YAŞLI PSİKOLOJİSİ

Gelişim çok boyutludur ilkesi ile açıklanabilir. Birey gelişiminin hangi döneminde olursa olsun aynı anda fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal boyutların her birinde değişimini sürdürmektedir. Gelişimde bu boyutların her birinde meydana gelen değişim eşit derecede önemlidir. Bir başka ifade ile bir gelişim boyutundaki değişim diğerlerinden daha fazla önemli görülmemektedir. Örneğin yaşlı bir bireyin gelişimini düşündüğümüzde bu bireyin sosyal alanda emekliliğe uyum sağlamaya çalıştığını, fiziksel alanda işitme güçlükleri yaşadığını ve bilişsel alanda oldukça yaratıcı düşüncelere sahip olduğunu varsayalım. Bu özelliklerin hepsi onun yaşlılık dönemine özgü gelişim seyrini göstermesi nedeniyle aynı derecede önemlidir. Çünkü gelişim tüm bu boyutlarda sergilenen tepkilerin ortak bir ürünüdür. Doğru cevap D'dir.

İnsan gelişimi esneklik kapasitesine sahiptir ilkesi bu durumu açıklamaktadır. Bu ilke insan gelişiminin olumlu ve olumsuz yaşantılar karşısında değişebileceğine işaret etmektedir. Örneğin çok utangaç bir bireyi düşünelim. Bu birey ömrü boyunca utangaçlığının esiri mi olacaktır? Yaşadığı sürece diğer insanlarla rahat iletişim kurmayı başaramayacak mıdır? Bu ilke sahip olduğumuz gelişimsel özelliklerin ömür boyu kaderimizi belirleyemeyeceğini, bu özelliklerimizin değişme kapasitesinin bulunduğuna işaret etmektedir. Doğru cevap B'dir.

Zigotta yer alan 23 çift kromozomdan ikisi değil, biri cinsiyet kromozomudur. Cinsiyet kromozomu çifti bireyin kadın ya da erkek olmasını belirlemektedir. Bu kromozom çifti erkeklerde XY, kadınlarda ise XX şeklinde bulunmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Gelişimin kalıtım ve çevrenin birbirleriyle etkileşiminin ürünü olduğunu vurgulayan görüş epigenetik ilke olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap A'dır.

Yaşlılık dönemi 60-65 yaş civarında başlamaktadır. 60-65 yaşın yaşlılık başlangıcı olarak kabul edilmesinde, sosyal normların etkisi (emeklilik yaşı) ve gözle görülür fiziksel deformasyonların ortaya çıkması büyük role sahiptir.

Genç yetişkinlik 18-35 yaş arasını kapsamaktadır. Bu dönemi tamamlayan bireylerin eş seçme, aile kurma,
çocuk yetiştirme, evin sorumluluklarını alma ve bir kariyer sahibi olma gibi gelişim görevlerini gerçekleştirmesi beklenilmektedir. Doğru cevap D'dir.

İlk çocukluk: Bu dönem 2-6 yaş aralığını kapsayan okul öncesi dönemdir. Bu dönemi tamamlayan bireylerin akranlarla oyun oynama, kendi başına yemek yiyebilme, cinsiyet farklılıklarını öğrenme, tuvalet alışkanlığı kazanma, doğru-yanlış ayrımı yapabilme, öz bakım becerilerini kazanma, aile dışındaki diğer bireylerle sosyal ilişki kurma gibi gelişim görevlerini başarmaları beklenmektedir. Doğru cevap B'dir.

Son çocukluk: 6-12 yaş arasını kapsayan bu dönem okul çağı dönemidir. Bu dönemin sonunda bireylerin oyun oynama becerileri ile okuma, yazma ve aritmetik becerileri kazanmış olmaları beklenmektedir. Ayrıca bu dönemi tamamlayan bireylerin cinsiyet rollerini kazanması, sosyal ilişkileri başlatmayı, sürdürmeyi ve kendine özgü bir sosyal çevre oluşturmayı başarması gerekmektedir. Doğru cevap C'dir.

İnsan gelişimi tüm bireylerde ortak özellikler taşımakla birlikte bireyleri birbirinden ayıran özellikleri de içermektedir. Bu farklılaşmaların kaynağına bakıldığında bireysel farklılıkların, paylaşılan ve paylaşılmayan deneyimlerin, yaşın ve kültürün gelişimle ilişkisi olduğu görülmektedir. Doğru cevap E'dir.

Öğrenmenin gerçekleşmesi için bireylerin belli bir hazırbulunuşluk düzeyine ulaşmaları ve alıştırma yapmaları gerekmektedir. Doğru cevap D'dir.

Yaşam boyu gelişim anlayışına göre gelişimi anlamak için kazanç ve kayıpları bir arada değerendirmek gerekmektedir. Buna göre yaşlılık dönemindeki kayıplar (ör;fiziksel güç) ve kazançlar (ör;bilgelik)  birlikte ele alınarak incelenmektedir. Bu nedenle yaşlılık dönemi gelişim psikolojisi alanında işlevsel olarak incelenebilmektedir. Dolayısıyla doğru cevap C seçeneğidir.

Doğru cevap E seçeneğidir. Diğer seçeneklerde gelişim psikolojisinin tanımlama ve açıklama amaçlarına uygun çalışma alanları verilmektedir. E seçeneğinde verilen çalışma alanında ise müdahale programları aracılığıyla insan gelişiminin iyileştirilmesi amaçlanmaktadır.

Olgunlaşma büyümeye bağlı olarak türe özgü genetik özelliklerin kendiliğinden ortaya çıkmasıdır. Bu tanım doğrultusunda bebeğin biyolojik donanımı sayesinde 2 yaşında yürüyebilmesi bir olgunlaşma örneğidir. Dolayısıyla doğru cevap A'dır.

Doğru cevap B seçeneğidir. Gelişimin esnek olması, insanın yaşamı boyunca gelişimsel yörüngelerinin değişken ve farklılaşabilir olduğunu ifade etmektedir. Bu doğrultuda insanların düşünce, davranış ve duyguları sabit bir zamanda oluşmamakta ve durağan bir şekilde devam etmemektedir. Bazı gelişimsel süreçler için duyarlı dönemler olsa da (ör; dil kazanımı, bağlanma ilişkisi) gelişimin esnek bir olgu olduğu kabul edilmektedir. Dolayısıyla birey herhangi bir duyarlı dönemde yaşayabileceği aksaklığı yaşam boyunca ödünleyecek mekanizmalar geliştirebilir.

Doğru cevap C seçeneğidir. Bu seçenekte verilen soyut düşüncenin gelişim alanıyla ilgili bir olgudur. Ancak soruda yaşlılık dönemiyle ilişkili gelişimsel olgular olması ön koşulu bulunmaktadır. Soyut düşünce yaşlılık döneminde değil ergenlik ve genç yetişkinlik döneminde gelişen ve sonra yaşam boyu devam eden bir gelişimsel olaydır.

Doğru cevap B  seçeneğidir. Diğer seçeneklerde gelişimin farklı boyutları arasındaki ilişkiler örneklenmiştir. B seçeneğinde ise çocuğun oyun grubunda akranlarıyla geçirdiği zaman bir sosyal gelişim boyutudur ve çocuğun dikkat gibi bilişsel gelişim alanını etkilemektedir.

Yaşamın diğer gelişim dönemlerinde olduğu gibi yaşlılık dönemindeki bireyler de fiziksel, bilişsel, sosyal ve duygusal değişiklikler geçirmektedir. Bu dönemde fiziksel güç azalmakta, duyu organlarının işlevleri zayıflamakta, eşin ve akranların kayıpları söz konusu olmaktadır. Bu değişikliklerin yanında yaşlı bireylerin yaşamında ekonomik güçlükler ile sosyalleşme, saygınlık, ilgi ve bakım gibi gereksinimler ön plana çıkmaktadır. Bu değişikliklerle birlikte yaşlılıkta gelişim devam etmektedir. Yaşlılık döneminde bireyler fiziksel ve sosyal kayıplarına rağmen duygusal açıdan daha dayanıklı ve olgun bir yapıya bürünmektedirler. Karar verme ve akıl yürütme gerektiren durumlarda daha akılcı davranabilmektedirler. Bu nedenle birçok kültürde yaşlı bireylerin düşüncelerinden ve deneyimlerinden yararlanmak önemli görülmektedir.

A seçeneğinde yer alan "İnsan davranışı farklı koşullarda ve zaman içinde değişir mi?" sorusu sosyal psikolojinin yanıt aradığı sorulardandır.

Gelişim psikolojisi kapsamında yapılan çalışmaların üç temel amacı bulunmaktadır. Bunlar insan gelişimini tanımlamak, açıklamak ve niteliğini arttırmaya katkıda bulunmaktır.
İnsan gelişimini tanımlayabilmek amacıyla uzmanlar tarafından farklı yaş gruplarındaki bireylerin davranışları gözlemlenmektedir. "Yaşlılık döneminde hangi gelişimsel değişiklikler ortaya çıkmaktadır?" gibi sorulara gelişim psikolojisinin tanımlayıcı amacı kapsamında yanıt aranmaktadır. A ve C seçenekleri insan gelişiminin niteliğini arttırmaya, B ve E seçenekleri ise insan gelişimini açıklamaya yönelik yanıt aranan sorulardır.

Gelişimi anlayabilmek için gelişimin temellerini oluşturan süreçleri bilmek gerekmektedir. Bu süreçler büyüme, olgunlaşma ve öğrenmedir. İnsan gelişimi büyüme, olgunlaşma ve
öğrenme süreçlerinin birbirleriyle etkileşiminin bir ürünüdür (Aydın, 2002). Gelişimde önce büyüme ve olgunlaşma daha sonra da öğrenme ortaya çıkmaktadır.