YAŞLI PSİKOLOJİSİ

Büyüme kavramı, yaşa bağlı olarak organizmanın boyutlarında ve yapısında meydana gelen, genellikle kalıcı artışı ifade etmektedir.  Yaşın ilerlemesi, beynin ağırlaşması, boyun uzaması, kilonun artması gibi değişiklikler büyümenin göstergeleridir. Yaşam boyunca geçirilen kalıcı niceliksel değişiklikler olarak ifade edilebilir.

Bilişsel gelişimde soyut düşüncenin ortaya çıkmasıyla birlikte bireylerin akıl yürütme becerisini kazandığı ve buna bağlı olarak daha derin sosyal ilişkiler geliştirebildikleri görülmektedir.

Gelişim psikolojisi; bebeklerin anne-baba tutumundan kaynaklanan
geç konuşma sorunlarını düzeltmelerine yardım etmek, çocukların öğrenme güçlükleriyle başa çıkmalarını kolaylaştırmak ya da yaşlıların sosyal becerilerini geliştirmelerine destek olmak gibi çalışmaları insan gelişiminin niteliğini artırmaya  yöneliktir.

Gelişim sürecinin her evresi bir önceki evrede meydana gelen değişikliklere dayanmaktadır. Ayrıca her evre kendisinden sonraki evrenin de temelini oluşturmaktadır.

Bireyin gelişiminde kalıtım kadar deneyimleri de önemli bir role sahiptir. Çünkü birey doğduktan sonra çeşitli yaşantılar geçirmekte ve kültürden etkilenerek yeni beceri ve bilgiler öğrenmektedir.

Baskın gen-çekinik gen ilkesi: Genler kromozomlarda çiftler halinde işlev görmektedirler. Baskın gen bir özelliğin oluşmasında her zaman etkisini gösteren gendir. Çekinik gen ise baskın gen ile birlikte yer aldığında etkisini gösteremeyen gendir. Çekinik genin bireyde etkisini gösterebilmesi için kendisiyle aynı özelliği taşıyan bir genle eşleşmesi gerekmektedir Çocuk ve torunlarda yeşil gözün olmaması göze rengini veren gen çiftinde yeşilin çekinik kalmasıdır.

Gelişimde kalıtım ve çevre tartışmaları; gelişimin, kalıtım ve çevre etkileşimi çerçevesinde şekillenen bir süreç olduğunu göstermektedir. Bu görüş
epigenetik ilke olarak tanımlanmaktadır. Gelişimin, kalıtımsal faktörler ile çevresel faktörler arasında devam eden iki yönlü bir alışverişin ürünü olduğunu vurgulamaktadır.

Çevre koşulları gelişimi olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebilmektedir; ancak gelişim, kalıtım ve çevreyle ilgili faktörler arasındaki etkileşimin sonucudur. Çift yumurta ikizleri, genetik olarak ayrı zamanlarda doğmuş kardeşler kadar birbirine benzerler. Dolayısıyla çift yumurta ikizlerindeki davranış farklılıklarında sadece çevre değil, kalıtım da etkili olmaktadır.

Yaşam boyu gelişim sürecinde tüm bireyler aynı gelişim dönemlerinden ve değişim süreçlerinden geçiyor; ancak  bu süreçte bireyleri birbirlerinden farklı kılan çok sayıda bireysel farklılık da söz konusudur.

60-65 yaşın yaşlılık başlangıcı olarak kabul edilmesinde, sosyal normların etkisi (emeklilik yaşı) ve gözle görülür fiziksel bozulmaların ortaya çıkması büyük role sahiptir. Yaş, takvim yaşının yanında biyolojik yaş ve sosyal yaş olarak da kavramsallaştırılmaktadır.

Gelişimin temellerini oluşturan süreçler: büyüme, olgunlaşma ve öğrenmedir.

Niceliksel değişikler ağırlık, boy ve hacimde meydana gelen miktar, hacim ve süredeki artış ile ilgili değişikliklerdir (Ceyhan, 2009). Niteliksel değişiklikler ise duygularını düzenleyebilme, empati becerisinin gelişmesi, soyut düşünmenin ortaya çıkması, özerklik kazanma gibi organizmanın işlevi ile ilgili değişikliklerdir.

Gelişimde kritik dönem herhangi bir özelliğin kazanılması için uygun zaman dilimleridir. Bu zaman dilimleri aynı zamanda da organizmanın zedelenmelere karşı en hassas olduğu dönemdir ve bu dönemde alınan hasarların telafisi mümkün görülmemektedir. Kritik dönem, bireyin belli gelişim özelliğini bir özelliği kazanması için en elverişli dönemdir. Bu dönem aynı zamanda da bireyin çevresel faktörlerden etkilenmeye karşı en hassas olduğu dönemdir. Ancak günümüzde kritik dönem kavramı yerine duyarlı dönem kavramı kullanılmaktadır. Çünkü kritik dönem herhangi bir gelişim döneminde meydana gelen hasarların ya da eksikliklerin daha sonra telafi edilemeyeceğini işaret etmektedir.

Yaşam boyu gelişim sürecinde bireyler fiziksel, bilişsel, duygusal ve sosyal yönlerden birçok değişiklik geçirmektedir (Santrock, 2014). Bu değişiklikler birbirleriyle etkileşim halinde ve birbirini tamamlayarak gelişimin sürmesine katkıda bulunmaktadır. Buna göre bireyler her gelişim döneminde gelişimin tüm boyutlarında değişiklik yaşamakta ve her yönden gelişerek yaşamlarına devam etmektedirler. Gelişimin boyutlarından biri olan fiziksel gelişim bireylerin bedensel değişiklikleri ile motor becerilerindeki değişiklikleri içermektedir. Fiziksel gelişimde meydana gelen değişiklikler bilişsel, duygusal ve sosyal gelişimi de etkilemektedir. Örneğin bir çocuğun yürümeye başlaması, onun çevre ile daha çok etkileşim kurmasına ve daha özerk davranabilmesine yol açmaktadır. Öte yandan yaşlılıkta fiziksel gücün azalması bireylerin bağımsız davranabilme yeteneğini sınırlandırmaktadır.

Gelişmenin devam etmesini sağlayan süreçlerden biri de öğrenmedir. En yalın haliyle öğrenme, yaşantılar yolu ile duygu, düşünce ve davranışlarda kalıcı izli değişikliklerin meydana gelmesi olarak tanımlanır.

Bireylerin her gelişim döneminde kazanmaları gereken fiziksel, bilişsel ve sosyal gelişim özelliklerine "gelişim görevi" denir.

İlk çocukluk: Bu dönem 2-6 yaş aralığını kapsayan okul öncesi dönemdir. Bu dönemi tamamlayan bireylerin akranlarla oyun oynama, kendi başına yemek yiyebilme, cinsiyet farklılıklarını öğrenme, tuvalet alışkanlığı kazanma, doğru-yanlış ayrımı yapabilme, öz bakım becerilerini kazanma, aile dışındaki diğer bireylerle sosyal ilişki kurma gibi gelişim görevlerini başarmaları beklenmektedir.

Genç yetişkinlik 18-35 yaş arasını kapsamaktadır.

Gelişimin yönleri sınırlı değil, bilakis çok yönlüdür.

Gelişimin kalıtım ve çevrenin birbirleriyle etkileşiminin ürünü olduğunu vurgulayan görüş epigenetik ilke olarak tanımlanmaktadır.