YAŞLI PSİKOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 12

bu özellikler bilgeliğin gelişimine etki eden faktörler arasındadır. Kronik hastalığa sahip olup olmamak ise bilgeliğin gelişimine etki eden bir faktör olarak gösterilmez. Doğru cevap D'dir.

Biliş bir bilgisayar olarak düşünüldüğünde bilişsel mekanikler bilgisayarın ‘donanımları’na, bilişsel pragmatikler ise ‘yazılımları’na karşılık gelmektedir. Nasıl ki bir bilgisayarın bir işlemi ne kadar hızlı yaptığı, verileri depolamak için ne kadar alanı olduğu bilgisayarın sahip olduğu donanımla ilgili ise insanın işlem hızı, belleği, verileri ayırma, kategorize etme ve koordine etme işi de bilişsel mekanikleri ile ilişkilidir. Bu mekanikler biyolojik yapı ile bağlantılı olduğu için yaşla birlikte gerileme göstermektedir. Bilişin yazılımları olan Bilişsel Pragmatikler ise okuma-yazma becerileri, dil anlama, profesyonel becerilerin yanı sıra yaşamı yönetmek için gerekli olan stratejilerin bilgisini de içerir. Bilişsel pragmatikler deneyim ve öğrenmeye bağlı olduğu için yaşla birlikte artma eğilimi gösterir. Doğru cevap D'dir.

Bilişsel gelişimin Piaget’ye benzer biçimde belirli aşamalardan oluştuğuna yönelik bir diğer görüş de Schaie’ ye aittir. Schaie’nin modelinde bilişsel gelişim Piaget’den farklı olarak yaşam boyu devam eden bir süreç olarak ele alınmış ve her aşamada bilişsel kapasitenin rolüne odaklanılmıştır.

Tüm süreçler deneyim ve sosyal etkileşim ile gerçekleşir. Olgunlaşmanın da katkısı ile birey daha karmaşık düşünce süreçleri geliştirir.

Yaşlılık aşaması ise bu modelde üç aşamada ele alınmıştır. Yaşlılığın ilk yıllarını kapsayan aşama yeniden düzenleme aşamasıdır. Yaşlılığın bir ileri aşaması ise yeniden birleşme aşamasıdır ve bilişsel çabanın nasıl harcandığı konusunda çok daha seçici olunan bir dönemdir. Yaşlılığın son aşaması ise miras yaratma aşamasıdır ve bu aşama pek çok yaşlı bireyin ulaştığı bir aşamadır. Schaie’ye göre yaşlılıkta bilişsel çaba sürmekte, bu gelişimin odağı ise emekliliğe uyuma odaklanmayla başlayıp, sadece anlamlı bilgileri edinmeyle devam edip yaşamı gözden geçirme ve miras oluşturmayla tamamlanmaktadır.

Catell zekânın farklı alt bileşenleri olduğu görüşündedir ve bu alt bileşenler akıcı zekâ ve kristalize zekâdır. Muhakeme yeteneği, işlem hızı, hatırlama zihinsel yetenekleri içeren akıcı zekânın orta yetişkinlikle birlikte düşmeye başladığı ve yaşlılıkta bu düşüşün devam ettiği ortaya konmuştur. Buna karşın bireyin biriktirdiği bilgileri içeren ve daha çok uzun süreli bellek ve sözel becerileri ile ilişkili olan kristalize (birikimli) zekâ yaşam boyu artış göstermekte ve yaşlılıkta bu artış korunmaktadır. Çünkü bu zekâ eğitim, deneyim ve çevre ile etkileşimin bir sonucudur.

Uzun Süreli Bellek verileri uzun süreli sakladığımız, kapasitesi sınırsız olan bellek türümüzdür. Bu bellek farklı bellek bileşenlerinden meydana gelmiştir. Bunlar en temel olarak anlamsal (semantik) ve anısal (epizodik) bellektir. Bunlardan ilki olan anlamsal bellek sahip olduğumuz genel bilgileri içerir.  Bir diğer bellek türü ise anısal bellektir ve belirli bir zamanda belirli bir olaya ait bilgileri içerir.

Çevreden gelen bilginin duyusal belleğe aktarılmasından sonra bir sonraki aşama olan kısa süreli belleğe gönderilmesi için mutlaka bu bilgiye dikkat edilmesi gerekmektedir. Yaşlılık döneminde de dikkat sürecinde gerilemeler yaşandığı için bu dönemde bireyler karşılaştıkları yeni bir durumu üzerinden çok kısa bir süre geçmeden unutabilmekte, böylece yaşlılık döneminde hafıza zayıflamakta, yeni öğrenmeler güçleşmektedir.

Açık bellek bilinçli bir biçimde bilinen olay, durum ya da kavram bilgisini içerirken, örtük bellek daha çok otomatik olarak gerçekleştirilen beceri ve rutinlere ilişkin bilgiyi içerir.  Açık belleğin yaşlanmadan çok daha fazla etkilendiği, buna karşın örtük belleğin çok daha az etkilendiği görülmektedir. Bu nedenle yaşlı bireyler ev adresleri ya da cep telefonu numaralarını hatırlamakta güçlük çekebilirler ancak arabanın nasıl kullanıldığı ya da bir müzik enstrümanın nasıl çalındığını çok daha kolay hatırlayabilirler.

Bilgelik uzmanlık bilgisi olarak ele alınmış ve bilgelikle ilgili bilgi ve becerileri tanımlayan beş kriter öne sürülmüştür;

1. Gerçeğe dayalı zengin bilgi; yaşam ve onun türlerine ilişkin genel ve özel bilgi

2. Zengin işlemsel bilgi; hayata dair konularda yargı ve öneri geliştirme stratejileri hakkında genel ve özel bilgi

3. Yaşam boyu bağlamsallık; yaşam bağlamları ve onun zamansal ilişkisine yönelik bilgi

4. Görecelilik; değer, amaç ve önceliklerde farklılıklar hakkında bilgi

5. Belirsizlik; yaşamın ve onu yönetme yollarının belirsizliği ve ön görülemezliği hakkındaki bilgi anlamına gelmektedir.

Günlük dilde bunama olarak da adlandırılan demans zihinsel yeteneklerin aşamalı olarak gerilemesidir ve özellikle bellekte sorunlara neden olur. Demansta yaşın artışına bağlantılı olarak kronik kafa karışıklığı ve unutkanlık görülür. Birey özellikle yakın geçmişi hatırlamakta güçlük yaşayabilir. Demans ilerlediğinde ise birey yemek yemeyi, temizlenmeyi ya da çok yakınlarını bile unutabilir. Yaşlılıkta görünen demansın yaklaşık yarısına alzheimer neden olmaktadır. Alzheimer hastalığı beynin dokusunda bozulmalara neden olur. Alzheimer’ın başlangıcında birey hatırlamada güçlük yaşadığını fark eder ve bu süreçle başa çıkmaya çalışır. İlerledikçe dikkat ve kısa süreli bellekte problemler gözlenir, eşyaları koyduğu yerleri unutur. Konuşmada da sorunlar gözlenir.

İyi eğitim görmüş bireyler yaşlılık döneminde daha az bilişsel gerileme göstermektedir. Kitap okumak, bulmaca çözmek, zekâ oyunları oynamanın bilişsel fonksiyonlar üzerinde olumlu etkileri olduğu düşünülmektedir. İlk dört seçenekte önleyici ve olumlu etki yaratabilecek örneklerden bahsedilmiştir. E seçeneğinde ise dikkat edilmediğinde tetikleyici etki yaratacak durumlara örnek verilmiştir.

Bilim açıkladığı bir durumdan yola çıkarak gelecekle ilgili de tahminlerde bulunmayı amaçlar. Buna bilimin yordama amacı denmektedir. Yordama var olan bilgiden yola çıkarak gelecekte olabilecek durumlar hakkında yaklaşık kestirimlerde bulunmaktır. Eldeki bilimsel veriler ve bunlara ilişkin getirdiğimiz açıklamalar gelecekte durumun nasıl olacağı ile ilgili bir tahminde bulunmamızı kolaylaştırmaktadır.

Sistematik veya gelişigüzel hangi gözlem türü olursa olsun gözlemin geçerli sonuçlar vermesi objektif bir biçimde yapılıp yapılmamış olmasıyla yakından ilgilidir. Objektif gözlem önyargılardan arınık bir gözlemdir. Bir gözlemin nesnelliği ve bilimselliği gözlemcinin önyargılarının gözlem sürecini etkilemesine izin vermemesine, davranışları ve duyguları anlama ve algılama gücüne, davranışlar arasındaki ilişki ve çelişkileri kavrayabilme yeteneğine, gözlem tekniğini uygulama ve sonuçlarını kaydetmedeki becerisine bağlıdır.

Ağzın kapanışı sırasında dişlerin baş başa gelmelerine bağlı olarak kesici kenarlarda ve okluzal yüzeylerde meydana gelen aşınmalara atrizyon denir. Yaşlılık döneminde çiğneme ve yutmada yaşanan değişikliklerden biridir.

Yaşlılık döneminde emeklilik, sevilen insanların kaybı, fiziksel gücün azalması ve sağlığın bozulması gibi nedenlere bağlı olarak sosyal yaşamın sınırları oldukça daralmaktadır. Çocuk ve torun sayısı, emekli olunan meslek ya da ebeveyn kaybının fiziksel gücün azalması kadar doğrudan etkiye sahip olduğu söylenemez. Yetişkinlik dönemindeki arkadaş sayısının ise sınırlayıcı değil, tam tersine olumlu etkisinin olabileceği söylenebilir. Doğru yanıt B'dir.

Bebeklik dönemindeki sosyal ilişki kervanında sadece ebeveynler yer almaktayken, çocuklukta bu kervana kardeşler, arkadaşlar, akrabalar katılmaktadır. Yıllar ilerledikçe sosyal kervan, öğretmenler, iş arkadaşları, komşular gibi yeni bireylerin katılımıyla giderek genişlemektedir. Ancak bireyler gelişim sürecinde sosyal kervanlarına yeni üyelerin katılımını sağladıkları gibi, kimi üyeleri de kervanlarından çıkararak kalan üyelerle yollarına devam etmektedirler (Antonucci, 1990). Bireyler sosyal kervanına katılan her kişi ile farklı düzeylerde sosyal ilişkiler geliştirmektedirler. Buna göre sosyal kervana katılan kimi bireylerle yakın ve samimi ilişkiler geliştirilebilirken, kimileri ile geçici, yüzeysel ya da zorunlu ilişkiler kurulabilmektedir. Doğru yanıt D'dir.

Yaşlılık kayıplar, gerilemeler, ölüm korkusu, ekonomik kısıtlılıklar gibi güçlükleri içeren bir dönem olduğu için yaşlı bireylerin uyum sağlamakta zorlanmaları olağandır. Ancak bu uyum güçlükleri arttığında ya da yaşlıların günlük yaşamlarını sürdürmelerini engelleyecek düzeye ulaştığında depresyon ve intihar düşünceleri gibi uyumsuzluklar ortaya çıkabilmektedir. Öte yandan sosyal çevre ile ilişkileri güçlü olan yaşlıların sosyal çevrelerinden
aldıkları destek sayesinde karşılaştıkları uyum güçlükleri ile başa çıkabildikleri ve uyumlarını sürdürebildikleri görülmektedir. Bir başka ifade ile yaşlılar sosyal çevreleri sayesinde toplumsal yaşama katılabilmekte ve toplumla bağlarını devam ettirebilmektedir. Doğru yanıt A'dır.

Yaşlı bireyler, arkadaşlıkları aracılığıyla ait olma, saygı görme, eğlenme ve sevilme ihtiyaçlarını karşılayabilmektedirler. Beslenme ihtiyaçlarının ise arkadaşlıklar yoluyla doğrudan kazanılması durumu söz konusu değildir. Doğru yanıt C'dir.

Geleneksel tutuma sahip yaşlıların, kendilerini daha çok kendi çocuklarının ebeveynleri olarak gördükleri dikkat çekmektedir. Bu bireyler kendi çocuklarını yetiştirerek ebeveynlik rollerini tamamladıklarını düşünmekte ve artık çocuklarının ebeveynlik yapması gerektiğine inanmaktadırlar. Öyle ki, torunlarını sık sık ziyaret etseler dahi, daha çok kendi çocuklarıyla ilgilenmekte, onlarla ilişkilerini ön planda tutmaktadırlar. Bu kapsamda, Ayşe ve Ali çiftinin tutumlarının da geleneksel olduğu söylenebilir. Doğru yanıt A'dır.