YAŞLI PSİKOLOJİSİ

Kişilik özelliklerinden dışa dönüklük ve uyumluluk daha çok kişiler arası ilişkileri temel alan kişilik özellikleridir. Bu kişilik özellikleri birçok farklı kültürde de incelenmiş ve genellenebilir olduğu ortaya konmuştur.

70’li yaş­larla birlikte başlayan benlik saygısındaki düşüş­te hangi faktörlerin etkili olduğunun incelendiği araştırmada sosyoekonomik statü ve fiziksel sağlı­ğın bu düşüşteki önemli etkenlerden olduğu ortaya konmuştur. Ülkemizde huzur evinde yaşayan 76 bireyle gerçekleştirilen bir araştırmada (Gökler- Danışman ve Aydın, 2011) da eğitim durumu ve gelir düzeyi yüksek olan bireylerin benlik algıları­nın daha pozitif olduğu görülmüştür. Özetle yaşlı­lık döneminde eğitim düzeyi ve geliri yüksek olan bireyler ile fiziksel sağlığı iyi olan bireylerin benlik saygıları çok daha az düşmektedir.

Bireyin kendisine ilişkin algısını içeren kavram benlik dir.

Erikson a göre okul yılları ile birlikte başarılı olma duygusu yaşayamayan birey aşağılık duygusu yaşar.

Erikson a göre bilgelik yaşlılık dönemde kazanılır.

Erikson a göre dokuzuncu dönem 80-90 yaş aralığını kapsar.

Kopma kuramı Henry tarafından geliştirilmiştir.

Yüksek yaşam doyumuna sahip iyi işleyen bilişsel yetenekleri tam, olgun, esnek bireyler bütünleşmiş kişilik tipine uygundur.

Süreklilik kavramı 1971 yılında geliştirilmiştir.

12 temel kişilik özelliğini öne süren kişi Catell dir.

Kaygılı ve güvensiz olma durumu Nevrotizmin özelliklerinden biridir.

Olası benlikler kuramı 1986 yılında ortaya konulmuştur.

Kişiliğin yaşam boyu gelişimine ilişkin kapsamlı açıklamalardan birisi Erik Erikson (1950)’a aittir. Geliştirmiş olduğu psikososyal gelişim kuramına göre kişiliğin gelişimi yaşam boyu devam eder. Kişiliğin yaşam boyu geliştiği düşüncesini epigenetik ilkeye dayandırmıştır.

Yaşlılık döneminde kişiliğin gelişimine ilişkin kuramlarının en eskilerinden birisi Kopma Kuramıdır.

Benlik bireyin kendisine ilişkin genel bir imajdan ziyade bireyin farklı alanlarına ilişkin sahip olduğu imajların toplamıdır. Bu nedenle farklı benlik türlerinden söz etmek mümkündür. Örneğin kişinin nasıl bir öğrenci olduğuna dair algısı akademik benliği ile ilişkilidir. Mustafa da sorudaki örnekte akademik benliğine ilişkin özelliklerinden bahsetmiştir.

Psikososyal Gelişim Kuramı'na göre yaşlılık döneminde yaşanan karmaşa ise benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluktur. Bu dönemdeki karmaşanın başarılı biçimde çözümlenmesi ile ‘bilgelik’ kazanılır.

Erikson’a göre yaşlılık döneminde benlik bütünlüğüne ulaşmanın yolu önceki dönemlerdeki karmaşaları başarılı biçimde çözmeye ve yaşamdan mümkün olduğunca az pişmanlık duymaktır.

Yaşlılarda benlik bütünlüğünü sağlamada son gerçekleştirilmesi gerekli düzenleme ise benliği aşmaya karşın benliğe saplanmadır. Burada benliği aşmak önemlidir. Bu düzenleme yaşamın sonu olduğu ve odağın kendi ihtiyaçlarında değil gelecek kuşaklarda olması gerektiği bakış açısını geliştirmeyi içerir. Bunu başaran bireyler kalıcı anlamı olan bir şey başardıklarını hissederler. Bu anlam ise çocuk yetiştirme, güçlü kişiler arası ilişkiler geliştirme ve topluma anlamlı katkılar sağ- lama ile gerçekleşebilir. Benliği aşmayı geliştirmek Erikson’ un benlik bütünlüğüne sahip olmaya benzemektedir.