YAŞLI VE HASTA BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 25

Bilinç kontrol edilmeli, bilinç kapalı ise aşağıdakiler hızla değerlendirilmelidir:
a. Hava yolu açıklığının değerlendirilmesi (Airway)
b. Solunumun değerlendirilmesi (Breathing)
c. Dolaşımın değerlendirilmesi (Circulation)

Bilinç kaybı belirlenmiş ise ağız içi önce göz ile daha sonra işaret parmağı yandan ağız içine
sokularak bir çengel gibi kullanılarak diğer yandan çıkartılmak suretiyle kontrol edilmelidir, ardından
yabancı cisim varsa bir bez aracılığı ile çıkarılmalıdır

Temel yaşam desteği, 30 kalp masajı ardından 2 suni solunum şeklinde ritmik olarak uygulanır. Her 5
uygulayışta bir karotisden nabzın dönüp dönmediği kontrol edilir. Dış kalp masajı dakikada 100 bası
olacak şekilde uygulanır

Senkop (bayılma) bir semptom olup yaşlılarda daha sık görülen ve ani ortaya çıkan geçici bilinç kaybıdır.
Tipik olarak kendiliğinden tamamen iyileşme gösterirse de yaşlılarda sakat kalma ve ölüm riski taşır. Acil
servis başvurularının yaklaşık %3’ünden sorumludur. Yaşlıların yaklaşık %33’ünde nedeni bilinmemekte,
en az bir o kadarı da senkop sonucu yaralanmaktadırlar. Yaşlılarda çoğu kez tek bir hastalıktan çok birbiri
ile ilişkili hastalıklar sonucunda oluşur. Kardiyak nedenler yaşlılar arasında daha sıktır. Beyin kan
akımında ani düşmeye neden olan herhangi bir hastalık senkopa neden olabilir.

Postür, en genel şekliyle bedenin yerçekimine karşı veya beden parçalarının birinin diğerine karşı
pozisyonunun ayarlanma yetisi olarak tanımlanabilir. Her eklemin pozisyonu, diğer eklemlerin
pozisyonlarını etkiler. Doğru postürde iskelet öğeleri, vücudun destek yapılarının zedelenmesi ve biçim
bozukluğunun oluşmasını önleyecek şekilde düzgün dizilmiştir. Bu sayede eklemlere minimal yük biner
ve postür minimum kas aktivitesiyle sürdürülür.

İnsanda denge;
1. Görme,
2. Vestibüler sistem (iç kulaktaki dengeyle ilgili kanallar ve beyin sapında VIII. kafa siniri),
3. Derin duyu (pozisyon, pasif hareket, vibrasyon ve derin ağrı duyuları) sistemleri,
4. Gövde ve bacak kaslarının belli bir düzen ve uyum içinde kasılmalarıyla sağlanır.
Dengeden sorumlu yapılar; beyincik (ana sorumlu), vestibüler sistem ve derin duyular, kaslar ve
ayaklardır. Denge; statik denge ve dinamik denge olmak üzere ikiye ayrılır.

Bir ayağın yere ilk temas ettiği nokta ile, aynı ayağın bir sonraki ilk temas ettiği nokta arasındaki uzaklıktır. Bu mesafe sağ ve sol adım uzunluğunun toplamına çif adım uzunluğu denir.

Salınım Öncesi (parmakların yerden kalkması): Yürüme döngüsünun %50-60 (yüzde elli-yüzde altmış)’ını oluşturur. Parmakların yerden kalkması ile sonlanır. Kalça ekstansiyonu, diz fleksiyonu ve ayak bileği plantar fleksiyonu artar.

Normal yürümede adım uzunluğu eşittir ve ayaklar yerden yaklaşık 2-5 cm kadar yukarıya kalkar. Normal yürüme sırasında vücudun ağırlık merkezi iki yana ve yukarı-aşağı doğru yer değiştirir.

Normal yürüme için gerekli ön koşullar şu şekilde açıklanabilir:
1. Denge: Her iki bacağın vücut ağırlığını desteklemesiyle dengeli olarak ayakta dik durabilmek,
yürürken hem statik hem de dinamik dengeyi koruyabilmek gerekir.
2. İlerleme: Yürüyüşün başlatılması ve vücudun öne doğru ilerletilmesi için yeterli kas gücünün
sağlanması, salınımdaki bacağın ve gövdenin ileriye doğru ilerleyebilmesi, ritmik adımlamanın
yapılabilmesi gerekir.
3. Şokun absorbsiyonu: Ayağın yere teması ile oluşan şokun karşılanması ve kalça, diz ve ayakta
uygun dağıtılması gerekir.
4. Enerji harcamasında tutumluluk: Enerjinin tutumlu kullanımını en iyi gösteren değer O2
maliyetidir (metrede tüketilen O2 miktarı ml/kg metre). Oksijen maliyeti O2 tüketiminin yürüme
hızına bölünmesi ile elde edilir. Yürüme güçlüğü olan bir insanın O2 maliyeti, aynı yolu yürüyen
sağlıklı insana göre daha yüksektir. Enerji tüketimi açısından en verimli yürüyüş, ağırlık
merkezinin en az yer değiştirdiği yürüyüştür. Kol hareketleri de bacak hareketlerini tamamlayıcı
görev yaparak gövdenin yanlara doğru yer değiştirmesini en az düzeye indirirler. Yürüme
sırasında kasların kullanımı yerine, her fırsatta eklem bağlarıyla elde edilen pasif stabilite ve
atalet etkisi kullanılarak enerji harcamasının azaltılması gerekir.

1. Vücut ağırlık merkezinin yer değiştirmesini azaltan hareketler:
a. Pelvisin öne doğru dönmesi,
b. Pelvisin aşağıya doğru düşmesi,
c. Basma fazında diz fleksiyonu,
d. Ayak bileği dorsi fleksiyonu/plantar fleksiyonu,
e. Ayak/ayakbileğinin içe ve yukarıya doğru dönmesi,
f. Pelvisin yana doğru yer değiştirmesi,

Adım analizi: Yürümenin zaman ve mesafe ile ilgili değerlerini (adım uzunluğu, adım genişliği,kadans, yürüme hızı gibi) ölçmek için kullanılır. Kişi ayak izinin çıkacağı bir zeminde yürütülerek budeğerler ölçülür. Ölçüm için hastanın tam bir salınım fazı yapması gerekmektedir.

Yaşlandıkça; 

Kadans (dakikada adım sayısı) azalır. Total yürüme döngüsündeki artış, basma fazının süresini arttırarak sağlanır ve dolayısıyla çift destek fazı artar, salınım fazının süresi azaltılarak dengenin bozulmasına neden olabilecek dönem daha kısa sürede tamamlanır. Bunların dışında çift adım uzunluğu ve kadans azaldığından, yürüme hızı azalır ve adım genişliği artar. Yaşlılar yürüme hızlarını arttırmak istedikleri zaman, adım uzunluğundan çok, adım sayılarını arttırırlar. Salınım öncesi fazda topuk daha az yükselir ve
basma fazında ilk temasda ayak ucu yere daha yakındır. Ayrıca, ayak açısında da artış vardır. Birbirini takip eden yürüme döngüsünün kontrolü için adım uzunluğu ve adım genişliği kadar, ilk adım da önemlidir. İlk adım uzunluğundaki değişiklikleri değerlendiren bir araştırmada ilk adım uzunluğunun düşen yaşlılarda, düşmeyen yaşlılar ve gençlerden daha kısa olduğu belirlenmiştir. Düşen yaşlılarda gözlenen ilk adım uzunluğu değişikliklerinin postüral problemlerin önemli bir ön habercisi olabileceği ifade edilmiştir.

Duygusal bozukluklar ve psikiyatrik durumlar: Depresyon, düşme korkusu, uyku bozuklukları yürümeyi olumsuz etkiler.

WHOQOL-OLD (Yaşlılar için Dünya Sağlık Örgütü yaşam kalitesi modülü), 24 sorudan oluşan altı
ölçek içermektedir. Bu alt ölçekler, duyusal fonksiyonlar; özerklik; geçmiş, bugün ve gelecek faaliyetleri;
sosyal katılım; yakınlık, ölüm ve ölmektir. D

Duyusal fonksiyonlar; görme, işitme, koku, tat alma, iştah ve
dokunma duyularındaki değişiklerin yaşam kalitesi üzerindeki etkisini, özerklik; bağımsızlık, saygı,
genel olarak yaşamı kontrol etme, özgür biçimde tercih yapma ve bu faktörlerin yaşam kalitesi üzerindeki
etkisini, geçmiş, bugün ve gelecek faaliyetleri; geçmişte elde edilen başarılar ve bu başarıdan yaşam
boyu memnuniyet durumu, geçmişten söz edilmesi ve gelecek ile ilgili duygu ve düşünceler
sorgulanmaktadır. Sosyal Katılım; zamanı kullanma ile ilgili görüşler ve önemli faaliyetlere katılma
durumu, yakınlık; diğer kişilerle ilişkiler ve sosyal desteği, ölüm ve ölmek; ölümün kabul edilebilir ve
kaçınılmaz olması ile ilgili düşünceler ve ölümün anlamı araştırılmaktadır.

Özürlülük (Impairment): Özürlülük, kişinin fizyolojik, psikolojik, anatomik yapı ya da
işlevlerindeki herhangi bir eksiklik ya da anormalliktir. Yetersizlik organ düzeyinde olan bir olaydır.
Psikolojik, konuşma, işitme, görme, iskelet sistemi ve iç organ (dolaşım, solunum, boşaltım gibi
sistemlerin uzun süreli hastalıkları) bozuklukları bu gruba girer

Yardımcı Aktiviteler (Instrumental Activities of Daily Living):
Toplum içinde bağımsız yaşama için gerekli olan yardımcı aktivitelerdir. Bunlar; telefon
kullanabilme, seyahat edebilme, alışveriş yapabilme, yemek hazırlayabilme, ev işi yapabilme, çamaşır
yıkayabilme, el işi yapabilme, kendi ilaçlarını alabilme, paranın yönetimini sağlayabilme gibi aktiviteler
ise yardımcı aktiviteler olarak bilinirler.

Yaşam kalitesi üzerine olumsuz bir etkiye yol açan depresyon, 65 yaş üstü bireylerin %10-25’inde
saptanmıştır.

Katarakt, gözdeki lensin geçirgenliğinin değişmesi, opaklaşması ve ışığı geçirmemesi sonucu
oluşmaktadır. Bu durum, çoğunlukla basit bir operasyonla tedavi edilebilir.
Glokom, bir grup hastalığı ifade eder. Optik sinir zedelenmesine bağlı geri dönüşümsüz körlüğe
neden olur. Glokom önlenememesine rağmen, erken tanı alır ve tedavi edilirse körlükle sonuçlanmaz.
Yaşlı kişiler, özellikle de ailede glokom öyküsü olanlar düzenli göz muayenesi olmalıdır.
Diabet, retinadaki kan damarlarına zarar vererek körlüğe neden olur. Gelişmekte olan ülkelerde
yetişkinlerdeki körlüğün en sık nedeni diabetik retinopatidir. Diabetten 15 yıl sonra hastaların %2’sinde
körlük, yaklaşık %10’unda ciddi görme bozuklukları gelişmektedir. Düzenli göz muayeneleri ve vaktinde
tedavi bu durumu önleyebilir.
Yaşa bağlı maküler dejenerasyon önlenemez körlüğün nedenli grubunun içinde en sık olanıdır.
Retinadaki ışık duyarlı alanın ilerleyici dejenerasyonu ile karakterizedir. 80 yaş ve üzeri kişilerin yaklaşık
%25’inde görülür. Etkili bir tedavisi olmasa da optik aletler ve rehabilitasyonla görme bozukluğu bir
miktar azaltılabilir.