intima) kalınlaşır, damarın düz kası genişler ve damarın iç esnek tabakası hasara uğrar ve kollajen adını verdiğimiz maddeler buralarda birikir. Atardamarlar sertleşir, kısalır ve kalınlaşır. Tansiyonu normal olan bireylerdeki bu tip damarsal değişiklikler hipertansif olan kişilerde çok daha erken ortaya çıkar ve daha belirgindir.

Genç erişkinlerde oldukça fazla olan solunum yüzey alanı yaşla birlikte giderek azalmaktadır. Her on yılda bu azalış yaklaşık 3 m3 civarındadır. Yaşlanma ile birlikte akciğer elastikiyeti de azalmakta ve soluk alırken elastikiyet azaldığı için daha çok çaba sarf etmek gerekmektedir. Bu değişiklikleri sigara içimi daha çok da arttırmaktadır. Soluk alıp verme sayısı azalır, diyafram gibi solunum kasları zayıflar. İskelet sistemindeki kamburluk gibi değişiklikler de solunum kapasitesini etkiler.

Genel olarak yaşlanma ile birlikte sindirim siteminin haraket kapasitesi, salgı içeriği ve emilim düzeyi azalmaktadır. Yaşlanma ile midenin mukozal tabakasında incelme ve midenin boşalımında hafif geçikmeler gözlenebilir. Mide asiditesi azalır. Vit B12 emilimi için gerekli olan intrinsik faktör adı verilen faktörün mideden salınımı azaldığı için Vit B12 yeterince emilemez ve eksikliğine bağlı pernisiyöz anemi ortaya çıkar. Kalın bağırsakların motilitesi (hareketliliği) azalır onun için yaşlılarda kabızlık problemi sık görülür. Yemek borusunun hareketleri yavaşlar, yutma refleksi azalır. Mide boşaltımı yavaşlar. Midede oluşan incelme nedeniyle besinlerden kalsiyumun serbestleştirilmesi ve yararlılığı azalır. Düşük mide asiditesi de kalsiyum emlimini azaltmaktadır.

Yaşla birlikte nefron (böbreğin yapısal olarak en küçük birimine verilen ad) sayısında azalma dikkat çeker. Böbrek kitlesi ve fonksiyonlarındaki azalma nedeniyle böbrek yetmezliğine gidiş yaşlılarda daha kolay hale gelmektedir. Böbreğin idrar süzme yeteneğide 35-40’lı yaşlardan sonra azalmaya başlamaktadır. Mesane kapasitesi azalır hatta 65 yaşında %50’lere kadar gerileyebilir. Kapasitenin azalması tam boşalamamaya ve idrar akımı için gereken gücün sağlanamamasına neden olur. Bazen 100 ml ye kadar ulaşabilen idrar retansiyonu (idrarın mesanede birkip kalması, yapamama) görülür. İşime sıklığı artar. Kas yapısındaki zayıflık nedeniyle de idrar tutamama şikayeti yaşlılarda daha sık görülür.

İlerleyen yaşla birlikte kemik dokusunun miktarı azalır ve yapı olarak da zayıflar. Bu azalma 30’ lu yaşlar civarında başlamaktadır. Kemiklerde ki bu yapısal azalma nedeniyle kemikler daha kırılgan hale gelirler.

1. Kulağa giden ve kanlanmayı sağlayan damarların özelliklerinin bozulması eskisi gibi kan taşıma görevini yerine tam getirememesi
2. İşitmede çok önemli görevi olan işitme sinirinin de yaşlanması ve özelliğini kaybetmesi
3. Beyindeki işitme merkezinde problem olması, onunda yaşla birlikte işlevinde azalma olmasıdır.

1. Yaşamdan geri çekilme teorisi
2. Aktivite teorisi
3. Devamlılık teorisi
4. Eksiklik teorisi
5. Alt kültür teorisi
6. Yaşa bağlı tabakalaşma teorisi
7. Modernleşme teorisi
8. Etiket teorisi

Yaşlıların emekliliği ile birlikte çocuklar belli bir yaşa gelmekte ve evden ayrılmakta aileler daha da küçülmekte ve bu arada yaşanmaya başlayan sağlık sorunları ve belikide eş kaybı gibi problemler nedeniyle sosyal hayattan kopmalar başlamaktadır. Yaşlılar ve yalnızlık problemi son derece dikkat çekici olarak karşımıza çıkmaktadır. Buna sosyal yalnızlaşma adı verilmektedir. Burada önemli olan yaşlının yalnızlık hissi ile nasıl mücadele edileceğidir.

1. Kadınların erkek populasyonuna göre daha fazla ve ciddi sağlık problemi yaşaması,
2. Sosyal güvence sıkıntısı,
3. Dul maaşının düşüklüğü ve
4. Beklenen yaşam ümidinin kadın bireylerde daha fazla olması nedeniyle kronik hastalıkların kadınlarda daha sık olmasıdır.

Yaşlı ayrımcılığı, ileri yaş grubundaki bireylere karşı oluşan ön yargıyı tutum ve davranışlar yoluyla ortaya koymaktır. Bunun olumsuz etkileri işyerinde, sağlık hizmetlerinde, bakım verirken, sosyal ön yargı ve taraf tutmalarda kendini gösterir. Yaşlı bir anlamda işaretlenir. Ve tüm ifadelerde ve ön yargılarda onun güçsüzlüğü , zihinsel olarak yetersizliği önem taşır.

Yaşlı istismarı ve ihmali de bir şiddet türüdür ve en çok şu alanlarda yaşlı istismarı gözlenmektedir:

• Fiziksel
• Ekonomik
• Duygusal
• İhmal
• Terk etme 

1. Çocukluktan itibaren sağlığını koruma

2. Bilişsel fonksiyonlarını destekleme

3. Sosyal hayatını canlı tutma

Sosyal rehabilitasyonda amaç toplumsal katılımı sağlamaktır. Sosyal sağlığı sağlamak ve korumak ana hedeftir.

Sosyal sağlık kişinin kendini sosyal hayatta iyi hissetmesi demektir.

Sosyal olarak arkadaşları, dostları ve akrabaları ile sağlıklı iletişim kurması, istediklerini gerçekleştirebilmesi, boş zamanlarını verimli bir şekilde değerlendirebilmesi o yaşlının sosyal anlamda sağlıklı olduğunu göstermektedir.

Sosyal hizmette amaç problemi çözmek için bireyin çevresiyle etkileşimde bulunarak kendisini geliştirmesidir.

Sosyal çalışma üç aşamadan oluşur:
1. Sosyal bakım
2. Sosyal tedavi ya da sağaltım
3. Sosyal rehabilitasyon

İhtiyacı olan bireylerin temel gereksinimlerini (yeme, barınma korunma gibi) karşılayacak şekilde yerine göre psikolojik yardımda bile bulunmayı içine alan hizmettir. Yaşlı bakımı buna çok güzel bir örnektir.

Kişi ya da ailelerin davranışsal problemlerinin belirlenmesi ve çözümü için gereken tekniklerden yaralanılması esasına dayanır. Bu işlem içersinde eğitim, danışmanlık ve yerine göre terapi seansları mevcuttur.

Topluma katılımı hedefleyen bir çalışmadır. Ana hedefi yaşam kalitesini arttırmaktır.

Geriatri alanında verilecek olan koruyucu, tedavi edici ve rehabilite edici sosyal hizmetlerin “Toplum tabanlı bakım yaklaşımı” çerçevesinde sunulması gerektiği unutulmamalıdır. Toplum temelli yaklaşım sadece yaşlı bireyler için değil aynı zamanda özürlü ve kronik hastalığı olan bireyler içinde uygulanan bir modeldir. Burada kişiye kendi ayakları üstünde durma becerisi kazandırılmakta onun yaşlı bir kişi olsa da toplumdan kopuk yaşamasına izin verilmemekte ve toplumla bütünleştirerek sosyal hayata katarak problemlerinin çözülmesi sağlanmaktadır. Toplum temelli yaklaşım kişinin güçlü olan yönleri ile ilgilenir, aile üyelerinden destek alır onlara sorumluluk yükler, kişinin kendi yaşamı ile ilgili söz sahibi olmasını ister ve destekler. Bu yaklaşımın maliyeti oldukça düşük fakat kazandırdıkları oldukça yüksektir. Aktif ve sağlıklı yaşlanmayla ilgili eğitimler ve sosyal etkinlikler düzenlemek bu yaklaşıma örnek olarak gösterilebilir.

Ülkemizde SHÇEK tarafından oluşturulan yönetmelik (“Yaşlı hizmet merkezlerinde sunulacak gündüzlü bakım ile evde bakım hizmetleri hakkında yönetmelik”) 2008 yılında yürürlüğe girmiştir.

Ülkemizde 286 huzurevi bulunmaktadır. Bunların 121 (%42.3) tanesi özel huzurevidir. 

Bunların sayısı 6 tane olup, Ankara (2 tane), Çanakkale, İzmir, Eskişehir ve Kırıkkalede’dir.

1. Kişilerin kendi ortamında ve aile çevresiyle yaşamlarını sürdürmeleri,
2. Evlerinde yaşayan yaşlıların sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını gidermek,
3. Çeşitli aktivitelere yaşlıyı da katmaktır.

Evde bakım; özürlü, yaşlı, süreğen hastalığı olan veya nekahat dönemindeki bireyleri bulundukları ortamda destekleyerek, sosyal yaşama ayak uydurabilmelerini sağlamak, yaşamlarını mutlu ve huzurlu bir biçimde sürdürerek toplumsal entegrasyonlarını gerçekleştirmek, bakıma gereksinim duyan bireyin aile üyeleri ve özellikle de ailedeki kadın üzerindeki yükünü hafifletmek için birey ve aileye sunulan psikososyal, fizyolojik ve tıbbi destek hizmetleri ile sosyal hizmetleri içeren bir bakım modelidir.

Evde bakım hizmetleri içerisinde,
• Evde yardım,
• Evde takip hizmeti,
• Evde tıbbi bakım,
• Süreli bakım,
• Eve yemek servisi,
• Evde bakım onarım tamirat işleri,
• Telefonla yardım servisi yer almaktadır.