YAŞLI PSİKOLOJİSİ

Yaşlılıkta kişilik ve benlikte nasıl gelişimler görüldüğüne ilişkin çeşitli kuramlar bulunmaktadır. Bu kuramlarda yaşlılık döneminde kişilik gelişimi farklı biçimlerde ele alınmaktadır. Bu kuramlardan biri de Erikson’un Psikososyal Gelişim Kuramı'dır.

Kişilik yaşam boyu evrensel olarak belirli aşamalardan geçerek ilerlemektedir. Her aşamada o aşamada gelişen kritik öğeler vardır ve bu gelişimlerle birlikte her aşama kendisinden sonra gelen aşama için zemin oluşturur. Bu aşamalar genetik olarak belirlenmiş ve sekiz dönemdir.

Erikson’a göre yaşamın ilk yılında, bebeklik döneminde karşılaşılan temel karmaşa temel güven oluşturmaya karşı güvensizliktir.

Yaşlılık döneminde yaşanan karmaşa benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluktur. Bu dönemdeki karmaşanın başarılı biçimde çözümlenmesi ile ‘bilgelik’ kazanılır.

Yaşlılık aşkınlığı bir şeyleri aşmak ve ötesine geçmek olarak tanımlanmıştır. Bunu yaşayan bireylerin ise; evren ile bütünleşme içinde olduklarını hissettikleri, zaman algılarının ise bugün, en fazla gelecek haftayı içerdiği, mekânsal algılarının gerilediği, ölümü herkesin yaşayacağı fikrini benimsedikleri ve kendilik algılarının genişleyerek bağlantılı olunan diğer insanları da kapsar hale geldiği deneyimleri yaşadığı öne sürülmektedir.

Yaşlılıkla birlikte gerçekleşen fiziksel gerilemeler, ağrı ve sızılar nedeniyle daha genç yaşlarda yapılan aktiviteler bu dönemde gerçekleştirilemeyebilir. Bu nedenle bireylerin azalan fiziksel kapasiteyle yaşamdan keyif alma yollarını bulmaları gerekir.

Bir işyeri sahibi olan Mehmet Bey'in, 67 yaşına geldiğinde işlerini kızı Ayşe’ye devrederek, köşesine çekilip yaşamını daha çok evinde dinlenerek geçirmesi kopma (çözülme) kuramına ilişkin bir durumdur ve Mehmet Bey’in işlerinden elini ayağını çekmesi çok normal ve olması gereken bir durumdur.

Etkinlik ve yaşam doyumlarına göre farklı dört kişilik tipi bulunmaktadır. Bunlar bütünleşmiş, zırhlı-savunucu, pasif-bağımlı, bütünleşmemiş kişilik tipleridir.

Bütünleşmemiş tipte psikolojik işlevlerde bütünüyle bozukluk, duygu kontrolünde zayıflık ve düşünme işleminde bozulmalar söz konusudur. Bu kişilik tipindeki bireyler düşük etkinlik düzeyi ve yaşam doyumuna sahiptirler. Yaşlanma örüntüleri dağınıktır. Yaşlılıkta kişilik gelişimi açısından en uyumsuz grup bu kişilik tipine sahip olanlardır.

McCrae ve Costa, 1992) tarafından gerçekleştirilen araştırmalar tutarlı biçimde beş temel kişilik özelliği bulunmaktadır. Bunlar; nevrotizm, dışa dönüklük, açıklık, uyumluluk ve öz disiplindir.

Kişiliğin yaşam boyu gelişimine ilişkin kapsamlı açıklamalardan birisi Erik Erikson’a aittir. Geliştirmiş olduğu psikososyal gelişim kuramına göre kişiliğin gelişimi yaşam boyu devam eder. Kişiliğin yaşam boyu geliştiği düşüncesini epigenetik ilkeye dayandırmıştır. Doğru cevap B'dir.

Sekiz gelişim döneminin her birinde aşılması gereken bir karmaşa (çatışma) söz konusudur. Karmaşalar iki boyutlu yapılardır (örn. girişimciliğe karşı suçluluk) ve karmaşa (çatışma) kavramı olumsuz anlama gelmemektedir, bu karmaşalar kişisel büyüme ve gelişime katkı sağlamaktadırlar. Örneğin bebeklik yıllarında temel güven ve güvensizlik arasında bir karmaşa yaşanır, bu dönemde karmaşa başarılı biçimde çözüldüğünde temel güven duygusu gelişir. Doğru cevap E'dir.

Yaşlılık döneminde yaşanan karmaşa; benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluktur. Bu dönemdeki karmaşanın başarılı biçimde çözümlenmesi ile ‘bilgelik’ kazanılır. Doğru cevap C'dir.

Yaşlılık döneminde kişiliğin gelişimine ilişkin kuramlarının en eskilerinden birisi Kopma Kuramıdır. Henry ve Cumming tarafından geliştirilen bu kurama göre bireyler yaşlılığın getirdiği değişimlerle birlikte aktif ve sosyal yaşamdan yavaş biçimde uzaklaşmaktadır. Çünkü yaşlılıkla birlikte birey kendiyle ilgili endişelere odaklanmakta, daha fazla ben merkezci olup diğer insanlardan uzaklaşmayı, yaşamdan kopmayı seçmektedir. Doğru cevap A'dır.

Yaşlılık döneminde benliğe yönelik açıklama getiren kuramlardan birisi de Etkinlik Kuramıdır. Ancak bu kuramın görüşleri çözülme kuramının tam tersi yönündedir. Havighurst ve Albrecht tarafından geliştirilen bu kurama göre başarılı yaşlılık mümkün olduğunca orta yaştaki aktivite ve tutumların yaşlılık sürecinde de sürdürülmesi ile mümkün olmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Öz-disiplin kişilik özelliği davranışlarda ısrarcı olma ve dürtüyü kontrol etmekle ilgilidir. Bu özelliğe yüksek düzeyde sahip bireyler sorumlu davranan, güvenilir ve düzenli bireylerdir. Doğru cevap B'dir.

Uyumluluk kişilik özelliğine sahip bireyler ise diğer insanlar ile iş birliğine dayalı ilişkiler kuran, iyi huylu ve diğer insanlara güven duyan bireylerdir. Doğru cevap D'dir.

Nevrotizm kişilik özelliği daha çok olumsuz duyguları yaşamakla ilgilidir. Bu kişilik özelliğine yüksek düzeyde sahip bireyler yaşamı zor, tehdit edici ve problemli olarak algılayan, kendine ve çevresindeki kişilere güvensiz, çabuk kaygı ve stres yaşayan kişilerdir. Doğru cevap E'dir.

Beklenen benlik bireyin şu anki koşullarını değerlendirip, gelecekte gerçekleşeceğini düşündüğü benliği, umulan benlik ise gerçeklemesini istediği benliği ve korkulan benlik ise bireyin gerçekleşmesinden korktuğu benliğini içermektedir. Doğru cevap C'dir.

Açıklık kişilik özelliği deneyime açık olmakla ilişkilidir. Bu kişilik özelliğine yüksek düzeyde sahip kişiler yeni fikirlere, deneyimlere açık, yaratıcı kişilerdir. Doğru cevap A'dır.