YAŞLI PSİKOLOJİSİ

Bütünleşmiş kişilik tipindeki bireyler yüksek yaşam doyumuna sahip, iyi işleyen, bilişsel yetenekleri tam, olgun, esnek bireylerdir.

Yaşamı gözden geçirme, geçmiş ve şu anın bütünleşmesine olanak sağlayabilir. Bununla birlikte, yaşlılık dönemindeki bireylerin ruh sağlıkları üzerinde de olumlu bir etkiye sahip olabilmektedir. Yaşamı gözden geçirme yaşlılık döneminde benlik saygısının korunmasında, umutsuzluktan ve depresyondan korunmada katkılar sağlayabilmektedir. Ayrıca ölüm korkusunun azalmasına katkı da sağlayabilmektedir.

Nevrotizm kişilik özelliği daha çok olumsuz duyguları yaşamakla ilgilidir. Bu kişilik özelliğine yüksek düzeyde sahip bireyler yaşamı zor, tehdit edici ve problemli olarak algılayan, çabuk kaygı ve stres yaşayan kişilerdir. Bu kişilik özelliğinin diğer ucunda duygusal denge gelmektedir.

Yaşlılığa uyum süreci,  stresli bir süreçtir ve bu süreçte benlik saygısının değişimi önemli olmaktadır. Benlik saygısının yaşla birlikte nasıl değişim gösterdiğini inceleyen araştırmalar yaşlılıkla birlikte benlik saygısında düşüş olduğunu göstermiştir. Benlik saygısındaki değişim, cinsiyetler açısından farklılık göstermesi de söz konusu olabilmektedir. 25-104 yaş arasındaki 3617 kişi ile ABD’de gerçekleştiri- len bir araştırmada, kadınların genç yetişkinlikte erkeklere göre daha düşük benlik saygısına sahipken yaşlılıkla birlikte her iki cinsiyette de gerçekleşen düşüş nedeniyle bu farkın kapandığı ortaya konmuştur. Aynı araştırmada ayrıca eğitim düzeyinin de tıpkı cinsiyet gibi bir etkiye sahip olduğu belirtilmiştir.

Kişiliğin bir diğer yönü olan bireyin kendisine yönelik algılarında da yaşlanmayla birlikte değişimler olmaktadır. Çünkü yaşlanma fizyolojik yapıda, bilişsel özelliklerde ve sosyal yaşamda bir çok değişimi beraberinde getirir. Bu değişimler sonucunda bireyin kendisine ilişkin algıları da farklılaşabilir. Özellikle bozulan sağlık ve emeklilik ile azalan gelir bireyin kendine atfettiği değerde düşüşe neden olabilmektedir.

Son yıllarda farklı araştırmacılar (Goldberg, 1990; McCrae ve Costa, 1992) tarafından gerçekleştirilen araştırmalar tutarlı biçimde beş temel kişilik özelliği olduğuna ilişkin bulguları ortaya koymuşlardır. Bu kişilik özellikleri nevrotiklik, dışa dönüklük, açıklık, uyumluluk ve öz-disiplindir

Nevrotizm kişilik özelliği daha çok olumsuz duyguları yaşamakla ilgilidir. Bu kişilik özelliğine yüksek düzeyde sahip bireyler yaşamı zor, tehdit edici ve problemli olarak algılayan,
çabuk kaygı ve stres yaşayan kişilerdir.

Bir çok farklı kişilik kuramı ve tanımı bulunmaktadır. Ancak farklı kişilik tanımlarının ortak noktaları bulunmaktadır ve bu ortak noktalar kişiliği anlamımıza olanak sağlamaktadır.
Kişilik tanımlarındaki ilk ortak nokta kişiliğin ayıredicilik özelliğidir.

Benlik bütünlüğünü Erikson, "yaşamanın sonuna gelen bireyin artık yaşaması gereken ve telafisi olmayan tek bir yaşamı olduğunun kabul edilmesi" olarak tanımlamaktadır.

Araştırmacılar farklı kişilik örüntüleri olduğunu gözlemişler ve etkinlik ve yaşam doyumları farklı dört kişilik tipi tanımlamıştır. Bunlar bütünleşmiş, zırhlı-savunucu, pasif-bağımlı, bütünleşmemiş kişilik tipleridir

Yaşlılık döneminde benlik değişimine ilişkin bir başka bakış açısını, Olası Benlikler Kuramını, Markus ve Nurius ortaya koymaktadır

Olası benlikler olabilecek, olması istenen ve olmaktan korkulan olmak üzere üç ayrı benliği içerir.

Erikson kendi yaşlılığı süresince deneyimlerine dayanarak eşi ile birlikte kuramı tekrar gözden geçirmiş ve yaşlılıkta bir dokuzuncu dönem olduğunu ortaya koymuştur

Pasif-bağımlı kişilik tipinin ilgi arayan ve serbest olmak üzere iki alt tipi vardır. İlgi arayan tip yüksek bağımlılık gösteren ve duygusal ihtiyaçlarını karşılayacak birini arayan tiptir. Serbest tip ise ilgisiz, pasif kişidir. Bu kişiler düşük etkinlik düzeyine ve orta ya da düşük yaşam doyumuna sahiptirler. Doğru yanıt D'dir.

Kişilik bireyleri diğerlerinden ayıran, diğerleri ile ilişkileri belirleyen, tutarlı ve yapılanmış özellikler bütünüdür. Doğru yanıt B'dir.

Araştırmacılar McCrae ve Costa beş temel kişilik özelliği olduğuna ilişkin bulguları ortaya koymuşlardır. Bu kişilik özellikleri nevrotiklik, dışa dönüklük, açıklık, uyumluluk ve öz-disiplindir. Doğru yanıt E'dir.

Kişilik tanımlarındaki ilk ortak nokta kişiliğin ayıredicilik özelliğidir. Kişilik tanımlarında aynı zamanda kişiliğin sürekliliğine ve tutarlılığına da vurgu yapılmaktadır. 

Ayrıca tanımlarda ortak biçimde kişiliğin çeşitli özelliklerin yapılaşmış, birbiri ile ilişkiler oluşturan özellikler bütünü olduğunun da vurgulandığı görülmektedir. Kişiliğin vurgulanan bir diğer yanı ise bireyin çevresi ile kurduğu ilişki biçimlerini içermesidir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Benlik kavramı bireyin kendisine ilişkin sahip olduğu imajdır. Bu imaj bireyin kendine ilişkin algısının düzenlenmiş, ahenkli ve bütünleşmiş örüntüsüdür. Temel olarak “Ben kimim?” sorusuna verilen yanıtı içerir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Kişiliğin yaşam boyu gelişimine ilişkin kapsamlı açıklamalardan birisi Erik Erikson’a aittir. Geliştirmiş olduğu psikososyal gelişim kuramına göre kişiliğin gelişimi yaşam boyu devam eder. Kişiliğin yaşam boyu geliştiği düşüncesini epigenetik ilkeye dayandırmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Kopma kuramına göre, bireyler yaşlılığın getirdiği değişimlerle birlikte aktif ve
sosyal yaşamdan yavaş biçimde uzaklaşmaktadır. Çünkü yaşlılıkla birlikte birey kendiyle ilgili endişelere odaklanmakta, daha fazla ben merkezci olup diğer insanlardan uzaklaşmayı, yaşamdan kopmayı seçmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.