YAŞLI VE HASTA BAKIM HİZMETLERİ - Deneme Sınavı - 1

Artroz iltihabi bir hastalık değildir. Eklemlerin aşınıp yıpranması sonucu oluşur. İltihabi bir olaya bağlı olmadığından artroz yerine kullanılan osteoartrit terimi gerçeği yansıtmayan isabetsiz bir tanımlama olmasına rağmen yaygın olarak kullanılmaktadır. Artroz da romatoid artrit gibi sık görülen bir rahatsızlıktır yaşlılarda uzun yıllar kullanmaya bağlı eklemlerde aşırı yıpranma olasılığı daha fazla olduğundan genellikle artroz 50 yaşlarında başlar. Doğru cevap C'dir.

Alt ekstremitede ödem sık rastlanan bir sorundur. Flebit ve tıkayıcı bir ven hastalığını ciddi, kronik venöz staz ve bacakta yaygın ödemi izleyebilir. Orta derecede venöz dolaşım yetersizliği genellikle tuz kısıtlama, yatak içinde aktif ya da yan aktif ve pasif egzersizlerin yaptırılması, gün boyu bacak elevasyonu (kalp hizasından yukarda tutmak ) ve elastik çorap ile yeterli tedavi edilir, bu tedavi yeterli olmazsa doktorun önerisi ile diüretik verilebilir. Bacak ödemi ileri derecede ise ve gereken müdahaleler yapılmazsa cilt ülseri gelişebilir. Ödemli bacağa küçük travma ülser gelişmesine neden olur. Doğru cevap E'dir.

Alzheimer hastalığının görülme riskini artırdığı bilinen bazı faktörler vardır:

Yaş,

Ailede Alzheimer hastalığı varlığı,

Alzheimer hastalığı ile ilşkili genlere sahip olmak,

Kalp hastalığı, şeker hastalığı, hipertansiyon, yüksek kolesterol seviyesi,

Düşük eğitim, zihinsel, fiziksel ve sosyal etkinliklerin az olması,

Alzheimer hastalığını durdurup, tamamen iyileştirecek bir tedavi henüz yoktur,

Ülkemizde de bulunan bazı ilaçlar (asetilkolinesteraz inhibitöri ve memantin) hastalığın zihinsel semptomlarında ya da davranış bozukluklarında iyilik sağlayabilir. Doğru cevap B'dir.

Yaşlılarda İdrar Kaçırma Tipleri;

İdrar torbası kas aktivitesinde aşırılık (Sıkışma tipi): En sık karşılaşılan tiptir. Aniden ortaya çıkan aşırı idrar torbası kasılmaları sonucu kişi idrarını tutamaz ve idrarını kaçırır. İdrar kaçırma sonucu, bu hastalarda her an idrar kaçırabilme şüphesi oluşmakta ve sonucunda psikolojik problemler ile karşı karşıya kalınabilmektedir.

Stres nedenli idrar kaçırma: yaşlılarda ikinci sık karşılaşılan idrar kaçırma tipidir. Hastalar karın içi basıncının arttığı durumlarda (öksürme, gülme, ağır kaldırma...vb) idrar kaçırır.

Üretra tıkanıklığı ve İdrar torbası kas aktivitesinde zayıflık (Taşma tipi): idrar torbası idrarla doludur ve idrarı boşaltma görevini yerine getiremez. Hastalar sık aralıklarla idrar çıkma ihtiyacı hissederler. Erkeklerde görülen en sık sebep, prostat büyümesidir. İdrar yapmada zorlanma ve idrar sonrası damla damla idrar gelmesi düşündürebilir.

Fonksiyonel idrar kaçırma: Hareket kabiliyeti zayıf olan hastalarda görülür. Hastalar idrar yapma ihtiyaçlarını fark edememekte veya ettikleri halde tuvalete yetişememektedirler.

Karışık tip: idrar kaçırma birden çok nedenle ortaya çıkmaktadır.

Geçici idrar kaçırma durumları: şuur değişiklikleri, idrar yolu enfeksiyonları, psikiyatrik

hastalıklar, hareketsizlik, kabızlık ve ilaçlar nedenlidir. Doğru cevap B'dir.

Öncelikli tedavi davranış ve tıbbi tedavilerdir. Bu yaklaşım hastaların büyük çoğunluğunda başarıya ulaşılmaktadır. Çok küçük bir grup cerrahi tedavilere ihtiyaç duyar. Yaşlı bireylerde tedavinin başarısında tanının doğru konması, geçici ve düzeltilebilir nedenlerin ortadan kaldırılması önem taşır. Bu amaçlara ulaşmada bir Geriatri uzmanının yönlendirdiği yaklaşıma ihtiyaç vardır.

Toplum temelli/ evde bakımda amaç yaşlıların kendi evlerinde olabildiğince bağımsız kalmalarının sağlanmasıdır. Toplum temelli bakım yaklaşımıyla, yaşlı pek çok açıdan değerlendirilmeli ve düzenli izlemlerle değişimler gözlenmelidir. Bu izlemlerde yaşlının şu özellikleri değerlendirilmelidir: Sosyal durum, Sağlık durumu ve fonksiyonel durumdur. Fonksiyonel durum, günlük yaşam aktiviteleri temel aktiviteler (TGYA) ve yardımcı aktiviteler (YGYA) olarak iki grupta değerlendirilir. TGYA genel olarak şu işlevleri değerlendirir; banyo yapma, giyinme, tuvalet kullanma, yemek yeme, yatak ya da sandalyeye oturup kalkma, yürüme, kişisel temizlik yapma, idrar ya da dışkı kaçırma. YGYA olarak yemek yapma, ev işi yapma, telefon kullanma, alışveriş yapma, parasal işleri (maaş çekme, bankaya para yatırma, fatura ödeme gibi) yapma, toplu taşım araçlarını kullanma, ilaçlarını içme değerlendirilir.

"Yaşlıların yaşam boyu öğrenme ve toplum içinde yer alma olanaklarına erişim gibi fırsatların yaşamın ileri yıllarında da sağlanarak yaşam boyunca bireysel gelişme, kişisel tatmin ve iyi olma durumunun sürdürülmesi" ve "Yaşlıların insan haklarının ve temel özgürlüklerinin tam olarak tanınması ve gerçekleştirilmesi" amaç ve taahhütlerinin yerine getirilmesi, yaşlıların yeni şeyler öğrenebilmelerini ve modern çalışma yaşamında yer alabilmelerini sağlayacaktır.

Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) “Türkiye’de Yaşlıların Durumu ve Yaşlanma Ulusal Eylem Planı”nı hazırlamıştır. Bu planda Türkiye’de yaşlanma ve yaşlıların
mevcut durumu çerçevesinde gerçekleştirilmesi gereken eylemler belirlenmiştir. Bu eylemler üç başlık altında toplanmıştır; ‘’yaşlılar ve kalkınma’’, ‘’yaşlılıkta sağlık ve refahın artırılması’’ ve ‘’olanaklar sunan, destekleyici ortamların sağlanması’dır. Yaşlılar ve kalkınma başlığı altında yaşlıların sosyal, kültürel, ekonomik ve politik katılımlarının ve karar verme süreçlerinin tüm aşamalarına katılımlarının sağlanması öncelenmiştir. Ayrıca yaşlılarda dışlanmanın önlenmesi, fırsat eşitliğinin sağlanması, sosyal güvenlik ve gelir açısından yetersizliklerin olmaması gibi sağlığın sosyo-ekonomik bileşenleri ele alınmıştır. Yaşlılıkta sağlık ve refahın artırılması başlığında hastalıkların önlenmesi, sağlık ve sosyal
hizmetlere erişimin sağlanması, yaşlıya yönelik hizmet sunumunda rol alan resmi ve resmi olmayan çalışanlara eğitim olanaklarının artırılması ele alınmıştır. Yaşlının kendi ortamında yaşlanması temelinde olanaklar sunan, destekleyici ortamların sağlanması hedefleri de son başlıkta sunulmuştur.

Yaşlılık dönemi biyolojik, psikolojik, ekonomik ve sosyal değişimlerin olduğu bir dönemdir.

Yaşlıya zarar verme olarak tanımlanabilecek istismar ya da örselenme fiziksel, psikolojik, finansal ya da cinsel olabilir. Yaşlının bakımında sorumlu kişi/kişiler ya da kurumlar tarafından yaşlı örselenebilir. Fiziksel örselenmede güç kullanarak vücuda zarar verme söz konusudur. Bu zarar verme sadece vurma, dövme gibi şiddet uygulamanın dışında daha geniş bir kavramdır. Yaşlının zorla beslenmesi, isteği dışında zorla yatakta tutulması gibi pek çok eylem fiziksel örselenmedir.

Yaşlı bakımı toplum temelli bakım ve kurum temelli bakım olarak iki grupta ele alınabilir. Kurum bakımı hastane ya da huzurevi/bakımevi gibi birimlerde sunulan, yataklı tedavi ve bakım hizmetlerini kapsamaktadır. Toplum temelli bakım ise sağlığın sürdürülmesi, geliştirilmesi, hastalık ve yetersizliklerin olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi amacıyla yaşlı bireylere ve ailelerine, kendi
yerleşim yerlerinde sağlık ve sosyal hizmetlerin harmanlanarak birlikte sunulmasıdır. Bu bakımda amaç yaşlıların kendi evlerinde olabildiğince bağımsız kalmalarının sağlanmasıdır.

Evde bakım hizmetleri içerisinde,
• evde yardım,
• evde takip hizmeti,
• evde tıbbi bakım,
• süreli bakım,
• eve yemek servisi,
• evde bakım onarım tamirat işleri,
• telefonla yardım servisi yer almaktadır.

Yaşlanma ile birlikte en sık görülen nörolojik bulgular şunlardır:
1. Beyin göz bulgularında değişikliklikler olur. Göz uyum sorunları, göz bebeklerinde küçülme,
gözün ışığa karşı verdiği tepkilerde azalma, karanlığa uyumun azalması, aydınlıkta duyarlılığın
artışı
2. Kulak ve işitme problemleri ortaya çıkar. Özellikle yüksek tonlardaki seslerde ilerleyici işitme
kaybı
3. Koku ve tad duyusunda azalma olur.
4. Harekete dair (Motor) bulgular değişir. Hareketlerin hızında, koordinasyonunda ve kas gücünde
azalma görülür.
5. Kas tendon reflekslerinde değişiklikler saptanır. Normal reflekslerde azalma, normal olmayan reflekslerin ortaya çıkışı görülür.
6. Ayak parmakları ve bilekte titreşim (vibrasyon) duyusunun azalması ya da kaybı ortaya çıkar.
7. Duruş, postur ve denge değişiklikleri olur.
8. Bilişsel ve öğrenme yeteneğinde azalma olur.

Parkinson Hastalığı sıklıkla 50 yaşın üzerinde görülür. Hastalık hareketlerde yavaşlık, kol ve bacaklarda sertlik, el, kol, çene, bacaklarda istirahat halinde iken titreme, yazıda küçülme, vücut duruşunda öne doğru eğiklik ve denge bozukluğu bulgularının hepsi ya da bir kısmının varlığı ile gider.

Yaşlılarda akciğerlerin kapasitesinde önemli azalma meydana gelir. Bu değişikliklerin yanı sıra vücudun bağışıklık sisteminde de gerileme olur ve bu durum yaşlılarda enfeksiyonlara, özellikle de alt solunum yolları enfeksiyonlarına eğilimi artırır. Bunun dışında yaşlılarda sık olarak görülen kronik bronşit ve amfizem de enfeksiyonların kolay yerleşmesi bakımından önemlidir. Derin soluk alma, etkin ventilasyon, daha geniş bir solunum alani ve sekresyon hareketini uyarmak için gereklidir. Etkin solunumu sağlamak için yapılması gereken derin solunum egzersizleri hastalara uygulanmalı ve öğretilmedir. Doğru cevap B'dir.

Diyabetten korunmak için aşırı kilodan kaçınmak, egzersiz yapmak, stresten kaşınmak, lifli besinler tüketmek gerekir. Laksatif kullanımı boşaltım sorunu yaşayan yaşlılar için önerilir. Doğru cevap A'dır.

Yaşlı bir bireyin kalbinde sistol işlevi (kalbin kasılması) istirahat halinde değişiklik göstermezken diastol (kalbin gevşemesi) işlevi bozulur. Kalp hızı genellikle değişmez ya da çok az azalabilir. Kalbin dakikada pompaladığı kan miktarında belirgin azalma gözlenir. Bu azalma her yıl %1 gibidir. Bunun nedeni de kalp kasının kasılma gücünün azalmasıdır. Doğru cevap B'dir.

Yaşamdan geri çekilme teorisine göre yaşlılar üstlerine düşen görevlerden yaşlandıkları gerekçesiyle el çekerken onların yerini daha genç elemanlar doldurur. Aktivite teorisi, geri çekilme teorisinin tam zıttı olarak kişiler ne kadar aktif bir şekilde hayatın içinde olurlarsa o ölçüde mutlu olurlar tezini savunmaktadır. Kişiler arasındaki ayrımda yaş değil onların hayatta gerçekleştirdikleri etkinlikler, ortaya çıkardıkları eserler daha önemlidir. Devamlılık teorisine göre yaşlı bireyler kaybettikleri sosyal rollerin yerine geçebilecek başka roller kazanmaktadırlar. Etiket teorisi ise stigma (işaretleme) esasına dayanan bir teoridir. Sosyolojide davranış sapmaları gösteren grupların (Örneğin engelliler gibi) farklılığını belirtmek için kullanılan bir terminolojidir. Yaşa bağlı tabakalaşma teorisinde bireylerin bulundukları yaş grupları onların sosyal konumlarını belirleyerek tabakalara ayırmış olmaktadır. Bu sosyal konumlarda onlara biçilen rolleri belirlemektedir. Doğru cevap E'dir.

Yaşlanmanın en net görüldüğü organ gözdür.Retinanın damarsal yapısında değişiklikler olması kaçınılmazdır ve en büyük değişiklikte lenste gerçekleşmektedir. Lensin sertliği artar, nesenlere odaklanması azalır ve görme kalitesi önemli ölçüde etkilenir. Zamanla yaş arttıkça görmek için gereken ışığın miktarıda artacak ve kişiler genç erişkinlere göre daha fazla ışıklı ortama ihtiyaç duyacaklardır. Lensin kalınlığının artması ayrıca loş ışığın fark edilmesini geciktirecektir. Kornea duyarlılığı da zamanla azaldığı için kişiler yaşlandıkça göze olabilecek travmalara bağlı hasarı ve iltihabi durumları daha geç fark edebilirler. Bir diğer görme keskinliğini azaltan neden de göz içi basıncının yüksekliğidir ki bu hastalığa glokom adı verilmektedir. Yaşın artması ile birlikte glokom sıklığıda artmaktadır. Doğru cevap E'dir.