YAŞLI BAKIMI İLKE VE UYGULAMALARI

Üriner sistemi oluşturan yapılar: 

• Böbrekler

• Üreterler

• Mesane

• Üretradan oluşur.

Korteks renalis: Böbreğin en dış kısmıdır ve koyu renkli olup kapsül adı verilen bağ dokudan yapılmış koruyucu bir örtü ile sarılmıştır. Kortekste süzme görevini gerçekleştiren nefronlar bulunur.

Üreterler idrarı böbreklerden idrar kesesine taşıyan yapılardır. Üreterler yaklaşık 25-35 cm uzunluğunda, kas ve zardan yapılı, 0.2-0.8 cm genişliğindedir. Üreterin mesane duvarından geçtiği yer üreterin en dar yeridir. Bundan dolayı böbrek taşları, üreterlerde en sık bu bölgede tıkanmaya yol açmaktadır.

Böbreklerin kütlesi ve fonksiyonel glomerül sayısı azalır. Renal korteksteki kan damarlarındaki atrofiye bağlı olarak böbreklere olan kan akımı azalır. Glomerüler filtrasyon hızı düşer ve 80 yaşında %50 oranında azalmış olur. İdrar yapmayı kontrol eden pelvis taban kasları zayıflar. Bu durum idrar inkontinansına neden olur. Mesanedeki reseptörlerin yaşla birlikte duyarlılığı azalır. Yaşlılar, mesanenin %90’ı dolmadan idrar yapma isteğinin farkında olmazlar. Kadınlarda kollajen doku ve östrojen seviyesindeki azalmaya bağlı olarak vajinal ve üretral dokuda küçülme (atrofi) gelişir, üretral sfinkter zayıflar. Üretral basınç düşer, üretra kısalır.

Üriner İnkontinans Nedenleri

• İmmobilizasyon (hareket edememe): Yatalaklık, kronik dejeneratif hastalıklar (romatizma, eklem hastalıkları) • Nöropsikiyatrik nedenler (bilinç bozulması, felç, depresyon, Parkinson hastalığı, multipl sklerozis, spinal kord yaralanması, diyabetik nöropati vb.) • Irk: Beyazlarda sık, hispanik (İspanyol kökenli) ve zencilerde daha az • Ciddi şişmanlık, kronik kabızlık • Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları • Gebelik, çok ve zor doğumlar, prolapsus (pelvik taban kaslarının güçsüzlüğü) • Erkeklerde geçirilmiş prostat ve üriner sistem hastalıkları • Büyük abdest kaçırma, çocukluk çağı enürezis öyküsü • Kronik akciğer hastalığı, kronik öksürük • Pelvik bölgeyle ilgili geçirilmiş ameliyatlar ve radyasyon öyküsü

Geçici inkontinans sebepleri: 

Delirium (deliryum- bilinç bulanıklığı ile karakterize bir hastalık)

Infection (idrar yolu enfeksiyonu)

Atrophic vaginitis (atrofik vajinit-üretrit)

Pharmaceutical (ilaçlar)

Psychological (psikolojik nedenler)

Excess fluids (fazla sıvı atılımı)

Restricted mobility (hareket kısıtlılığı)

Stool impaction (gaita tıkacı-kabızlık)

Stres İnkontinans: 75 yaş altı kadınlarda en sık görülen tip olup pelvik taban kaslarının gevşemesi sonucu abdominal basıncın üretral sfinkter kapanma basıncını aştığı; öksürme, gülme ve hapşırma, egzersiz gibi aktivitelerden sonra küçük hacimli idrar kaçışı olmasıdır. Genitoüriner atrofi veya prolapsus (sarkma), travma, operasyon, obezite ve çok doğum yapmış olmak stres inkontinans gelişimi için birer risk faktörüdür.

İdrar Yapmayı Teşvik Etme

Bu yöntem; mesanenin doluluk derecesine göre idrar yapma gereksinimini fark etmeyi öğrenebilecek, tuvalete gitmesi için teşvik edildiğinde buna uyacak ya da yardım isteyecek yaşlılarda kullanılabilir. Bağımlı ya da bilişsel yeteneği azalmış kişiler ve diğer kompleks davranışsal tedavileri uygulamak için yeterli bilişsel yeteneği olmayanlar için uygun bir yöntemdir. Yöntemin başarısı, kişinin uygulamada aktif rol alması, yaşlı ve bakım veren kişinin iletişimine de bağlıdır.

• Kilo verme/düzenli egzersiz (ağır egzersizlerden kaçınılmalı) 

• Baharatlı, asidik ve karbonatlı besinler, mesaneyi irite ederek, kahve, çikolata gibi kafeinli yiyecek ve içecekler diürezi, detrüsor basıncını ve detrüsor kasının uyarılabilirliğini arttırarak Üİ semptomlarına neden olabilirler. Alkol, domates, bal ve şekerli yiyecekler, suni tatlandırıcılar, mısır şurubu, asitli içecek ve meyveler, süt ve süt ürünleri inkontinans oluşumunda etkili olan diğer gıdalardır. Bu yiyecek ve içeceklerin alımı sınırlandırılmalıdır.

• Fazla sıvı alımı aşırı aktif mesane ve idrar kaçırma şikâyetlerinin artmasına neden olabilirken, sıvı alımının azaltılması idrar konsantrasyonunu artırarak mesane mukozasının iritasyonu sonucu sıkışma, sık idrar yapma ve idrar yolu enfeksiyonu şikâyetlerine yol açabilir.

• Günlük sıvı alımının kişinin vücut ağırlığına göre yaklaşık 30ml/kg (8 bardak) olması önerilmektedir.

• Noktüri nedeniyle akşam yemeğinden sonra sıvı alımının kısıtlanması

• Sigaranın bırakılması (Nikotin detrusor kasını tahriş etmekte, kronik akciğer hastalıklarını tetiklemekte)

Komplike Olmayan Sistitin Belirti ve Bulguları

• İdrar yaparken yanma ve sızı • Sık sık idrara çıkma • Sıkışma şeklinde idrar kaçırma • Karnın alt kısmında ağrı • Nadiren kanlı idrar • Nadiren yüksek ateş • Acil idrara çıkma hissi • İdrarın bulanık ve kötü kokulu olması • Geceleri idrara çıkma

Böbrekler, üreterler, mesane ve üretradan oluşan üriner sistemin temel fonksiyonu, metabolik faaliyetler sonucu ortaya çıkan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılmasıdır. Doğru cevap E seçeneğidir.

Tübüler sekresyon; metabolik atıkların nefronun değişik bölümlerinde kapillerlerden tübüllere verilerek idrara katıldıkları olaydır. Doğru cevap E seçeneğidir.

ÜRİNER SİSTEM ANATOMİSİ VE FONKSİYONLARI

Üriner sistemin ana görevi vücutta oluşan metabolik artıkları idrar yoluyla vücuttan uzaklaştırmak ve sıvı elektrolit dengesini korumaktır.

Üriner sistemi oluşturan yapılar:

• Böbrekler

• Üreterler

• Mesane

• Üretradan oluşur

İdrar yapma davranışı normalde günlük 24 saatlik dönemde ortalama 4-6 kez gerçekleşir. İdrar yapma sıklık ve miktarı günlük sıvı alımı ya da hastalıklar gibi pek çok fizyolojik ve patolojik faktörlere bağlı değişiklik gösterebilir (Sarı, 2015: 666).

İdrar Oluşumu Böbreklerde idrar oluşumu üç aşamada gerçekleşir.

Bunlar;

*glomerüler filtrasyon (süzülme),

*reabsorpsiyon (geri emilim),

*tübüler sekresyon (salınım) dur (Sarı, 2015: 666).

Üreterler

Üreterler idrarı böbreklerden idrar kesesine taşıyan yapılardır. Üreterler yaklaşık 25-35 cm uzunluğunda, kas ve zardan yapılı, 0.2-0.8 cm genişliğindedir. Üreterin mesane duvarından geçtiği yer üreterin en dar yeridir. Bundan dolayı böbrek taşları, üreterlerde en sık bu bölgede tıkanmaya yol açmaktadır (Akdemir ve Birol, 2003: 543).

Üretra

İşeme esnasında idrarı mesaneden dışarıya taşıyan tüp şeklindeki yapıdır. Erkeklerde 18-20 cm, kadınlarda 3-5 cm uzunluğundadır. Kadınlarda erkeklere göre üretranın kısa olması, idrar yolu enfeksiyonlarının kadınlarda sık görülme nedenleri arasında yer almaktadır. Kadın üretrasının dışa açılan kısmına meatüs denir. Meatüs, klitoris ve vaginal açıklığın arasında bulunur. Erkek üretrası, kadın üretrasından farklı olarak prostat bezi içinde, meniyi üretraya boşaltan kanal ile birleşerek meninin geçişinde bir yol olarak ta görev yapar (Akdemir ve Birol, 2003: 543).

Üriner İnkontinans Nedenleri

• İmmobilizasyon (hareket edememe): Yatalaklık, kronik dejeneratif hastalıklar (romatizma, eklem hastalıkları)

• Nöropsikiyatrik nedenler (bilinç bozulması, felç, depresyon, Parkinson hastalığı, multipl sklerozis, spinal kord yaralanması, diyabetik nöropati vb.)

• Irk: Beyazlarda sık, hispanik (İspanyol kökenli) ve zencilerde daha az

• Ciddi şişmanlık, kronik kabızlık

• Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları

• Gebelik, çok ve zor doğumlar, prolapsus (pelvik taban kaslarının güçsüzlüğü)

• Erkeklerde geçirilmiş prostat ve üriner sistem hastalıkları

• Büyük abdest kaçırma, çocukluk çağı enürezis öyküsü

• Kronik akciğer hastalığı, kronik öksürük

• Pelvik bölgeyle ilgili geçirilmiş ameliyatlar ve radyasyon öyküsü

Sıkışma Tipi İnkontinans: Detrüsor aşırı aktivitesine bağlı olarak kontrol edilemeyen ani ve güçlü işeme hissi ile görülen tuvalete yetişemeden gerçekleşen istem dışı idrar kaçırmadır. Mesaneyi irite eden taş, enfeksiyon, tümor ve yabancı madde varlığı, yaşlanma ile detrüsor kasının değişen idrar hacmine uyumunun bozulması sonucunda gelişebilir. Yaşlılarda en sık görülen Üİ tipidir.

Komplike Olmayan Sistitin Belirti ve Bulguları

• İdrar yaparken yanma ve sızı

• Sık sık idrara çıkma

• Sıkışma şeklinde idrar kaçırma

• Karnın alt kısmında ağrı

• Nadiren kanlı idrar

• Nadiren yüksek ateş

• Acil idrara çıkma hissi

• İdrarın bulanık ve kötü kokulu olması

• Geceleri idrara çıkma