YAŞAM BOYU BÜYÜME VE GELİŞİM

Büyüme, gelişimin fizyolojik ya da bedensel yönüyle ilişkili bir kavramdır. Büyüme organizmada boy, kilo, hacim olarak meydana gelen artışı ifade eder. Bu artış bedenin hem gözlenemeyen iç organlarında hem de gözlenebilir dış organlarında meydana gelir. Bu bedensel artış yumurtanın döllenmesinden hemen sonra hızlı bir şekilde başlar ve 20’li yaşlara kadar devam eder. Bu bilgiler göz önünde bulundurulduğunda, III. ifadede verilen bilgi yanlıştır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Olgunlaşma da büyüme gibi fazlasıyla fizyolojik, biyolojik gelişimle ilgilidir ancak zihinsel anlamda veya kişilik bağlamında da olgunlaşmadan söz edilebilir. Olgunlaşma kısmen psikolojik değişimlerden de sorumludur: Artan dikkat gösterme, problem çözme, empatinin gelişmesi gibi süreçler olgunlaşmanın ürünüdür. Bu durumda doğru yanıt D seçeneğidir.

Bireye uygun uyarıcılar, uygun ortamlar duyarlı dönemlerde sunulursa bireyin belirli bir beceriyi, davranışı veya öğrenmeyi en iyi şekilde edinmesi mümkün olur. Eğer bu dönemde bireye uygun ortam sağlanmazsa, gelişimsel olarak aslında kazanabileceği bir becerinin veya davranışın yerine getirilmesinde gecikmeler veya niteliğinde sorunlar yaşanılabilir. Bu dönem de duyarlı dönem olarak tanımlanmaktadır. Doğru yanıt A'dır.

Fiziksel gelişim organizmanın fiziksel, biyolojik yapısında meydana gelen değişimlerle ilgilidir. Fiziksel gelişim cinsiyet nasıl belirleniyor, erinliğe erken ya da geç girmenin etkileri nelerdir, yetişkinlikte obeziteye neden olan şeyler nelerdir gibi sorularla ilgilidir. Doğru yanıt D seçeneğidir.

Gelişim süreci sabit değildir; bireyin deneyimlerine bağlı olarak değişime uğrayabilmektedir. Bununla birlikte, gelişim yaşam boyu süren, çok yönlü ve bağlamsal olan bir süreçtir. Bu sebeple doğru yanıt IV. ifadenin bulunmadığı C seçeneğidir.

Sahip olunan özellikler çoğu zaman bir gen çifti tarafından belirlenmektedir. Organizmada bulunan ve kendisini ifade etme olanağı bulan özellikler baskın genlerin ürünüdür. Çekinik genler ise organizmada bulunan, ancak kendisini ifade etme olanağı bulamayan, bastırılan özelliklerle ilgilidir. Bu sebeple doğru yanıt C seçeneğidir.

Psikanalitik kuramın kurucusu Sigmund Freud, insanın temel gereksinimlerinin (yemek, içmek, uyumak, cinsellik vb.) olduğunu ve bu gereksinimler ortaya çıktığında organizmada gerginlik oluşmaya başlayacağını savunur. Bu gereksinimlerin doyurulması gecikirse gerginliğin artacağını savunmaktadır. Doğru yanıt B seçeneğidir.

Temel güvene karşı güvensizlik oral döneme, Özerkliğe karşı utanç ve şüphe anal döneme, Girişimciliğe karşı suçluluk fallik döneme, Başarıya karşı aşağılık duygusu ise gizil döneme denk gelmektedir. Kimlik geliştirmeye karşı kimlik karmaşası ise genital döneme denk gelmektedir. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Piaget’nin geliştirdiği bilişsel gelişim kuramına göre insanlar bilgiyi çevreden örgütleyerek alırlar, çünkü bu beynin doğuştan getirdiği bir eğilimdir. Ayrıca, yaşamda her yeni uyarıcı ile karşılaşıldığında zihinsel olarak dengesizlik durumu yaşanılır. Sonra bilgiyi işleyerek, anlamlandırarak yeniden denge durumuna erişilir. Doğru yanıt A seçeneğinde verilmiştir.

Gelişimle ilgili yürütülecek araştırmalarda izlenmesi gereken etik ilkeleri 4 başlıkta toplamıştır. Bunlar: bilgilendirilmiş onay almak, gizlilik, deney sonrası bilgilendirme ve aldatmadır. Doğru yanıt E seçeneğidir.

Olgunlaşma kavramı organizmanın doğuştan getirdiği işlevleri, görevleri zamanı geldiğinde yerine getirebilme yeterliliğine erişmesini tanımlamak üzere kullanılmaktadır.

Son Çocukluk (Okul) Dönemi (6-12 yaş): Okul çağı veya orta çocukluk olarak da anılan bu dönemde fiziksel gelişim hızı giderek azalırken, zihinsel gelişimde dikkate değer değişimler olur. Somut, mantıklı düşünme gelişir, sınıflama, bellek ve dil becerileri artar, temel akademik becerilerde artış gözlenir. Sosyal roller ve kurallar öğrenilir.

İlk (Genç) Yetişkinlik Dönemi (20-40 yaş): Bu dönem yetişkin olmanın temel koşulu olan sorumluluk almanın ve aileden bağımsız olmanın gerçekleştiği dönemdir. Birey hem ekonomik hem de kişisel olarak aileden bağımsızlığını kazanır ve aile kurup çocuk yetiştirmenin sorumluluğunu alır. Kişi bir taraftan mesleki gelişime odaklanır, bir taraftan da karşı cinsle sağlıklı ilişki kurup kendi ailesini oluşturur. Böylece yetişkin rollerini üstlenmiş olur ve hem iş yaşamında hem de aile yaşamında üretken olmaya odaklanır. Fiziksel gelişim bu dönemin başlarında son bulur. Bu yıllar fiziksel olarak kendimizi en iyi, güçlü hissettiğimiz yıllardır.

-Psikanalitik Kuram: Sigmund Freud
Sigmund Freud (1856-1939) modern psikoloji tarihinin en önde gelen isimlerinden birisidir. 1880’lerde bir nörolog olarak psikiyatrik hastalıklarının tedavisine yönelmiş ve aslında ruh hastalıklarının tedavisinde kullanılmak üzerine bir tedavi yaklaşımı geliştirmeyi hedeflemektir. Ancak çalışmaları sonucunda amacının çok ötesinde birden fazla kuram geliştirmiştir; psikoterapi kuramı, kişilik kuramı ve gelişim kuramı.

Psiko-seksüel Gelişim Kuramında yer alan dönemler şu şekildedir:1. Oral dönem (0-1 yaş) 2. Anal dönem (1-3 yaş) 3. Fallik dönem (3-6 yaş) 4. Gizil (latent) dönem (6-11 yaş) 5. Genital dönem (12 yaş ve sonrası).

-Psiko-Sosyal Gelişim Kuramı: Erik Erikson
İlk zamanlar Freud’un görüşlerini takip eden E. Erikson, farklı kültürlerden gelen çocuklarla yaptığı çalışmalar sonucunda, Freud’un kuramını geliştirmiş ve yaşam boyu gelişim yaklaşımına uygun olacak, kültürü merkeze alan Psiko-sosyal Gelişim Kuramını geliştirmiştir.

Bilişsel (Zihinsel) Gelişim Kuramı: J. Piaget Gelişim psikolojisi alanını en çok etkileyen kuramcılardan birisi bilişsel gelişimin babası sayılan J. Piaget’dir. İnsan zihninin nasıl çalıştığına odaklanan Piaget, çocuklar üzerinde yaptığı deneyler ve gözlemlerden yola çıkarak bilişsel gelişim kuramını oluşturmuştur.

İnsancıl kuramın merkezinde insanların bireysel özellikleri bulunmaktadır. Gelişimi açıklayan psikanalitik ve öğrenme kuramlarına alternatif bir kuram olarak ortaya çıkan insancıl görüşe göre, insanlar kendi yaşamları üzerinde karar verme ve davranışlarını denetim altına alma kapasitesiyle dünyaya gelirler. Davranış bilinçli bir eylemdir. Doğuştan geldiğini iddia ettikleri bu kapasite özgür iradedir. Yani insan kendi gelişimini kendisi belirler.

Sıklıkla antropolojide kullanılan bir katılımlı gözlem türü olan Etnografi, gelişmekte olan çocuk ve ergenler üzerinde kültürün etkisini araştırmak isteyen araştırmacılar tarafından artan bir biçimde kullanılmaktadır.

Vaka çalışması özellikle gelişim, sağlık ve psikoloji alanında sık başvurulan yöntemlerden birisidir. Vaka çalışmasında kişi hakkında yukarıda sözü edilen çeşitli bilgi toplama araçlarıyla elde edilen bilgiler analiz edilir ve kişi ile ilgili bir sonuca varılır. Bu yöntem özellikle normalden sapma gösteren bireyler hakkında karar vermek amacıyla kullanılmaktadır. Bu nedenle ulaşılan sonuçlar başkalarına veya benzer yaşta, cinsiyette olan gruplara genellenemez.