YAŞLI BAKIMI İLKE VE UYGULAMALARI

Koltuk Altı (Aksiller) Bölgesi: En sık kullanılan ölçüm bölgesidir. Bu yolla ölçüm
deri yüzeyinden yapıldığı için enfeksiyon bulaşma olasılığı düşüktür. Her hastanın kendine ait termometresinin olması uygundur. Bu mümkün olmuyorsa aynı termometre ile
bireyden bireye geçişlerde termometrenin temizliğinin doğru olarak yapılması gerekir.
Koltuk altı bölgesinden elde edilen normal vücut sıcaklığı 36-37°C arasındadır. Bu bölgeden yapılan ölçüm deri yüzeyi sıcaklığını daha çok yansıttığı için timpanik, rektal ve
oral yolla ölçüme göre normal değeri daha düşüktür. Ölçümde koltuk altı bölgesini kullanırken doğru ölçüm sonucu elde edebilmek için dikkat edilecek noktalar vardır. Koltuk altı kuru olmalıdır. Koltuk altı terli veya nemli ise ölçüm sonuçu düşük çıkar. Koltuk
altında açık yara ya da enfeksiyon olmamalıdır. Çok zayıf bireylerde termometre koltuk
altına tam temas etmeyebilir bu nedenle bu yolla ölçüm yapılmamalıdır. Termometrenin
koltuk altında bekletme süresi ise termometrenin cinsine göre değişmekle beraber diğer
bölgelere göre daha uzun süre bekletilir. Bu bölgeden ölçüm için genellikle digital ve tek
kullanımlık termometreler kullanılır.
Makat (Rektal) Bölgesi: Genellikle diğer bölgelerle vücut sıcaklığı ölçümü yapılamadığında rektal bölgeden ölçüm tercih edilir. Vücut iç sıcaklığına yakın bir bölgeden
ölçüm yapıldığı için elde edilen vücut sıcaklığı ortalama 37°C civarındadır. Rektal yolla
ölçüm için kullanılan termometre rektal yoldan kullanılması için üretilmiş civalı cam
termometredir. Bu termometreler günümüzde kullanılmamaktadır. Ölçüm için termometrenin makata yerleştirilmesi gerekir. Pratik olmaması ve birey açısından rahatsız
edici bir uygulama olması sebebiyle uyum problemi olan, zihinsel engeli olan, dışkısını
tutamayan, ishal olan, makat bölgesinde açık yarası olan, yaşlı bireylerde bu bölgeden
ölçüm yapılamaz.
Lazerli (infrared/kızıl ötesi) ve elektronik termometrelerin gelişmesi ve yaygınlaşmasıyla bu yolla vücut sıcaklığı ölçümü azalmıştır.
Kulak İçi (Timpanik) Bölge: Vücut sıcaklığı ölçümünde timpanik bölgenin kullanımı
son yıllarda yaygınlaşmıştır. Ölçüm için kullanılan bölge dış kulak yolunun üçte birlik
dış kısmıdır. Timpanik zarın, ısı merkezi olan hipotalamus ile aynı kanı paylaşmasından
dolayı, timpanik termometre ile elde edilen vücut ısısı ölçümü gerçeğe en yakın değer olarak kabul edilmektedir (Khorshid ve ark., 2004). Timpanik bölgeden elde edilen normal
vücut sıcaklığı 36,5-37,5°C arasında değişir. Timpanik bölgeden ölçüm yapabilmek için
elektronik ölçüm aleti kullanılmaktadır. Bu alet dışındaki diğer termometrelerle bu bölgeden ölçüm yapılamaz. Timpanik termometre diğer bireyler için de kullanılabilir kişiye
özel olması şartı yoktur. Ancak ölçüm yapmadan önce aletin kulağa yerleştirilecek kısmına bireye özel tek kullanımlık koruyucu bir kılıf geçirilmelidir. Aksi takdirde enfeksiyon
gelişebilir.
Alın ve Şakaklar (Temporal ve Frontal) Bölgesi: Alın ve şakak bölgesinden geçen
atar damardan yayılan sıcaklığın ölçüldüğü bölgedir. Bu bölgeden ölçüm yapabilmek için
üretilmiş termometreleri kullanmak gerekir. Bu termometreler alın veya şakak bölgesine
dokunmadan termometreyi yaklaştırıp tutarak temassız ölçüm yapılmasını sağlarlar. Deri
yüzeyine temas söz konusu olmadığı için enfeksiyon riski yoktur.
Vücut sıcaklığını ölçmek için hangi bölge kullanılırsa kullanılsın doğru ölçüm yapabilmek ve değerlendirebilmek için hep aynı ölçüm bölgesi ve bölgeye uygun termometre
kullanılmalıdır. Bölgede ölçüm yapmadan önce mutlaka hijyen kurallarına uyulmalı, termometrenin özelliğine göre gerektiği kadar süre bekletilmelidir. Kullanılan termometrenin özelliğine ve ölçüm yapılacak bölgeye göre dikkat edilecek noktalar vardır. Bu nedenle
ölçümde kullanılacak termometreleri iyi tanımak, doğru kullanmak gerekir.

Doğru Cevap B'dir.

Ateş temelde vücudu koruyucu bir mekanizma olarak çalışsa da ateşin yüksekliğine ve bireyin durumuna göre müdahale edilerek düşürülmeye çalışılmalıdır. Ateş 38-40°C arasında ise bebeklerde, kronik ve sistemik hastalığı olanlarda mutlaka düşürülmeye çalışılmalıdır. Ateşin düşürülmesinde hekimin istemi ile antipiretikler verilebilir. Antipiretiklerin yanı sıra soğuk uygulamalar da yapılabilir. Doğru Cevap C'dir.

Temporal arter (şakak bölgesi); genellikle çocuklarda nabız değerlendirilmesinde kullanılanılır. Karotis arter (Şah damarı); diğer bölgelerden nabız alınamadığında, şok ve kardiak arrestte ölçüm için en uygun arterdir. Kalbe yakınlığı ve büyük bir damar olduğu için diğerlerine göre atımlar daha güçlü ve dolgundur.
Brakial arter (dirsek ön çukuru); alt kol bölgesindeki dolaşımın değerlendirildiği ve kan basıncının ölçülmesi sırasında steteskobun yerleştirildiği arterdir. Radial arter (el bilek içi); nabız özelliklerinin en kolay belirlendiği ve nabız sayımı için en sık kullanılan arterdir. Femoral arter (kasık çukuru); kardiyak arrest ya da şokta nabız özelliklerinin değerlendirilmesinde, bacakta kan dolaşımının değerlendirilmesinde kullanılır. Popliteal arter (diz arkası); alt bacak bölgesinde, dolaşımın değerlendirilmesinde kullanılır. Posterior Tibialis (ayak topuğu iç yan bölgesi); ayakta, kan dolaşımının değerlendirilmesinde kullanılır. Dorsalis Pedis (ayak sırtı/tarak bölgesi); ayakta, kan dolaşımının değerlendirilmesinde kullanılır. Doğru Cevap C'dir.

Nabız ritmi: Nabız normal koşullarda kalp ritmi ile uyumlu düzenli ve eşit aralıklarla hissedilir. Atımlar arasındaki sürenin uzaması ya da azalması kalp ritminin bozulduğunu gösterir ve buna “aritmi” denir. Aritmi hissedilmesi durumunda nabzı apikal değerlendirmek gerekir. Çünkü atımların bir kısmı radiyal arterden hissedilmez ve radiyal nabız apikal nabız hızına göre daha düşük çıkar. Radiyal nabız hızı ile apikal nabız hızı arasında çıkan farka ise “defisit” denir. Doğru Cevap D'dir.

Solunum sayısı bireyin bir dakikadaki solunum sayısını ifade eder. Normal bir bireyde dakikadaki solunum sayısı 12-20’dir. Bazı hastalıklar veya problemlerde solunum sayısı artar ya da azalır. Uyku sırasında normal olarak solunum hızı ve derinliği azalır. Solunum hızı yaşa bağlı olarak da değişir. Bebeklerde solunum sayısı dakikada 30-35 iken yetişkinlikte bu sayı azalır. Doğru Cevap B'dir.

Solunum sayısı bireyin bir dakikadaki solunum sayısını ifade eder. Normal bir bireyde dakikadaki solunum sayısı 12-20’dir. Bazı hastalıklar veya problemlerde solunum sayısı artar ya da azalır. Uyku sırasında normal olarak solunum hızı ve derinliği azalır. Solunum hızı yaşa bağlı olarak da değişir. Bebeklerde solunum sayısı dakikada 30-35 iken yetişkinlikte bu sayı azalır. Yetişkinlerde solunum sayısının dakikada 24’ün üzerinde olmasına “takipne/taşipne”, 12’nin altında olmasına ise “bradipne” denir. Solunumun geçici olarak durmasına ise “apne” denir. Doğru Cevap A'dır.

Ölçüm için manşonun havası radiyal nabzın kaybolduğu düzeyin 30 mmHg üstüne kadar şişirilir. Bunun için şişirme sırasında parmaklarınızı radiyal arter üzerine yerleştiriniz ve şişirmeye devam ediniz. Nabız atımları kaybolduğu andan itibaren 30 mmHg daha şişirip bırakınız. Manşonun yeterli şişirilmesi ile ilgili bir diğer yol ise hastanın önceki kan basıncı ölçümleri kontrol edilip sistolik değerin üzerine 30mmHg ekleyerek şişirme tamamlanabilir. Örneğin bireyin daha önceki sistolik ölçümü 140mmHg ise 30 mmHg daha eklenerek 170mmHg’ye kadar manşon şişirilir. Doğru Cevap C'dir.

Yaşam bulgularını gösteren çeşitli parametreler bulunması ile birlikte yaygın olarak değerlendirilen dört temel gösterge bulunmaktadır. Bunlar; vücut sıcaklığı, nabız, solunum ve kan basıncıdır. Doğru cevap E'dir.

Vücut iç sıcaklığı 37,1 °C ± 0,6°C’dir. Buna göre bir kişinin vücut iç sıcaklığının en fazla 37,7 olması beklenir ve vücut iç sıcaklığı 37,8 olan bir kişinin normal değere sahip olduğu söylenemez. Doğru cevap A'dır.

Vücut sıcaklığı, vücudun iç sıcaklığının dışa yansımasıdır. Vücut sıcaklığı vücuttaki ısı üretimi ile ısı kaybı arasındaki denge sonucu ortaya çıkar. Vücut sıcaklığı denildiğinde iki tür sıcaklıktan söz edilir. Birincisi deri yüzeyinden hissedilen yüzeysel sıcaklık, diğeri ise vücut iç sıcaklığıdır. Vücudun iç sıcaklığı derin dokularda, iç organlarda mevcut olan sıcaklıktır. Ve bu sıcaklık genellikle sabittir ve ortamdaki sıcaklık değişimlerinden etkilenmez.  Vücutta üretilen ısının çoğu iç organlarda özellikle karaciğer, beyin, kalp ve iskelet kaslarında oluşur. Deri yüzeyinden hissedilen yüzeysel sıcaklık vücut iç sıcaklığının tersine çevresel ısılardan etkilenir, çevre ısısına göre artar veya azalır.Vücut iç sıcaklığı 37,1 °C ± 0,6°C iken; vücut yüzey sıcaklığı 36-37,2°C arasındadır. Buna göre normal vücut yüzey sıcaklığı vücut iç sıcaklığı aralığından daha yüksek olduğu söylenemez. Doğru cevap A'dır.

İnsan vücudu için en uygun sıcaklık aralığı 35-40°C’dir. Buna göre en uygun sıcaklık en fazla 40°C olabilir. Doğru cevap E'dir.

Kondüksiyon (İletim), temas eden iki cisim (oturulan sandalye, giyilen giysiler, sıcak çay bardağına dokunma vb.) arasında ısı aktarılmasıdır.  Elimize aldığımız bir cisim soğuk ise ısı aktarımı elimizden cisme doğru olmaktadır. Bu şekilde cisim ile el arasında, sıcaklık eşit olana kadar ısı aktarımı devam eder. Kondüksiyon yolu ile yüksek vücut sıcaklığında ılık banyolarla ısı kaybı sağlanabilir. Böylecek vücut sıcaklığı suya iletilmiş olur. Doğru cevap B'dir.

Vücut sıcaklığını en doğru veren ve kolay uygulanabilen ölçüm yolu ağız (oral) bölge kullanılarak yapılan ölçümdür. Bu yolla ölçüm yapıldığında termometre, dil altında arka çukura, dilin sağ ya da sol yanına yerleştirilerek dudaklar kapalı durumda iken bireyin beklemesi gerekir. Oral yolla vücut sıcaklığının ölçülmesinde; civalı ya da digital/elektronik termometreler, tek kullanımlık çubuk termometreler kullanılabilir. Termometrenin ağızda bekletilmesi süresi termometrenin cinsine göre farklılık gösterir. Termometre çeşitlerinden bahsedilirken ölçüm bölgelerine göre termometreyi bireyde bekletme süreleri verilmiştir.Doğru ölçüm elde edebilmek için ağız içindeki sıcaklığı değiştirecek dış etkenler olmamalıdır. Bunun için birey çok soğuk ya da çok sıcak bir şey yedikten hemen sonra, sigara içildikten sonra, sakız çiğnendikten sonra hemen vücut sıcaklığı ölçümü yapılmaz. Ölçüm yiyip-içme işleminden 15-20 dk sonra yapılmalıdır.Doğru cevap A'dır.

Yüksek vücut sıcaklığı olduğu belirlenen yaşlıya hekim kontrolünde antipiretik kullanımı ile birlikte ateşi olan bireyin giysilerini inceltmek, çevre ısısını düşürmek, şuuru yerindeyse ağızdan sıvı takviyesi yapmak yararlı olur. Ilık su banyosu (37°C) yaptırılabilir. Ancak ateşi düşürmek için soğuk su ile farklı solüsyonlar veya sıvılar karıştırılarak soğuk uygulama yapılmamalıdır. Soğuk uygulama yapmak amacıyla buz uygulanmamalıdır. Bunlar damarların ani daralmasına neden olarak ateşin daha sonra tekrar yükselmesine neden olur. Yapılan soğuk uygulamalar en fazla 30 dakika sürmelidir. Vücut sıcaklığı sık aralıklarla ölçülerek takip edilmelidir.Doğru cevap E'dir.

Femoral arter (kasık çukuru); kardiyak arrest ya da şokta nabız özelliklerinin değerlendirilmesinde, bacakta kan dolaşımının değerlendirilmesinde kullanılır. Doğru cevap C'dir.

Sağlıklı bir yetişkinde normal nabız hızı dakikada 60-100 atımdır. Nabız hızının dakikada 100’ün üzerine çıkması “taşikardi”, 60’ın altına inmesi ise “bradikardi” olarak isimlendirilir. Buna göre bir kişinin nabız hızı atım sayısı dakikada 55 olması durumunda bradikardi durumu ortaya çıkar. Doğru cevap A'dır.

Egzersizden hemen sonra nabız değerlendirmesi için ölçüm yapmak doğru sonuç vermez. Birey en az 30 dakika dinlendirildikten sonra nabız sayılmalıdır. Radiyal arterden nabız sayımı için parmak uçları kullanılır. Başparmakla nabız saymak doğru değildir. Nabız düzensiz veya aritmik ise apeksten sayılmalıdır. Bireyin ilk değerlendirmesinde nabız sayarken bir dakika süre ile, bireyde herhangi bir sorun yoksa daha sonrakilerde 30 saniye süre ile sayıp iki ile çarparak dakikadaki nabız hızı belirlenebilir. Nabız sayarken 15 saniye sayıp 4 ile çarparak sonucu bulmak tercih edilmemelidir. Atım kaçırılabilir ve hatalı sonuç elde edilir. Nabız sayarken parmaklarla damara fazla basınç uygulanmamalıdır, atımların hissedilmesini engelleyebilir. Doğru cevap D'dir.