YAŞLI BAKIMI İLKE VE UYGULAMALARI

Yetişkinlerde solunum sayısının dakikada 24’ün üzerinde olmasına “takipne/taşipne”, 12’nin altında olmasına ise “bradipne” denir. Solunumun geçici olarak durmasına ise “apne” denir.

Tansiyon aletlerine “sfigmomanometre” denir. Günümüzde civa manometreli, aneroid manometreli ve elektronik tansiyon aleti olmak üzere üç tip tansiyon aleti bulunmaktadır.

Deri yüzeyinden hissedilen yüzeyel sıcaklık vücut iç sıcaklığının tersine çevresel ısılardan etkilenir, çevre ısısına göre artar veya azalır. Normal vücut yüzey sıcaklığı 36-37,2°C arasındadır.

Kondüksiyon (İletim): Temas eden iki cisim (oturulan sandalye, giyilen giysiler, sıcak çay bardağına dokunma vb.) arasında ısı aktarılmasıdır. Bu yolla ısı kaybı fazla değildir. Elimize aldığımız bir cisim soğuk ise ısı aktarımı elimizden cisme doğru olmaktadır. Bu şekilde cisim ile el arasında, sıcaklık eşit olana kadar ısı aktarımı devam eder. Yüksek vücut sıcaklığında ılık banyolarla bu yolla ısı kaybı sağlanabilir. Vücut sıcaklığı suya iletilmiş olur.

Vücut sıcaklığı ölçümünde kullanılan bölgeler: Ağız (Oral) Bölgesi, Koltuk Altı (Aksiller) Bölgesi, Makat (Rektal) Bölgesi, Kulak İçi (Timpanik) Bölgesi, Alın ve Şakaklar (Frontal ve Temporal) Bölgesidir.

Hipotermi vücut iç sıcaklığının 35°C’nin altına düşmesi olarak tanımlanır. Hipotermi çevresel faktörlerin etkisiyle ortaya çıkabilmektedir. Soğuğa maruz kalma, kronik seyirli hastalıklar, cilt altı yağ dokusunun azalması ve buna neden olan beslenme bozuklukları, hipotalamusta, ısı ayar merkezini etkileyen tüm santral sinir sistemi hastalıkları, yaşlılığa bağlı olarak, ısı ayar merkezinin çalışmasındaki aksamalar hipotermiye neden olabilir.

Nabzın değerlendirilebilmesi için sadece sayısının/hızının bilinmesi yeterli değildir. Nabız hızının yanı sıra ritmi, dolgunluğu, damarın esnekliği özelliklerinin de değerlendirilmesi gerekir.

Solunum hızı yaşa bağlı olarak da değişir. Bebeklerde solunum sayısı dakikada 30-35 iken yetişkinlikte bu sayı azalır.

Uygulama

1. Solunum sayma işlemini nabız sayma işleminin devamında yapınız. Birey nabız saymaya devam ettiğinizi düşünür ve solunumu rahattır. Bu nedenle işaret ve orta parmağınızı radiyal arter üzerinde tutunuz. Nabız sayma işi bittikten sonra, saatinizde yeni bir süre başlatarak 30 saniye süre ile solunumu sayınız. Her göğüs inişkalkışı bir solunum olarak kabul edilir.

2. Solunum sayma işi bittikten sonra saydığınız solunum sayısını 2 ile çarparak bir dakikadaki solunum sayısı belirleyiniz.

3. Solunum sayısını kayıt ediniz ve beraberinde değerlendirdiğiniz derinlik, solunuma eşlik eden ses veya ritimle ilgili ek bilgiler varsa kayıt ediniz. Ellerinizi yıkayınız.

Kan basıncını etkileyen faktörler; kalbin atım hacmi (kardiyak output; kalbin her sistolündede aortaya atılan kan miktarı), kanın total hacmi, kanın viskozitesi (akışkanlığı), damarların elastikiyeti (esnekliği) ve periferik dirençdir. Bu faktörlere hemodinamik faktörler denir.

Damar yapısı ile ilgili genetik olarak bazı bireyler kalp damar hastalıklarına eğilimlidirler. İdrar söktürücü ilaçlar (diüretikler), vazodilatatörler (damar genişletici), antihipertansifler, kan basıncını düşürebilirler.

Steteskop: İki uç kısmı ile kulağa takılan, alıcı ucu ile temas edilen bölgeden yayılan seslerin dinleme yoluyla kulağa ulaşmasını sağlayan alete denir. Steteskopta; kulaklık, iletim borusu ve alıcı bölümleri vardır. Dinleme sırasında kulaklık kulağa tam ve rahat oturmalıdır.

Bireyin vücudundaki fizyolojik işleyiş ölçümle elde edilen bazı temel değerlere yansımaktadır. Yaşam bulguları olarak ifade edilen bu değerler bireyin sağlık durumu hakkında bize bilgi verir. Yaşam bulgularını gösteren çeşitli parametreler bulunması ile birlikte yaygın olarak değerlendirilen dört temel gösterge bulunmaktadır. Bunlar; vücut sıcaklığı, nabız, solunum ve kan basıncıdır. C seçeneğinde verilen "sindirim" bunlar arasında yer almamaktadır.

Yaşam bulgularının ölçülmesi, bireyin sağlık durumunun değerlendirilmesi ve bireyde ortaya çıkabilecek sorunların tanımlanmasında yardımcı ve yol göstericidir. Çoğu zaman yaşam bulguları bireyin genel durumunu belirlemek, sorunlara bir an önce müdahalede bulunabilmek için bir erken uyarı sistemi gibi düşünülebilir. Yaşam bulgularının değerlendirilmesi için öncelikle ölçüm yöntemlerinin bilinmesi gerekir. Yaşam bulgularının ölçümü için gerekli olan becerinin yanı sıra yaşam bulgularında görülen değişimlere karşı nasıl bir yaklaşımda bulunulacağının da bilinmesi gerekli ve önemlidir. Yaşam bulguları yaşlanma ve yaşlanma ile birlikte gelişebilen hastalıklarında etkisiyle değişiklikler gösterebilir.  Bütün bu bilgileri bir arada bulunduran D seçeneği doğrudur.

A seçeneği dışındakilerde verilenler vücut sıcaklığı yükseldiği zaman deriden atmosfere ısı kaybını sağlayan mekanizmalardır. A seçeneğindeki "kalibrasyon" ise ölçüm cihazlarının doğruluğundan emin olmak belirli koşullar altında ölçülen büyüklüğün gerçek değeri ile onu ölçen aletin verdiği netice arasında bağlantı kurma işlemine denir.

Ağız (Oral) bölgesi, vücut sıcaklığını en doğru veren ve kolay uygulanabilen ölçüm yoludur.

Ateşin birden bire düşüp normale dönmesine krizis, yavaş yavaş düşüp normale dönmesine ise lizis tipi düşme denir. Antipiretikler ateş düşürücü ilaçların genel adıdır. Hipotermi vücut iç sıcaklığının 35°C’nin altına düşmesi olarak tanımlanır. Hipertermi ise vücut sıcaklığının yükselmesidir, ateş diye de isimlendirilerek ifade edilir.

Radial arter (el bilek içi) nabız özelliklerinin en kolay belirlendiği ve nabız sayımı için en sık kullanılan arterdir.

Zayıflamış ve hızlı hissedilen nabız şekline “filiform” nabız denir. Bu durumda genellikle nabız sayısı 130’un üzerine çıkar.

Nabız hızı egzersizle birlikte artar, aynı zamanda metabolizma hızlı ise nabız da hızlanır. Ayrıca heyecan ve stres durumlarında da nabız hızında artışlar görülür. Bazı ilaçlar nabız hızında yavaşlamaya neden olabilir (örneğin digital grubu ilaçlar). Kanamalarda, aşırı sıvı kayıplarında nabız hızında artış olurken nabız dolgunluğu azalır. Vücut sıcaklığının artması da nabzın hızlanmasına yol açar. Solunumun hızlanması ile nabız da hızlanır. Yaş nabızla ilgili değişikliklere neden olur. Bebeklik döneminde nabız daha hızlı iken yaşla birlikte yavaşlar. Yaşlılık döneminde ise nabız hızı yavaşlar (yaklaşık %25 yavaşlama), kalp hızının egzersiz ve solunum hızının artışına cevabı daha yavaştır. Stres durumlarında kalbin hızını arttırma yeteneği zayıflar. Aritmi sorunları ortaya çıkabilir. Nabzı etkileyen faktörler arasında C seçeneğinde verilen "aşırı sıvı tüketimi" yer almamaktadır.