YAŞLI BAKIMI İLKE VE UYGULAMALARI

Bası yarası oluşma süreci sırasıyla basınç, nem ve hareketsizlik olarak belirtilmiştir. Doğru cevap E'dir.

Bası yarası oluşumunda en önemli etken basınçtır. Bu basıncın süresi kadar şiddeti de önemlidir. Uzun süreli düşük şiddetli basınç oluşan bir bölgede bası yarası oluşma olasılığı kısa süreli çok şiddetli olana göre daha fazladır.

Basınç dışında ayrıca;
• Beslenme bozukluğu,
• Yaşın ileri olması,
• Tansiyonun düşük olması,
• Hareket yeteneğinin azalması,
• Kişinin algısının azalması,
• Sepsis (kanın mikroorginazmalar tarafından istila edilmesi, kan zehirlenmesi)
• Derinin dışkı ve idrar ile bulaşının olması,
• Nem

• Sürtünme,
• Solunum cihazına bağlı olmak gibi faktörler rol oynamaktadır. Doğru cevap D'dir.

O hâlde bası yarasına neden olabilecek faktörleri (etyoloji) üçe ayırabiliriz:

Yaşlıya ait olan faktörler
• Yaşı
• Yaşlınedeki kalma süresi
• Duyu ve motor kayıp
• Hareket
• Beslenme
• Risk skoru
Yaşlı dışındaki faktörler
• Bası
• Yırtılma
• Sürtünme
• Sıcaklık
• Nem
Diğer faktörler
• Ödem
• Anemi (kansızlık)
• Sistemik infeksiyon doğru cevap C'dir.

Fizyolojik olarak bir insanın dinlenme periyodu mevcuttur. Bu süre kişilere göre değişmekle birlikte ortalama 8 saat gibidir. Doğru cevap D'dir.

Bası yaraları klinik görünümlerine göre 4 evrede sınıflandırılmaktadır. Evre I’de deri bütünlüğü bozulmamıştır ancak basınç kaldırıldıktan sonra 1 saatten fazla kızarıklık sürmektedir. Evre II’de, dermisin bütünlüğü bozulmuş ve bül oluşumu vardır. Evre III’de, kasa kadar derialtı dokularında tutulum mevcuttur. Evre IV’de, kemik ve eklem tutulumu vardır. Doğru cevap D'dir.

Bası tedavisinde kullanılan fiziksel yöntemler;

-Bölge etrafına masaj yapılır.
-Her 2-4 saatte bir hasta çevrilir.
-Basınç bölgesine ultraviyole ışın uygulanır.
-Basınç bölgesine ultrasonik tedavi uygulanır. Doğru cevap C'dir.

Bası yaralarına engel olmak için aşağıdaki yöntemlerden faydalanılır:
1. Riski belirleme
2. Eğitim
3. Pozisyon değiştirme
4. Derinin bütünlüğünün korunması
5. Yatak bakımı
6. Beslenme 

Doğru cevap E'dir.

Bası yaralarını önleme ve tedavi ilkelerinde yaşlının 24 saat içinde ortalama 2 saat aralıklarla sağ yan, sırtüstü ve sol yan olacak şekilde döndürülmesi gerekir. Eğer yaşlıda hiperemik (belli bir bölgede damarların aşırı kanla doluşu) alan varsa pozisyon daha sık değiştirilmelidir.

Pozisyon vermede dikkat edilmesi gereken noktalar ve genel ilkeler:
• Vücudun mekaniğine uyulmalı,
• Vücudun ağırlığı eşit olarak dağıtılmalı,
• Tedavi için kullanılan araçlar herhangi bir dolaşım engeli ile karşılaşmamak için
sık kontrol edilmeli,
• Kişiye ve yapılmak istenen işleme uygun pozisyon verilmelidir.

Doğru cevap B'dir.

Kontraktür: Adalenin inatçı bir şekilde kısalmasından dolayı eklemin anormal bir postür almasıdır. Kontraktür spastisitenin en önemli sonuçlarından birisidir. Doğru cevap A'dır.

IV numaralı ifade bası yarası ile ilgili olarak yanlış bilgi içermektedir. Bu problem yaşlının yatış süresini uzatır, mortaliteyi arttırır ve tedavi giderlerini yükseltir. Bu yüzden önemli bir sağlık sorunu olarak tanımlanır. Bu yüzden bu ifadenin yer almadığı seçenek doğru olacaktır. I ve II numaralı ifadeler de bası yarası ile ilgili olarak doğru bilgi vermektedir.

Bası yarası ilk kez 19yy. ortalarında Jean Martin Charcot tarafından tanımlanmıştır. Sequard, nemin ve basıncın bası yaralarında en önemli etken olduğunu açıklamıştır. Norton ve Braden ise yaşlıların bası yarası oluşum riskini belirlemek için risk skoru ölçeği geliştirmişlerdir.

Bası yarası oluşumunda en önemli etken basınçtır. Bu basıncın süresi kadar şiddeti de önemlidir. Uzun süreli düşük şiddetli basınç oluşan bir bölgede bası yarası oluşma olasılığı kısa süreli çok şiddetli olana göre daha fazladır. Basınç dışında ayrıca; • Beslenme bozukluğu, • Yaşın ileri olması, • Tansiyonun düşük olması, • Hareket yeteneğinin azalması, • Kişinin algısının azalması, • Sepsis (kanın mikroorginazmalar tarafından istila edilmesi, kan zehirlenmesi) • Derinin dışkı ve idrar ile bulaşının olması, • Nem, • Sürtünme, • Solunum cihazına bağlı olmak gibi faktörler rol oynamaktadır.

İskemi basının devam ettiği durumlarda (yaklaşık 6 saatlik bir süre) ortaya çıkar. Geri dönmesi oldukça zordur bazen 1,5-2 günü bulabilir. Hiperemi erken dönemde gözlenen bir bulgu basınç oluşumundan sonraki belki ilk 30 dakikalık dönemde görülebilir ve basınç ortadan kaldırılırsa düzelir. Nekroz 6 saati aşan basılarda ortaya çıkar ve geri dönüşü mümkün değildir. Nekrozdan sonra iki haftalık bir süre geçtiğinde artık ülser yani yara ortaya çıkmaya başlamıştır. Sepsis ise kanın mikroorginazmalar tarafından istila edilmesi, kan zehirlenmesi anlamına gelir ve bası yarası oluşum basamaklarından biri değildir, bası yarası nedenlerinden biridir.

Bası yaralarının önlenmesinde beslenmenin önemi oldukça fazladır. Kalorisi yüksek ve protein içeriği zengin bir beslenme tercih edilmelidir.

Kişi yüzüstü yatıyorsa basınç uygulanan bölgeler ayakların ön yüzü, dizler, uyluk ön yüzü göğüs, omuz-boyun-kulak iken, kişi sırt üstü yatıyorsa basınç uygulanan bölgeler topuklar, kuyruk sokumu kemiği, dirsekler, omuzlar, başın arkasıdır.

Bası yaraları klinik görünümlerine göre 4 evrede sınıflandırılmaktadır. Evre II’de, dermisin bütünlüğü bozulmuş ve bül oluşumu vardır.

Bası yarası tedavisinde kullanılan mekanik yöntemler arasında poliüretan köpükler, poliüretan pansumanlar (opsite),  jel pedler, basınç değiştiren yataklar (su/havalı yatak) ve içi sıvı dolu olan pedler yer almaktadır. B seçeneğinde verilen "greft uygulama" ise cerrahi yöntemlerdendir.

Bası yaralarına engel olmak için şu yöntemlerden faydalanılır: 1. Riski belirleme 2. Eğitim 3. Pozisyon değiştirme 4. Derinin bütünlüğünün korunması 5. Yatak bakımı 6. Beslenme. D seçeneğinde verilen "ampütasyon" ise bası yarası tedavisinde kullanılan cerrahi yöntemlerden biridir.

Kontraktür, adalenin inatçı bir şekilde kısalmasından dolayı eklemin anormal bir postür almasıdır. Kontraktür spastisitenin en önemli sonuçlarından birisidir. Spastisite ise,kasların şiddetli derecede kasılı kalması halidir. Genellikle birinci motor nöron (beyinden omuriliğe inen sinir) hasarında ortaya çıkar. Kas muayene için zorlandığında “Sustalı çakı belirtisi” diye adlandırılan bulgu ortaya çıkar, kas aniden gevşer.Fleksiyon, içe bükülme kontraktürüdür. Petrisaj, yoğurma anlamına gelen masaj tekniklerinden biridir. Kas atrofisi ise kaslarda küçülme anlamındadır.

BASI YARASI NEDİR?

Bası yarası, dokuların uzun süreli basınç altında kalmasına bağlı olarak gelişen ve daha çok vücudun kemik çıkıntılarının üzerinde gözlenen iskemik doku kaybı ve hücre ölümüdür. İlk kez 19yy. ortalarında Jean Martin Charcot tarafından tanımlanmıştır. Diğer adı da dekübit ülseri ya da yatak yarası olarak geçer (MEB, 2012).