YAŞAM BOYU BÜYÜME VE GELİŞİM

Büyüme tüm insanlar için önemli bir süreci temsil etmektedir. İnsan gelişiminde büyüme genellikle bu gelişim sürecinin fizyolojik ve bedensel yönüne vurgu yapmaktadır.

İnsan gelişimi için stratejik kavramlardan birisi de olgunlaşmadır. İnsan vücudunun kalıtsal olarak programlandığı görevleri ve işleri yapabilme olgunluğuna erişimi gelişim psikolojisinin önemli bir araştırma konusunu temsil etmektedir. Bunun en önemli nedenlerinde birisi, olgunlaşmanın insan gelişimini sağlayan en temel etmen olmasıdır.

Bilgi toplumunda her alanda çok büyük bir değişim ve dönüşüm süreci yaşanmaktadır. Bu sürece uyum sağlayabilme, tüm bireylerin öğrenme kapasitelerinin geliştirilmesiyle ilişkilidir. Öğrenme aynı zamanda gelişmeyi de sağlayan bir etmendir. Öğrenme süreçleri bireylerin hayatlarında bazen tesadüfi olarak gerçekleşebildiği gibi, kalıcı olan öğrenmeler pekiştirilerek bireylerde davranış değişimini gerçekleştirirler.

Eğitim psikolojisi alanında özellikle gelişim ve öğrenme sürecinde üzerinde sıklıkla durulması gereken kavramlardan birisi hazır bulunuşluktur. Öğrencilerin hedeflenen davranışı öğrenebilmeleri için, gerekli olgunlaşma düzeyine erişmiş olmaları, ön öğrenmeleri yapmış olmaları, hedeflenen davranışı, öğrenmeye güdülenmeleri ve son olarak da duygusal olarak uygun durumda olmaları gerekmektedir.

İnsan gelişim tesadüfi olarak gerçekleşmemektedir. İnsan gelişimine bağlı değişimler belli zaman dilimlerinde veya dönemlerinde ortaya çıkmaktadır. Örneğin Çocuklar için 22-24 ay civarı, tuvalet eğitimine başlamak için uygun bir dönemdir.. Eğer bu dönemde tuvalet eğitimine başlanmaz, daha erken veya daha geç bir dönemde başlanırsa, çocuğun bu konudaki öz bakım becerisini edinmesinde sorunlar yaşanılabilmektedir. Bu sebeple insan gelişiminde kritik dönem kavramı oldukça önemlidir.

Büyüme ve olgunlaşma sürecinin birlikte sürekli hale gelmesi insan gelişiminin de belirli bir aşamaya gelmesine vurgu yapmaktadır. Her gelişim aşamasında bireyler farklı yeterliklere sahip olmaktadırlar. İnsan hayatının başlangıcından sonuna kadar aynı hızda olmasa da, gelişim süreci belirli bir ivme ile devam etmektedir.

İnsan gelişiminde meydana gelen sistemli süreğen ve ardışık değişimler kendisini çeşitli alanlarda göstermektedir. Bu alanlardan birisi de fiziksel gelişimdir. Davranışı ve gelişimi etkileyen genler, beyin gelişimi, boy ve ağırlıktaki artış, motor becerilerde değişim, hormonal değişiklikler gibi süreçler fiziksel gelişimin içindedir.

Zihinsel ya da bilişsel gelişim eğitim kurumları için önemli bir kavramdır. Hayal kurma, bir nesneyi tanımaya çalışma, bir sorunun yanıtını bulmaya çalışma, bir anıyı hatırlamaya çalışma, bir şarkının notalarını ezberleme, dil öğrenme, bulmaca çözme, zihinsel gelişim kapsamında değerlendirilmektedir.

Psiko-sosyal gelişim alanı kişilik özelliklerinin kazanılması, sosyal ilişkiler, duygusal süreçlerdeki değişimler gibi süreçlerle ilişkilidir ve psiko-sosyal gelişim, gelişim alanlarının önemli bir boyutunu oluşturmaktadır.

Doğumdan ölüme kadar devam eden gelişim, kendi içinde bazı evrelere, dönemlere ayrılmaktadır. Ergenlik dönemi de bu dönemlerden birisidir. Ergenlik döneminde ön plana çıkan gelişim görevlerinden bazıları şunlardır: Bir mesleğe karar verme ve hazırlanma, cinsiyetlerine uygun sosyal roller geliştirme,  bir değerler sistemi ve ahlak anlayışı  geliştirme, toplumsal açıdan sorumlu davranmayı isteme ve bunu edinme.

Seçeneklerden, psikolojik ihtiyaçlar, anne-babaya bağlanma ve kimlik geliştirme, Psiko-sosyal gelişimle ilgilidir. Motor becerilerde değişim ise fiziksel gelişimin bir sonucudur. Hayal kurma, bir nesneyi tanımaya çalışma, bir sorunun yanıtını bulmaya çalışma, bir anıyı hatırlamaya çalışma, bir şarkının notalarını ezberleme, dil öğrenme, bulmaca çözme benzeri eylemlerin hepsi zihinsel, bilişsel gelişimle ilgilidir. Dolayısıyla doğru seçenek C’dir.

İlk Çocukluk Dönemi (2-6 yaş): İnce ve kaba kas gruplarında hızlı değişim devam eder, ancak fiziksel gelişim hızında önceki döneme göre yavaşlama görülür. Anne-babadan bağımsızlık kazanılır, öz bakım becerileri artar, oyun oynama davranışı artış gösterir, yaratıcı düşünmede ve hayal kurmada artış olur, sembolik ve sezgisel düşünme gelişir, ben-merkezci düşünme hakim olur, sınıflama becerisi artar. Son Çocukluk (Okul) Dönemi (6-12 yaş): Okul çağı veya orta çocukluk olarak da anılan bu dönemde fiziksel gelişim hızı giderek azalırken, zihinsel gelişimde dikkate değer değişimler olur; somut, mantıklı düşünme gelişir, sınıflama, bellek ve dil becerileri artar, temel akademik becerilerde artış gözlenir. Ergenlik döneminde karşı cinsle ve akranlarla ilişkiler önemli hale gelir. Kimlik arayışı hızlanır. Ergen benmerkezciliği görülür ve soyut kavramlarla düşünme becerisi gelişir, idealizm hakimdir.

İlk (Genç) Yetişkinlik Dönemi (20-40 yaş): Bu dönem yetişkin olmanın temel koşulu olan sorumluluk almanın ve aileden bağımsız olmanın gerçekleştiği dönemdir. Orta yetişinlik döneminde fiziksel gelişim alanında düşüşler, azalmalar görülür. Sorunun cevabı Son Çocukluk dönemidir.

Zihinsel ve bedensel alıştırmalar yapan yaşlı bireylerin zihinsel gelişimlerinin bundan olumlu etkilendiğini ortaya koyan araştırmalar mevcuttur. Dolayısıyla gelişim süreci sabit değildir; esnek olmasıyla bireyin deneyimlerine bağlı olarak değişime uğrayabilmektedir. İnsan gelişimi, onu etkileyen bağlamlar dikkate alınmadan tam olarak anlaşılamaz. Gelişim tarihsel, ekonomik, sosyal ve tarihsel faktörlerden etkilenmektedir. Belirli bir dönemde cereyan eden olaylardan yalnızca bir birey etkilendiği gibi, belli bir toplumdaki belli bir kuşağın gelişimi bu olaylardan etkilenebilmektedir.  Her ne kadar bazı gelişim dönemlerinde gelişimsel olarak bazı değişimler ön plana çıksa da, gelişimsel olarak hiç bir gelişim dönemi bir diğerinden daha önemli ya da baskın değildir. Gelişimi bir süreklilik içerisinde gören bu yaklaşıma göre, her gelişim dönemi anlaşılmaya, araştırılmaya değerdir. Gelişimin alanlarından bahsederken gelişimin fizyolojik, zihinsel (bilişsel) ve psiko-sosyal gelişim boyutlarından söz edilmiştir. Gelişimin bu farklı alanları farklı dönemlerde farklı hızlarda gerçekleşir. Bu da gelişimin çok boyutlu olduğuna işaret eder. Gelişimin farklı alanlarında insan gelişimi devam ederken, bir gelişim alanında genişleme, artış görülürken, diğer bir gelişim alanında daralma veya değişimin hızında ve miktarında azalma görülebilmektedir. Yani gelişimin farklı alanlarındaki gelişimin niceliği ve niteliği farklı dönemlerde değişiklik gösterir. Örneğin, dil edinimi yaşamın ilk yıllarında kolay bir şekilde gerçekleşirken, ergenlik ve sonraki yıllarda daha zor hale gelir. Dolayısıyla soruda verilen örnek gelişimin çok yönlü oluşuna vurgu yapmaktadır.

Bağlamlar değiştiği için, insanlar da değişime uğramaktadır. Bu değişimin bir sonucu olarak bağlamlar gelişimde 3 tür etkiye yol açar: (1) Normatif yaşa bağlı etkiler, (2) normatif tarihsel etkiler, ve (3) normatif olmayan etkiler ya da oldukça bireysel yaşam olayları. Normatif yaşa bağlı etkiler belli bir yaş grubunda olan tüm bireyler için ortaktır. Bu etkiler erinliğe geçiş, menopoz gibi biyolojik süreçlerle ilgilidir. Normatif tarihsel etkiler ise belli bir tarihsel olaya tanık olan belli bir kuşağın, dönemin insanlarında daha çok gözlenir. Ülkemiz bazında bakılırsa, Kurtuluş Savaşı yılları, 1980 darbesi ve öncesinde yaşanan toplumsal olaylar örnek verilebilir. Normatif olmayan etkiler ise belli bir kişinin yaşamından olan oldukça özgül, bireysel bir olayın bu birey üzerinde bıraktığı etkileri tanımlamaktadır. Bu etkilerin bu tür bir deneyime sahip olmayan bireyin akranlarında, yaşıtlarında görülmesi beklenmez. Anne-babayı erken yaşlarda kaybetmek, erken çocuk sahibi olmak, travmatik bir olay yaşamak veya büyük ikramiye kazanmak gibi olaylar bu tür etkilere yol açabilir. Bu açıklamalar doğrultusunda doğru seçenek Normatif tarihsel etkilerdir.

Kalıtıma bağlı özelliklerin bir kısmı gözle görülebilirken, bir kısmını ise görmek mümkün değildir. Genetik bilgi organizmanın genotipi olarak bilinir ve gerçekte var olsa da dışarıdan görülemez. Sahip olduğumuz ve dışarıdan görünen özelliklerimiz ise fenotip olarak tanımlanır.

Avusturyalı bir rahip olan Mendel’in 19. yy’da bahçedeki bezelyeleri birbirleriyle çaprazlayarak yaptığı denemeler kalıtıma dair önemli bulgulara yol açmıştır. Bunlardan birisi baskın ve çekinik genlerle ilgilidir. Sahip olunan özellikler çoğu zaman bir gen çifti tarafından belirlenmektedir. Sahip olduğumuz bu gen çiftleri  alel genler olarak tanımlanmaktadır.

Seçeneklerden G. Gottlieb, evrimci kuramın bir diğer önemli ismidir. Gottlieb, gelişimi Lorenz’den biraz farklı açıklamaktadır. Ona göre gelişim, hem genetiğin hem de çevrenin etkisinin olduğu bir sistem içerisinde gerçekleşir. İnsancıl kuramcı olan A. Maslow ise tüm insanların kendini gerçekleştirme güdüsüyle dünyaya geldiğini savunmuştur. Bu güdüyü gerçekleştirebilmek ise evrensel olarak tanımladığı ihtiyaçların ne kadar doyurulduğuyla ilişkilidir. C. Rogers ise tüm insanların temelinde sevgi ve kabul görme ihtiyacının olduğu olumlu ilgi görme ihtiyacı olduğunu söylemiştir. Klasik Koşullanma Kuramının öncüsü J. B. Watson’a göre, uyarıcı ve ona gösterilen tepki arasında kurulan bağlar yoluyla gerçekleşen öğrenmeler aracılığıyla gelişim gerçekleşir.  Gelişim psikolojisi alanını en çok etkileyen kuramcılardan birisi bilişsel gelişimin babası sayılan J. Piaget’dir. Cevap D’ dir

Mikrosistem: Mikrosistem çocukların yaşamlarını sürdürdükleri günlük, anlık çevreyi kapsamaktadır. Mezosistem: Bu çevre, mikrosistem kapsamında bulunan çeşitli öğeler arasında bağlantıların kurulduğu çevredir.  Ekzosistem, çocuk veya ergenin içinde bulunmadığı, ancak onların gelişiminde etkili olabilecek bağlamları kapsamaktadır. Bronfenbrenner’in yaklaşımı, çocuktaki veya gelişimsel bağlamların herhangi birisindeki değişimin gelişimin ilerleyeceği yönü belirleyebilen bir geçici (temporal)boyutu da barındırır. Bu boyut kronosistemi tanımlar. Makrosistem, bundan önce tanımlanan çevreleri içinde barındıran, kültürel veya sosyal sınıf gibi bağlamları kapsamaktadır. Bu çevre o kadar geniştir ki, çocuklara nasıl davranılması gerektiğini, ne öğretilmesi gerektiğini ve ne tür hedeflere sahip olmaları gerektiğini dikte eder durumdadır. Doğru cevap Makrosistem'dir

Kesitsel araştırma türünde farklı yaşlarda olan bireylerin aynı zaman diliminde incelenmesi söz konusudur.Deneysel araştırmalarda kişi önceden özel olarak hazırlanmış deney, laboratuvar ortamlarında incelenir. Genelde birey veya bireyler deneysel bir işleme maruz bırakılırlar ve sonrasında da bu deneysel işlemin kişi, kişinin davranışı üzerinde ne tür etkilere yol açtığı incelenir.  Sıralı araştırma yöntemi kesitsel ve boylamsal araştırma yöntemlerinin en iyi yanlarını birleştiren bir yöntemdir. Bunu da farklı yaş gruplarında bulunan bireylerden aynı zamanlarda belli bir süre sonuna kadar veri toplayarak başarır. Etik sorunlardan dolayı bazı araştırmalar korelasyonel olarak yapılır. Bu tür araştırmalarda birden fazla değişkenin, özelliğin arasındaki sistematik ilişkiler incelenir. Doğru cevap A'dır

Kesitsel araştırma türünde farklı yaşlarda olan bireylerin aynı zaman diliminde incelenmesi söz konusudur. Deneysel araştırmalarda kişi önceden özel olarak hazırlanmış deney, laboratuvar ortamlarında incelenir. Genelde birey veya bireyler deneysel bir işleme maruz bırakılırlar ve sonrasında da bu deneysel işlemin kişi, kişinin davranışı üzerinde ne tür etkilere yol açtığı incelenir.  Sıralı araştırma yöntemi kesitsel ve boylamsal araştırma yöntemlerinin en iyi yanlarını birleştiren bir yöntemdir. Bunu da farklı yaş gruplarında bulunan bireylerden aynı zamanlarda belli bir süre sonuna kadar veri toplayarak başarır. Vaka çalışması özellikle gelişim, sağlık ve psikoloji alanında sık başvurulan yöntemlerden birisidir. Vaka çalışmasında kişi hakkında yukarıda sözü edilen çeşitli bilgi toplama araçlarıyla elde edilen bilgiler analiz edilir ve kişi ile ilgili bir sonuca varılır. Bu yöntem özellikle normalden sapma gösteren bireyler hakkında karar vermek amacıyla kullanılmaktadır. Bu açıklamalar doğrultusunda doğru seçenek B’ dir