YAŞLI VE HASTA BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 23

Yaşanılan yıl açısından bakıldığında 60 ya da 65 yaşın üzerindeki kişiler yaşlı kabul edilir. Genel olarak kabul gören 65 yaş ve üzeridir; bu yaş grubu kronolojik olarak yaşlı olarak tanımlanır. Yaşlılığın pek çok tanımlaması bulunmaktadır. Bunlardan birisi ‘çevresel faktörlere uyum sağlama yeteneğinde azalma’dır.
Başka bir tanımla yaşlılık dönemi ‘daha önceki yaşlarla karşılaştırıldığında bedensel ve zihinsel işlevlerindeki bozulmanın belirgin olarak arttığı’ dönemdir. Yaşlanma ile beraber bireylerin bazı yetenekleri azalır, ancak azalma olmayan hatta gelişen yetenekleri de vardır. Yıllar içinde biriken bilgi ve deneyimleri, sorunların üstesinden gelme becerileri, pratik karar verebilme yetenekleri bunlara örnek
gösterilebilir.

Yaşlılar kendi içinde gruplanarak değerlendirilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ)
tarafından yaşlılar şöyle gruplanmaktadır: 65-74 yaş grubu genç yaşlı; 75-84 yaş grubu yaşlı yaşlı; 85 yaş ve üzeri grup ise çok yaşlı. Bazı kaynaklarda ise 80 yaş ve üzeri çok yaşlı olarak tanımlanmaktadır. Aslında seksenli yaşlardan itibaren bağımlılık belirgin olarak artmakta; bakım gereksinimi ön plana çıkmaktadır.

Yaşlılık yaşam döngüsünde bebeklik, çocukluk, ergenlik ve erişkinlikten sonra yer alan doğal bir süreçtir. Bu döngüde, özellikle de azalma, yavaşlama ya da yitirilme yönünde, bazı biyolojik ya da psikolojik değişiklikler olmaktadır. Bu kayıplar sosyoekonomik alanda da görülmektedir. Çeşitli alanlardaki kayıplar nedeniyle yaşlılık dönemi toplumda genellikle olumsuz özelliklerle ifade  edilmektedir. Bu olumsuzluklar yanı sıra yaşlılıkla ilgili bazı yanlış inanışlar da toplum tarafından benimsenmektedir. Bu ön yargılar, kimi zaman yaşlının soyutlanmasına, damgalanmasına hatta yaşa bağlı ayrımcılığa uğramasına yol açmaktadır. Toplumda yaşlılık dönemi ile ilgili bazı önyargılar, yanlış bilinen inanışlar şöyle sıralanabilir:
• Yaşlılarda fiziksel ve zihinsel gerileme kaçınılmazdır. Kısmen doğru olmakla birlikte sağlıklı beslenme ve yeterli fiziksel aktivite ile pek çok sorun engellenebilir ya da geciktirilebilir. Sigara içilmemesi, sigara dumanı ile pasif temasın olmaması, sosyal ilişkilerin sürdürülmesi, sağlık hizmetlerine ulaşabilme, akılcı ilaç kullanımı gibi pek çok etmen kaçınılmaz olduğu düşünülen gerilemeleri önleyebilir ya da geciktirebilir.
• Yaşlıların gereksinimleri birbirine benzemektedir. Yaşlılar homojen bir grup değildir; farklıözellikleri ve farklı gereksinimleri vardır. Cinsiyet, kültür, sosyo-ekonomik durum, eğitim, sağlık davranışları, sağlık hizmeti kullanımı gibi özellikler açısından gereksinimlerideğişmektedir. Kadınlar erkeklerden daha uzun yaşamaktadır; ancak hastalık ve yetersizlik kadınyaşlılarda daha sık görülmektedir. Yaşlı kadınlar daha eğitimsiz ve ekonomik açıdan dahayoksundur.

Bir toplumda yaşlı nüfusun tüm nüfus içindeki oranı toplum yaşlanması göstergelerinden birisidir.
Toplumlar yaşlandıkça ya!lı nüfus oranı artmaktadır. 65 ve üzeri yaşlı nüfusun genel nüfus içindeki oranına göre toplumlar şöyle gruplandırılmaktadır:
• Genç toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %4’ünden az)
• Olgun toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %4-6.9’u)
• Yaşlı toplum (65 yaş ve üzeri grup nüfusun %7-10’u)
• Çok yaşlı toplum (65 ya! ve üzeri grup nüfusun %10’undan çok)

Yaşlanma indeksi: Bu indeks 0-14 yaş grubu 100 çocuk başına 65 yaş ve üzeri yaşlı sayısını gösterir. 65 yaş ve üzeri yaşlı sayısının çocuk sayısına bölünmesi ve 100 katsayısı ile çarpılması ile hesaplanır.

Bin dokuz yüz ellilerden beri dünya genelinde beklenen yaşam süresi de uzamaktadır

Yaşlılarda ölüm nedenleri incelendiğinde ilk sırada kalp-damar hastalıklarının, ikinci sırada kanserlerin yer aldığı görülmektedir. Bunları solunum sistemi hastalıklarına bağlı ölümler izlemektedir

Kontrol ile hastalık seyri ve tedaviye verilen yanıtın değerlendirilmesi, oluşabilecek ikincil sorunların önlenmesi ve yaşam kalitesinin artırılması üçüncül koruma olarak değerlendirilir. Yaşlılarda en sık karşılaşılan sağlık sorunları genellikle hipertansiyon, şeker, kalp hastalığı gibi uzun süreli hastalıklarıdır. Bu nedenle bu hastalıklarda düzenli izlem, kontrol ve tedavi önerilerine uyum da son derece önemlidir. Bu şekilde, yüksek tansiyon sonucu hastanın inme geçirmesi ve ömür boyu bağımlı bir yaşam sürdürmesi
önlenebilir. Bu tür sorun gelişen hastaların hem tıbbi hem de sosyal rehabilitasyonunun sağlanması ve toplumsal yaşama katılımının desteklenmesi de üçüncül korumadır

Birleşmiş Milletler yaşlı ilkeleri, DSÖ uluslararası yaşlı yılı gerekçeleri, uluslararası eylem planı ve ulusal eylem planı hedefleri incelendiğinde yaşlıların temel gereksinimlerinin şu başlıklarda toplandığı söylenebilir:
• Ekonomik yeterlilik
• Sosyal güvence varlığı
• Toplum tarafında kabul görme, saygınlık
• Toplumsal yaşama katılım
• Toplumdaki karar verme mekanizmalarına katılım
• Toplum içinde kendi ortamında yaşam
• Bağımsız yaşamın sürdürülmesi
• Güvenli barınma koşulları
• Sosyal destek sağlanması

Tarihte yaşlıkla ilgili değişik tanımlar söz konusudur. Aristoteles ‘e göre “yaşlılık doğal bir
hastalık, hastalıkta zamansız gelen bir yaşlılıktır”. Dünya Sağlık Örgütü yaşlılık dönemi olarak 65 yaş ve üzeri dönemi almaktadır. Kendi içinde genç, ileri ve çok ileri yaşlılık gibi sınıflamalar da yapmaktadır.

Yaşlanma birden bire olmaz, bu süreç gittikçe ilerleyen, birirkimli ve ağırlığı artan tüm yaşam boyunca
devam eden bir süreç olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşlanmayla ortaya çıkan organ sistemlerindeki
değişimler normal şartlar altında vücut fonksiyonlarını çok etkilemez, daha çok beklenen etki o
sistemlerin yedek kapasitelerinin azalması şeklindedir. Ancak stress gibi önemli bir olay yaşandığında
yaşlı organizma fonksiyonel kapasiteyi arttıramayabilir

Kardiyovasküler Sistem Değişiklikleri
Yaşlanma ile birlikte kalp ağırlığında bir miktar artış meydana gelir. Bunun sebebide kalp kası
hücrelerinin boyutlarının büyümesi nedeniyle sol ventrikülün (sol karıncık) duvarının kalınlaşması ve
ventriküller arası (karıncıklar arası) bölmenin hafif büyümesidir. Kalp kitlesinin artışı tansiyon
yüksekliği olanlarda , kalp hastalığı bulunanlarda ve sporla aktif olarak uğraşanlarda daha fazladır.

Genel olarak yaşlanma ile birlikte sindirim siteminin haraket kapasitesi, salgı içeriği ve emilim düzeyi
azalmaktadır. Fakat yedek kapasiteleri yeterince güçlü olduğu için bu azalmalar organların gerçek
işlevlerinde bozulmalara neden olmaz.
Yaşın artamasıyla birlikte tat, koku, görme, işitme ve dokunma duyularında azalma olmaktadır. Dil
üzerindeki tat cisimciklerinin azalması 50’li yaşlarda başlamaktadır. bu nedenlede ilk önce tatlı ve tuzlu
daha sonrada ekşi ve acı tatlara karşı duyarlılık azalır

Yaşla birlikte nefron (böbreğin yapısal olarak en küçük birimine verilen ad) sayısında azalma dikkat
çeker. Böbrek kitlesi ve fonksiyonlarındaki azalma nedeniyle böbrek yetmezliğine gidiş yaşlılarda daha
kolay hale gelmektedir. Böbreğin idrar süzme yeteneğide 35-40’lı yaşlardan sonra azalmaya
başlamaktadır. Mesane kapasitesi azalır hatta 65 yaşında %50’lere kadar gerileyebilir. Kapasitenin
azalması tam boşalamamaya ve idrar akımı için gereken gücün sağlanamamasına neden olur. Bazen 100
ml ye kadar ulaşabilen idrar retansiyonu (idrarın mesanede birkip kalması, yapamama) görülür. İşime
sıklığı artar. Kas yapısındaki zayıflık nedeniyle de idrar tutamama şikayeti yaşlılarda daha sık görülür

Genital Sistem Değişiklikleri
Genital organlardaki gerileme kadınlarda çok daha dikkat çekicidir. Kadınlarda östrojen azalmasına bağlı
olarak vajen mukozasında kuruluk, tüplerde büzülme, rahim hacminin azalması ve memede küçülme
dikkat çeker. Erkeklerdeki genital sistem değişiklikleri daha az dramatiktir. Erkeklerde yaş artışı ile
birlikte prostat bezi büyüme eğilimindedir ve hatta idrar akımına engel olacak boyuta kadar büyüyebilir.
Testisler küçülür. Ancak erkeklerin büyük bir kısmı ölene kadar fertildir.

Kemikler kasları destekleyen bir yapıya sahiptir. Hayati organları koruma görevini üstlenmişlerdir ve
hücrelerin çalışması için çok önemli olan kalsiyumu depolamaktadırlar. İlerleyen yaşla birlikte kemik
dokusunun miktarı azalır ve yapı olarak da zayıflar. Bu azalma 30’ lu yaşlar civarında başlamaktadır.
Kemiklerde ki bu yapısal azalma nedeniyle kemikler daha kırılgan hale gelirler. Kadınlardaki kemik
kaybı özellikle menopoz sonrası çok belirgindir. En çok kayıpta uyluk kemiğinin boynunda, ön kol ve
dirsek kemiğinin bilek eklemiyle temas yaptığı uç nokta ve omurgalardadır. Bu özellikle kemikteki
kalsiyumun kaybına bağlıdır ve kalsiyum kaybının nedeni de Vit D’ nin azalması ve kalsiyum emilimini
azaltması nedeniyle olmaktadır. Kemiklerin altında bulunan eklemin kıkırdak dokusunun azalması
nedeniyle eklem eskisi gibi rahat hareket edemez eklemde kısıtlılık oluşur ve bu kıkırdak dokunun
azalması nedeniyle eklem travmalara daha açık hale gelir. Bu bölgenin sık travmaya maruz kalması
yaşlıların en sık rastlanan şikayeti olan osteoartrite (kireçlenmeye) neden olur. Ayrıca yaşlı bireylerde
omurların arasındaki mesafelerde azaldığı için boylarının kısalması beklenen bir bulgudur. Kişiler yaşlandıkça

fiziksel aktiviteleri azalmaya başlar bu aktivite ne kadar çok azalırsa eklemlerin vücuda doğru hareketini sağlayan fleksör kaslar kısalır, başın vücudun ve gövdenin yerçekimine karşı duruşunu sağlayan kas yapıları güçsüzleşir , kişiler kamburlaşır. Bel kasları zayıflar. Kişilerdeki kamburlaşma zamanla göğüs kafesinde değişikliklere yol açarak solunum kapasitesinin azalmasına neden
olur.
Boyun bölgesindeki kireçlenmeler, şekil bozuklukları, boyna giden damarların kanlanmasının
bozulmasına neden olacaktır. Kişilerin damarsal yapısındaki değişim nedeniyle vücuda pompalanan
kanın azaldığı da düşünülecek olursa beyne kan gitmesi ve beynin oksijenlenmesi de azalacak ve
karşımıza özellikle pozisyon değişikliğiyle oluşan baş dönmesi olarak çıkacaktır. Eklem kısıtlılığı
nedeniyele zaten zor hareket eden yaşlı bir de başı döndüğü için hareketini daha da kısıtlayacaktır.
Normal bireylerde kemik yıkımı ve yapımı bir döngü şeklinde denge içerisinde devam etmektedir.
İlerleyen yaşla birlikte kemik yıkımı daha da aratmaktadır yapımda bu yıkımı karşılayamadığı için
kemiklerin içleri delikli bir hal almkat ve boşalmaktadır. İşte yaşlanmaya bağlı bu kemik kayıplarına senil
osteoporoz (kemik erimesi) adı verilir ve her iki cinstede gözlenmektedir.
Yaşlanmaya bağlı olark çift adım uzunluğu ve dakikadaki adım sayısı azalmakta, adımların genişliği
artmaktadır. Bu durum nedeniyle denge kurmak ve dengeli yürümek aktivitesinde kısıtlılıklar ortaya
çıkmaktadır.

Derimiz sadece görüntü olarak önemli de"ildir onun bir çok işlevi düzenleme görevi vardır:
1. Vücut ısısını düzenlemek
2. Terlemeye yardımcı olmak
3. Vücut sıvılarının korunmasını sağlamak
4. Altında bulunan organları, zararlı olabilecek dış etkenlerden korumak ve enfeksiyon
etkenlerinin girişine engel olmak gibi.

Yaşlı bireylerde bağışıklık sistemindeki  değişikliklerin sonucu sonucu allerjik sikayetlerin sıklığı ve ciddiyetinde artış görülmesi sevindirici bir bulgudur yerine" Yaşlı bireylerde bağışıklık sistemindeki  değişikliklerin sonucu sonucu allerjik sikayetlerin sıklığı ve ciddiyetinde azalma görülmesi sevindirici bir bulgudur olmalıdır.

Toplumların yaşlanmasının hızlanmasıyla birlikte araştırmacılar kişilerin sosyal yaşlanmasıyla ilişkili
olarak pek çok teori geliştirmişlerdir.  Bunlar:
1. Yaşamdan geri çekilme teorisi
2. Aktivite teorisi
3. Devamlılık teorisi
4. Eksiklik teorisi
5. Alt kültür teorisi
6. Yaşa bağlı tabakala!ma teorisi
7. Modernle!me teorisi
8. Etiket teorisi

Alzheimer bunaması (demans)