YAŞLI PSİKOLOJİSİ

Bireylerin gelişim sürecinde sahip oldukları en temel iki sosyal ilişki kaynağı aile ve arkadaşlardır.

Sosyal kervan, bireylerin kendilerine özgü ilişki ağlarını içermektedir.

Akranlarla ilişkiler arkadaşlık bağının keşfedildiği ve arkadaşlık ilişkisinin özel ilkelerinin öğrenildiği bir süreçtir.

Yaşlılar için arkadaşlık güven ve dostluk içeren, yadırganmadan kabul gördükleri ve dış dünya ile bağ- larını sürdürmelerine aracılık eden bir ilişkidir.

Yaşlı bireylerin arkadaşlık ilişkilerinde cinsiyet de belirleyici bir role sahiptir.

Aile doğumdan ölüme uzanan tüm yaşantımıza eşlik eden, aidiyet duygumuzu besleyen ve ilgi ihtiyacımızı karşılayan en temel sosyal yapıdır.

Yaşlılık evlilik ilişkisinin son dönemidir

Yaşlılık döneminde karşılaşılan kritik konulardan biri de Boş Yuva Sendromudur. Son çocuğun da yetişkin bir birey olması ve evden ayrılmasıyla ortaya çıkan boş yuva sendromu yaşlı çiftin ilişkisinin yeni bir boyut kazanmasına yol açmaktadır.

Yaşlılık döneminde göze çarpan en yaygın rollerden biri büyükanne-büyükbaba rolüdür.

Yaşlılık dönemi, yaşamı gözden geçirme dönemidir. Bu dönemde, geçmişe dair pişmanlık ve eksiklik duygusu yoğun olan yaşlıların yaşam doyumunun azaldığı, depresyon belirtilerinin ise arttığı görülmektedir. Ancak önceki dönemlerde gelişim görevlerini başarılı bir şekilde tamamlamış olan ve gerek aileden gerekse arkadaş çevresinden sosyal destek alabilen yaşlılar karşı karşıya kaldıkları güçlükler ile daha kolay başa çıkabilmektedir.

Yaşlı bireylerin resmi grup ya da kulüplere üyelik yolu ile oluşturdukları sosyal ilişkilerin de yaşamlarındaki rolü azımsanmayacak derecede değerlidir. Çünkü dernek, sivil toplum kuruluşları ya da benzeri toplum yararına işlerde görev alan yaşlıların, burada geliştirdikleri ilişkiler kendilerini üretken ve faydalı hissetmelerine aracılık etmektedir.

Gelişim psikolojisinde araştırmacılar bir gelişim alanında meydana gelen değişikliklerin diğer gelişim alanlarını da etkilediğini belirtmektedirler. Yaşlılık döneminde de bireylerin fiziksel ve bilişsel alanda yaşadıkları değişiklikler sosyal gelişimlerini etkilemektedir. Yaşlılıkta fiziksel ve bilişsel alanlardaki sınırlılıklara bağlı olarak genellikle sosyal yaşam alanın daralması, alım gücünün azalması ve sosyal ilişkilerin sınırlı hale gelmesi ile karakterize olmuş bir sosyal yaşam biçimi ortaya çıkmaktadır. Bu dönemde sağlık durumu, ekonomik koşullar ve etkinlik alanının değişmesiyle birlikte yaşlı bireyleri yeni toplumsal roller de beklemektedir.

Her gelişim döneminde olduğu gibi yaşlılıkta da arkadaşlığın bireylerin sosyal gelişimini etkileyen bir role sahip olduğu görülmektedir. Ancak yaşlılıkta arkadaşlık diğer gelişim dönemlerinden farklı olarak ruh sağlığını güçlendiren temel faktörlerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çünkü arkadaşlığın yaşlıların yaşamında uyumu kolaylaştıran kritik işlevleri bulunmaktadır. Bu nedenle yaşlı bireyler arkadaşlığa samimiyet ve güven duygularından oluşan özel bir ilişki anlamını yüklemektedirler. Bu özel ilişkide yaşlılar arkadaşlarıyla ortak ilgilere sahip olup, birbirleriyle duygudaşlık etmekte ve aidiyet ihtiyacını karşılamaktadırlar.

Yaşlı bireylerin evlilik doyumu bir çok araştırmacı tarafından merak konusu olmuştur. Ancak bu konuda yapılan araştırmalara bakıldığında kimi bireylerin yaşlılık yıllarında evlilik doyumunun arttığı, kimilerinin ise azaldığı görülmektedir. Araştırmalar tutarlı bir sonuç ortaya koymamış olsa da, bireylerin yaşlanma, hastalıklar ve ölüm ile başa çıkma becerilerinin yaşlılık döneminde evlilik doyumunu belirleyen temel faktörler olduğu vurgulanmaktadır. Bir başka ifade ile yaşlılığa özgü fiziksel ve sosyal kayıplarının üstesinden başarılı bir şekilde gelebilen ve uyumunu sürdürebilen bireylerin evlilik doyumu da yüksektir.

Emekliliğe uyum bir takım evrelerden oluşmaktadır. Bu evreler balayı evresi, hayal kırıklığı evresi, yeniden yönelim evresi, kararlılık evresi ve sonlandırma evresidir. Bazı yaşlılar emeklilik yaşamının gerçekleriyle karşılaştıktan sonra, sahip oldukları koşulları yeniden değerlendirip kendileri için yeni emeklilik rolleri geliştirmektedir. Yeniden yönelim olarak adlandırılan bu evrede bireyler toplum yararına gönüllü işlerde çalışma, torun bakma, dini etkinliklere katılma, el sanatları ile uğraşma gibi roller üstlenerek, içinde bulundukları gelişim dönemine ve emeklilik standartlarına uygun bir şekilde yaşamlarını yeniden yapılandırmaktadırlar.

Yaşlılar emeklilikte önemli kararlar almak ve büyük değişiklikler yapmak için zamana gereksinim duymaktadırlar. Yetişkin çocuklar bazen bu durumu göz ardı edebilmektedir. Oysa yetişkin çocuklar, ebeveynlerinin kararsızlık yaşamalarının doğal olduğunu kavrayıp, buna göre davrandıklarında hem emekli ebeveynlerine destek olabilecek hem de aralarındaki ilişkiyi sarsmadan sürdürebileceklerdir.

Yaşlılar haftası her yıl mart ayının 18 ila 24. günleri arasında kutlanır. Bu tarihlerde yaşlılarla ilgili panel, konferans, sempozyum gibi toplantılar düzenlenir, ziyaretler yapılır ve gönülleri alınmaya çalışılır.

Yaşlılıkta sosyal çevre daralsa da, yeni roller ve ilişkiler aracılığı ile toplumsal yaşama katılabilen yaşlılar yaşamın en doyum verici yıllarını yaşamaktadırlar. Bu nedenle yaşlılıkta yaşam doyumu düşer şeklinde bir genelleme yapmak doğru değildir.

Yaşlılık döneminde karşılaşılan kritik konulardan biri de Boş Yuva Sendromudur. Son çocuğun da yetişkin bir birey olması ve evden ayrılmasıyla ortaya çıkan boş yuva sendromu yaşlı çiftin ilişkisinin yeni bir boyut kazanmasına yol açmaktadır. Yaşlı çift, o güne kadar çocuklarıyla birlikte yaşadıkları evde bundan böyle baş başa yaşayacak olmanın getirdiği farklı bir sürece girmektedir. Bu süreçte çiftin rolleri ve yaşam biçimi değişmektedir.

Sosyal gelişim yalnızca ergenlik dönemini değil tüm yaşamı ilgilendirir. Sosyal kervan bireylerin kendilerine özgü ilişki ağlarını içermektedir.Çocuklukta sosyal ilişki kervanında yalnızca ebeveynler değil arkadaşlar, kardeşler, akrabalar yer alır. Bireyler sosyal kervanına katılan her kişi ile farklı düzeyde sosyal ilişkiler geliştirmektedirler. Yaşlılık dönemi sosyal çevrenin daraldığı bir dönemdir. Doğru yanıt C seçeneğidir.