YAŞLI BAKIMI İLKE VE UYGULAMALARI

Bası yarası oluşma süreci;

Basınç + Nem + Hareket yok = BASI YARASI

Nemin ve basıncın bası yaralarında en önemli etken olduğunu 1853 yılında Brown sequard açıklamıştır.

BASI YARASI NEDİR?

Bası yarası, dokuların uzun süreli basınç altında kalmasına bağlı olarak gelişen ve daha çok vücudun kemik çıkıntılarının üzerinde gözlenen iskemik doku kaybı ve hücre ölümüdür. İlk kez 19yy. ortalarında Jean Martin Charcot tarafından tanımlanmıştır. Diğer adı da dekübit ülseri ya da yatak yarası olarak geçer (MEB, 2012).

BASI YARASI NEDENLERİ

Bası yarası oluşumunda en önemli etken basınçtır. Bu basıncın süresi kadar şiddeti de önemlidir. Uzun süreli düşük şiddetli basınç oluşan bir bölgede bası yarası oluşma olasılığı kısa süreli çok şiddetli olana göre daha fazladır (Ersoy ve ark., 2013).

Bası yarasının oluşum basamakları şunlardır:

• Kanlanmanın artması kızarıklık (Hiperemi )

• Dokunun kansız kalması (iskemi)

• Doku ölümü (nekroz)

• Ülser (yara)

BASI YARALARININ ÖNLENMESİ

Bası yaralarına engel olmak için aşağıdaki yöntemlerden faydalanılır:

1. Riski belirleme

2. Eğitim

3. Pozisyon değiştirme

4. Derinin bütünlüğünün korunması

5. Yatak bakımı

6. Beslenme

Mekanik yöntemler

* Poliüretan köpükler

*Poliüretan pansumanlar (opsite)

*Jel pedler

*Besınç değiştiren yataklar (su/havalı yatak)

*İçi sıvı dolu olan pedler

Derinin Bütünlüğünün Korunması ve Cilt Bakımı

• Derinin temiz ve kuru olması esastır.

• Deri bakımı her gün yapılmalıdır.

• Ter ve vücut sıvılarının ıslattığı katlanan bölgeler uygun temizleyicilerle ılık su ile yıkanmalı, durulanmalıdır.

• Deri temizlenirken fazla bastırmadan nazikçe temizlenmeli ve yumuşak havlu ile tampon edilerek kurulanmalı, nemli bırakılmamalıdır.

• Lanolinli krem ve losyonlarla deriye masaj uygulanmalı, aşırı ovalama ve losyonun fazla uygulanması cilde tahrişe yumuşamaya ve zedelenmeye yol açabilir.

• Asla talk pudrası ve alkollü kremler kullanılmamalıdır

• Çevrenin ısısı ve nemi ayarlanmalıdır (ılık olmalı ve yeterli düzeyde nem sağlanmalıdır).

• Yatak çarşafları temiz ve kuru olmalıdır ve kolay değiştirilebilir özelliği bulunmalıdır. Ayrıca yatak çarşafında kırışıklık olmamalıdır.

• Hava değişimini sağlayan gözenekli yapıdaki dokunmuş kumaşlardan olmalıdır ve naylon gibi sentetik kumaşlar kullanılmamalıdır.

• Yaşlının yatak çarşafları ve giysileri ıslandıkça mutlaka değiştirilmelidir.

• Islaklığı kontrol altına almak amacıyla deriyi kuru tutan ve ıslaklığı emen materyaller tercih edilmelidir.

• Kıyafetlerin fazla sıkı olmamasına dikkat edilmeli ayrıca kat yeri gibi basıyı arttıracak kıvrımlar bulunmamalıdır.

• Ayak ve topukların korunması için gerekirse yatak çarşaflarının nevresim ve battaniyelerin basısını önlemek amaçlı ayak tahtası gibi bir aparattan yararlanılabilir (MEB, 2012).

Basınç yaralarının önlenmesinde dikkat edilmesi gereken noktalar:

• Yaşlının 2 saatte bir pozisyonu değiştirilmeli.

• Yaşlının beslenmesine özen göstererek ihtiyacı olan besinleri ve özellikle yeterli sıvı alması sağlanmalı.

• Yaşlının yeterli sıvı almasına özen gösterilmeli. Yaşlı için zararı yoksa günde 2-2,5 litre su içmesi sağlanmalı.

• Yaşlının basınç bölgelerine sık sık masaj yapılmalı ve bölge kızarıklık, yara acısından gözlenmeli,

• Yaşlının derisinin daima temiz ve kuru tutulması ve çarşafların kırışıksız olması sağlanmalı,

• Mümkünse yaşlının havalı yatak kullanması sağlanmalı

Bası yarası; nem, basınç, hareketsizlikle  gelişen ve daha çok vücudun kemik çıkıntılarının üzerinde gözlenen iskemik doku kaybı ve hücre ölümüdür. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yaşlı dışındaki faktörler; nem, bası, yırtılma, sürtünme, sıcaklık. Doğru cevap B seçeneğidir.

Bası yarasının oluşum basamakları şunlardır: Kanlanmanın artması kızarıklık (Hiperemi ) Dokunun kansız kalması (iskemi) Doku ölümü (nekroz)  Ülser (yara) Doğru cevap C seçeneğidir.

Nekroz 6 saati aşan basılarda ortaya çıkar ve geri dönüşü mümkün değildir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bası yarası tedavisi bir ekip işi olup plastik cerrahın yanı sıra; hemşire, rehabilitasyon uzmanı, psikiyatrist, endokrinolog, sosyal hizmet uzmanı, yaşlı bakım elemanı, hasta ve hasta yakınının işbirliği gereklidir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Deri greftleri (vücudun başka bir yerinden cilt nakli) Doğru cevap A seçeneğidir.

Bası yarası açılmışsa komplike hâle gelmeden gerekli önlemlerin alınması gerekir. Evre 1 ve 2 de bası ortadan kaldırılır, iyi bir bakım yapılırsa iyileşme sağlanır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Pozisyon değişim işlemi yaşlı yatağa bağımlı ise iki saatte bir, tekerlekli sandalyede ise saat başı yapılmalıdır. Gece pozisyon değişimi 4 saatte bir yapılmalıdır. Doğru cevap D seçeneğidir.

Yatak seçiminde genellikle esnek bir malzeme tercih edilmelidir. Bu amaçla visko-elastik ve açık hücreli malzemeden yapılan yataklar kullanılmalıdır. Ayrıca pamuklu kumaştan yapılmış yatak kılıfı tercih edilmelidir. Karyola ise en az üçe katlanabilen pozisyon vermenin daha kolay olduğu motor destekli karyolalardan seçilmelidir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Friksiyon: kaydırma masaj tekniğidir. Doğru cevap C seçeneğidir.