YAŞAM BOYU BÜYÜME VE GELİŞİM

Zihinsel gelişimde örgütleme ve dengeleme süreçleri önemlidir. Piaget’ye göre insanlar bilgiyi çevreden örgütleyerek alırlar, çünkü bu beynin doğuştan getirdiği bir eğilimdir. Ayrıca, yaşamda her yeni uyarıcı ile karşılaşıldığında zihinsel olarak dengesizlik durumu yaşanılır. Sonra bilgiyi işleyerek, anlamlandırarak yeniden denge durumuna erişilir. İlk defa kuş gören bir çocuk annesinden onun kuş olduğunu duyar. Sonra aynı çocuk arıyı gördüğünde de kuş diye seslenir, ama bu sefer annesi “Kuş değil yavrum, arı” dediğinde dengesizlik durumu oluşur. Ancak arının uçan, bal yapan bir hayvan olduğu şemasını geliştirdiğinde yeniden denge durumuna ulaşır. Bu bağlamda insan hayatı sürekli denge durumundan dengesizliğe, sonra yine dengeye ulaşılan bir döngüden ibarettir. Piaget, dengelemede ve yeni şemaların oluşumunda etkili olan iki süreç tanımlanıştır: Özümseme ve uyma (düzenleme). Örnekteki çocuk arıyı gördüğünde ilk olarak özümseme sürecini kullanmış, yani var olan şemayla yeni durumu açıklamaya çalışmıştır. Dolayısıyla doğru yanıt B'dir.

Büyüme organizmada boy, kilo, hacim olarak meydana gelen artışı ifade eder. Bu artış bedenin hem gözlenemeyen iç organlarında hem de gözlenebilir dış organlarında meydana gelir. Bu bedensel artış yumurtanın döllenmesinden hemen sonra hızlı bir şekilde başlar ve 20’li yaşlara kadar devam eder. Bu kapsamda, anne karnındaki bebeğin kilosunda gözlenen artış, büyüme kavramının bir örneğidir. Doğru yanıt A'dır.

İçinde yetişilen sosyo-ekonomik düzey, yaşam sürecinde karşılaşılacak olan uyarıcıların nicelik ve niteliğini belirlemektedir. Bu kapsamda, A,B,C ve E seçeneklerinde sunulan bilgiler de doğru olmakla birlikte, sosyo-ekonomik düzeyle ilişkilendirilebilecek olan seçeneğin gelişimsel farklılıkların oluşumunda daha fazla etkiye sahiptir. Doğru yanıt D'dir.

Gelişimde birtakım ilkeler bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi “gelişimde bir sıra vardır: Gelişim baştan ayağa, içten dışa ve genel yapılardan özel yapılara doğru bir yol izler” ilkesidir. Bu kapsamda, verilen seçenekler arasında ayak parmaklarının en son gelişmesi beklenir. Doğru yanıt B’dir.

Gelişimin temel ilkeleri şunlardır: yaşam boyu sürer, çok boyutludur, çok yönlüdür, esnektir, bağlamsaldır, büyüme, sürdürme ve kaybın düzenlenmesini içerir, biyoloji, kültür ve bireyin ortak ürünüdür. Bu kapsamda, kalıtımın esas olduğu bilgisi yanlıştır. Doğru yanıt D’dir.

Genetik bilgi organizmanın genotipi olarak bilinir ve gerçekte var olsa da dışarıdan görülemez. Sahip
olduğumuz ve dışarıdan görünen özelliklerimiz ise fenotip olarak tanımlanır. Doğru yanıt B'dir.

Çevrenin etkileri üç dönemde kendisini gösterir: Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası. Doğum öncesi etkiler deyince annenin fiziksel ve ruhsal durumu, beslenme biçimi, zararlı alışkanlıkları ve fetüsün maruz kalabileceği fiziksel darbeler akla gelmektedir. Annenin ruhsal durumu, ne kadar sağlıklı beslendiği, zararlı alışkanlıklarının olup olmadığı, kullandığı ilaçlar ve maruz kaldığı kimyasal etkiler fetüsün gelişimini etkilemektedir.

Freud’un insan doğasına ve gelişimine bakışı oldukça karamsar, mekanik ve belirleyicidir (determinist). Ona göre insan yaşamının ilk 5-6 yılında kişilik gelişimi büyük oranda tamamlanır ve bu dönemde yaşananlar, yetişkinlikteki kişilik özellikleri olarak ortaya çıkar. Bu kapsamda, soruda verilen örnek determinizm kavramı ile açıklanabilir.

Bandura’ya göre, organizmanın kendisine doğrudan ödül veya ceza verilmeden, bir başkasının davranışını ve bu davranışın karşılaştığı sonucu gözlemeyerek de öğrenme gerçekleşebilir. İnsan gözlediği kişinin davranışının sonucuna bakarak o davranışı yapmayı ya da yapmamayı öğrenir. Eğer davranış olumlu sonuçlanırsa, benzer durumda aynı davranışı yapmak için güdülenir, ancak olumsuz sonuçlandıysa yapmaktan kaçınır. Soruda verilen örnek de Bandura'nın Sosyal Biliş Kuramı ile açıklanabilir. Doğru yanıt B'dir.

Bronfenbrenner bireyin gelişiminde doğal çevrelerin çevresel etkilerin ana kaynakları olduğunu ve gelişimi fazlasıyla yapay olan laboratuvar ortamında inceleyen diğer çevreci yaklaşımların bunu göz ardı ettiğini ileri sürmüştür. Çevreyi, diğer bir deyişle doğal ekolojiyi, Rus matruşka bebekler gibi iç içe geçmiş yapılar şeklinde tanımlamaktadır. Bu iç içe geçmiş yapılar ya da sistemler şunlardır: Mikrosistem, mezosistem, ekzosistem, makrosistem ve kronosistem. Doğru yanıt D'dir.

Deneysel araştırmalarda kişi önceden özel olarak hazırlanmış deney, laboratuvar ortamlarında incelenir. Genelde birey veya bireyler deneysel bir işleme maruz bırakılırlar ve sonrasında da bu deneysel işlemin kişi, kişinin davranışı üzerinde
ne tür etkilere yol açtığı incelenir. Kişiye uygulanan deneysel işlemin kendisi bağımsız değişkendir, yani önceden düzenlenen, etkisi kontrol altına alınan değişkendir. Sorudaki deneysel araştırmanın bağımsız değişkeni yabancı dildeki çizgi filmdir. Doğru yanıt C'dir.

Hazır bulunuşluk kavramı hem biyolojik hem de psikolojik öğeye sahiptir. Bir davranışı, öğrenmeyi sergileyebilmek için hem organizmanın gerekli olgunlaşma düzeyine erişmiş olması, ön öğrenmeleri yapmış olması hem de o davranışı, öğrenmeyi yapmaya güdülenmesi, duygusal olarak uygun durumda olması gerekir. Büyüme ve olgunlaşma biyolojik ögeleri, öğrenme hem biyolojik hem zihinsel ögeleri içerir, duyarlı dönem ise becerilerin ortaya çıkması için en uygun zamanı ifade eder.

Zihinsel ya da daha güncel adıyla bilişsel gelişim adından da anlaşılacağı gibi, zihinsel becerilerdeki ya da bilme, anlama süreçlerindeki değişimlerle ve dil edinimindeki değişim süreçleriyle ilgilidir. Verilen örnekte çocuğun farklı yollar denemesinin beklenmesi zihinsel gelişimine yöneliktir.

Örnekte ele alınan ekonomik olarak bir yaşam standardına ulaşma ve bunu sürdürme gelişim görevidir ve bu gelişim görevi orta yetişkinlik dönemine aittir.

Her ne kadar bazı gelişim dönemlerinde gelişimsel olarak bazı değişimler ön plana çıksa da, gelişimsel olarak hiç bir gelişim dönemi bir diğerinden daha önemli ya da baskın değildir. Gelişimi bir süreklilik içerisinde gören gelişim yaşam boyu sürer yaklaşımına göre, her gelişim dönemi anlaşılmaya, araştırılmaya değerdir.

Gelişim nöbetleşe devam eder. Yani, farklı gelişim alanlarında değişimin hızı ve miktarı farklı yaş dönemlerinde farklılık gösterir.

Evrim Kuramının babası sayılan Charles Darwin, Türlerin Çeşitliliği isimli ünlü kitabında çevreye uyum sağlayan türlerin hayatta kaldığını söylerken, kalıtım ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimi en somut biçimde ortaya koymuş görünmektedir.

Başarıya karşı aşağılık duygusu ve yakınlık geliştirmeye karşı soyutlanma psiko-sosyal gelişim kuramının tanımladığı gelişim dönemleridir. Gizil dönem, psikanalitik kuramın; Somut işlemler dönemi bilişsel (zihinsel) gelişim kuramının ve Kronosistem ise ekolojik sistemler kuramının tanımladığı dönemlerdir.

Gelişimi açıklayan psikanalitik ve öğrenme kuramlarına alternatif bir kuram olarak ortaya çıkan insancıl görüşe göre, insanlar kendi yaşamları üzerinde karar verme ve davranışlarını denetim altına alma kapasitesiyle dünyaya gelirler. Davranış bilinçli bir eylemdir. Doğuştan geldiğini iddia ettikleri bu kapasite özgür iradedir. Yani insan kendi gelişimini kendisi belirler.

Standart testler kişilerin yeteneklerini, duygu durumlarını, kişilik tiplerini veya ruhsal durumlarını belirlemek amacıyla kullanılan, geçerliği ve güvenirliği yüksek, nesnel sonuçlar veren araçlardır. Gelişimsel sorunları belirlemek için gelişim testleri (Denver 2 Gelişimsel Tarama Testi) gibi ölçme araçları kullanılmaktadır.