YAŞLI PSİKOLOJİSİ

En sağlıklı tutum kabulcü tutumdur. Bu tutumu sergileyen yaşlılar, yaşamlarında meydana gelen değişimleri yaşlanma sürecinin bir parçası gibi görürler; geçmişe ve bugüne dair gerçekçi bir değerlendirme yapıp kayıplar, hatalar, pişmanlıklar kadar başarıları, kazanımları ve birikimleri birlikte dengeli bir biçimde ele alırlar.

Yardım arama davranışı, bir ihtiyacı, gereksinimi gidermek amacıyla tedavi veya rahatlama arayışı eylemi olarak tanımlanmaktadır

Psikolojik bağlamda tutum, bireyin bir olaya, kişiye, nesneye veya olguya dair düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan eğilim şeklinde tanımlanabilir (Cüceloğlu, 2014). Yukarıda yapılan tutum tanımı incelendiğinde, tutumun düşünce, duygu ve davranış olmak üzere üç temel öğesinin olduğu görülmektedir. Düşünce, belli bir şeye dair sahip olduğumuz bilgileri, onunla ilgili olarak yapmış olduğumuz nedensel açıklamaları ifade eder. Duygu, belli düşüncelere sahip olduğumuz şeye karşı, düşüncelerimizle tutarlı biçimde gösterdiğimiz duygusal tepkileri ifade eder. Tutumun son öğesi olan davranış ise, belli bir şeye dair sahip olduğumuz düşünce ve duygulara uyumlu olarak gösterdiğimiz tüm davranışları, eylemleri ifade eder.

Yaşlılar hakkında bilinen yanlışlar:

• Yaşlı insanlar günümüzün yaşantılarını anlamazlar ve az vericidirler.

• Tüm yaşlılar gri saçlı, gözlüklü ve işitme cihazlıdırlar.

• Yaşlılar karar vermede ve yargılamada yavaştırlar.

• Yaşlılar kendi ihtiyaçlarını karşılayamazlar ve kendilerini yönetemezler.

• Yaşlılar mutsuz, amaçsız ve cinsel aktiviteye ilgisizdirler.

• Birçok yaşlı uzun süreli bakım kurumlarından yararlanabilir, çünkü aileleri veya arkadaşları onlara bakmazlar.

Yaşam doyumu, kişilerin yaşamın genelinden duydukları memnuniyeti belirtmek üzere kullanılan bir kavramdır. Düzenli spor yapmak bireylerin bilişsel ve genel sağlık düzeyine olumlu etki yapmakta, benlik saygısını yükseltmekte ve dolayısıyla yaşam doyumu yükselmektedir

Yardım arama davranışı, belirti algısı, belirtiyi yorumlama, değerlendirme, karar verme ve bir uzmana başvurmaya güdülenme gibi öğelerden oluşmaktadır.

Yardım arama davranışını olumlu etkileyen etmenler;

• Tanıdık ve güven duyulan bir yardım elemanına erişim durumu,

• Yardım sunan uzmana karşı olumlu algıların olması,

• Yardım arama davranışına dair önceki olumlu deneyimler,

• İlk temasta saygı, şefkat, etkin dinleme ve koşulsuz kabul gösterilmesi,

• Yardım arama/değişim için içsel olarak güdülenmek,

• Yüksek sosyo-ekonomik düzey,

• Tedavi/müdahale sürecine katılım konusunda denetim duygusuna sahip olmak

• Maddi olarak hizmetin karşılanabilir olması şeklinde özetlenmiştir

Yardım arama tutumunu olumsuz etkileyen etmenler arasında ise;

• Utanma, zayıf görünme konusundaki isteksizlik, aptal, hastalık hastası birisi olarak görülme korkusu, insanların sorunlarını kendilerinin çözmesi gerektiğine dair inançlar,

• Belirtileri, sorunları normalleştirme çabası,

• Ruhsal hastalıklarla etiketlenme/teşhis edilme korkusu,

• Bozuk, sorunlu aile geçmişi,

• Sisteme veya yardım uzmanına duyulan güvensizlik,

• Yardım arama davranışına dair önceki olumsuz deneyimler,

• Mevcut yardımların varlığına dair bilgi/farkındalık eksikliği,

• Erteleme davranışı ve

• Depresyon/kaygı/madde bağımlılığı gibi bir soruna sahip olmak gösterilmektedir.

Psikolojik yardım alma davranışına dair ölçme araçları da geliştirilmiş durumdadır. Bu tutumları ölçmek amacıyla geliştirilen “Psikolojik Yardım Almaya İlişkin Tutum Ölçeği (PYTÖ)” toplam otuz maddeden oluşmaktadır. Bu maddelerin 18’i olumlu tutumları ifade ederken, kalan 12 madde ise psikolojik yardım almaya ilişkin olumsuz tutumları yansıtmaktadır. Yüksek puan yüksek düzeyde tutuma işaret etmektedir.

Bir duygu durum bozukluğu olarak depresyon, yaşlılıkta en sık yaşanılan ruhsal hastalıklar arasında yer almaktadır. 65 yaş ve üstü bireylerin yaklaşık %10-25’inde dikkate değer düzeyde depresyona rastlanılmaktadır. Risk etmenleri arasında; kadın olmak, dul veya bekar olmak, gelir ve eğitim düzeyinin düşüklüğü, sosyal destek eksikliği, önemli kayıpların yaşanması, kronik bir fiziksel hastalığın varlığı gösterilmektedir.

Göka ve Aydemir (2000), yaşlılık danışmanlığında/terapisinde kullanılmakta olan temel yaklaşımları 4 grupta toplamakta ve bu grupların altında da alt kuramlardan bahsetmektedirler. Bu gruplandırma;

1. Bireysel Dinamik Psikoterapiler

Psikoanalitik Psikoterapi

2. Dinamik Olmayan Psikoterapiler

Kısa Süreli Psikoterapi

Destekleyici Psikoterapi

Bilişsel-davranışçı Terapi

Cinsellik (seks) Terapisi

Yaşamı Gözden Geçirme Terapisi

3. Aile Terapisi

4. Grup Psikoterapileri

Özellikle klinik psikiyatrik sorunlar yaşanıldığında, başvurulması gereken uzman, psikiyatrdır. Psikiyatri uzmanı olabilmek için öncelikle tıp eğitimini tamamlamak, sonra tıp eğitimi sonrası uzmanlık eğitimini almak gerekiyor.

Psikolojik Danışman: Psikolojik danışman eğitimi Eğitim Fakültelerinde bulunan Psikolojik Danışma ve Rehberlik Programlarında (PDR) sunulmaktadır. Ayrıca, enstitülere bağlı PDR yüksek lisans ve doktora eğitimleri alarak da psikolojik danışman unvanı alınmaktadır. Psikolojik danışmanlar klinik sorunu, ruhsal hastalığı olmayan bireylerin yaşamda karşılaştıkları gelişime bağlı veya durumsal olan sorunların, krizlerin üstesinden gelmelerine, uyum yeteneklerini geliştirmeye, kapasitelerini en üst düzeyde kullanmalarına, gerçekçi kararlar vermelerine ve kendilerini gerçekleştirmelerine yardımcı olmaya çalışırlar.