Gençlik Dönemi

Yetişkinlik yıllarındaki gelişim dönemlerinde yetişkinlerin karşılaştıkları başlıca geli­şim ödevleri şu şekilde belirtilebilir:

• Bedensel, zihinsel, ruhsal ve duygusal olgunluğa erişmiş olması
• Bir mesleğe hazırlanma ve öğrenimini tamamlaması
• Çalışma hayatına atılması, bir işe girmesi, bu işte ilerlemesi ve kariyer yapması
• Ekonomik ve kişisel özgürlüğünü kazanması
• Eş seçmesi, bir aile kurması
• Çocuk sahibi olma ve çocuklarını yetiştirmesi
• Toplumun onayladığı bir sosyal gruba girmesi
• Yakın dostluklar kurması
• Evin yönetimine katılma ve sorumluluklar üstlenebilmesi
• Toplumsal sorumluluklarını yerine getirmesi beklenir.

Arnett bu dönemi ifade eden beş özellikten bahsetmektedir. Bunlar:

• Kimlik Arayışı: Birçok birey için yetişkinliğe geçiş kimlik örüntüsünde temel deği­şimlerin sergilendiği bir dönemdir.
• Kararsızlık: Gençlik dönemi ciddi değişimlerin yoğun yaşandığı bir dönemdir. Bu dö­nemde aynı zamanda evlilik, iş ve eğitim konularında sık kararsızlıklar gözlemlenir.
• Öze Dönüklük: Yetişkinliğe geçiş sürecinde bireyler başkalarına karşı görev ve so­rumluklarını göz ardı edebilmekte ve yaşamlarına şekil vermede bağımsız olmayı tercih etmektedirler.
• Kararsız Duygular: Genç yetişkinlik sürecinde birçok birey kendisini ne ergen ne de tam bir yetişkin olarak hissetmektedir.
• Bireylerin Yaşamlarını Değiştirme Fırsatını Yakalayabildikleri Olasılıklar Dönemi: Gençlik döneminde iki türlü olasılık söz konusudur. (1) Birçok genç yetişkin ge­lecekleri hakkında olumlu düşünmektedir, (2) bir önceki dönemde zorlanan genç yetişkinler içinde bulundukları dönemde yaşamlarını olumlu yönde geliştirebile­cekleri olanaklar yakalamaktadır.

Bireyin gücünün en fazla, reflekslerinin en hızlı, el becerilerinin en yüksek olduğu, üreme kapasitesinin en yüksek ve hastalıklardan dolayı ölme riskinin en düşük olduğu gelişim dönemi genç yetişkinliktir.

Fiziki açıdan kas ve kemik gelişimi 18-30 yaş civarında tamamlanır. 

Azami kas gücüne 25 ve 30 yaşlar arasında erişilir.   

Genç yetişkinlerin en yaygın kronik sağlık sorunları arasında omurga ya da sırt sorunları, işitme sorunları yer alır.   

Gisele Lobouvie genç yetişkinin daha pragmatik (faydacı) olduğunu ileri sürer. Ona göre genç yetişkin kararlı olmada, özelleştirerek düşünmede ve enerjiyi kanalize etmede daha yetkindir. Karmaşık iş ve sosyal problemlerin çözümünde ergene göre daha başarılı­dır. Gençler ergen gibi ideal mantığı değil pragmatik (faydacı) mantığı kullanır. Mantıklı ve pragmatik düşünceyi uyum içinde bir arada kullanır. Örneğin yetişkin mimarlar bir yapı tasarlarken kullanacakları arsayı mantıklı bir şekilde analiz eder, maliyeti hesaplar, çevresel faktörleri göz önünde tutar. İşin bitimi için zaman çizelgesi yapar. Genç yetişkin olan mi­marlık fakültesi öğrencileri ise proje ödevlerinde ideal yapıyı oluşturur, statik hesaplar ön plandadır, para ve maliyet hesabı düşünmezler, en ideal daire sayısını hesaplarlar.   

Post Formal Düşünce: Doğrunun durumdan duruma değişebileceği, çözümlerin man­tıklı olabilmesi için gerçekçi olması gerektiği, belirsizliğin ve karşıtlığın istisnadan ziyade kural olduğu ve duygular ile sübjektif faktörlerin düşünmede rol oynadığının anlaşılmasıdır. Bu düşünme modelinin sonucunda yaşam problemlerinin çözümüne duyguyu ve mantığı katar. Örneğin: ben haklıyım, çünkü ben bunu yaşadım düşüncesinden, kimin haklı olduğuna emin değilim çünkü senin deneyimin benimkinden farklı noktasına ula­şır. Bu durum karar verme, çatışma çözme, yaşam problemleri ile başa çıkma gibi konu­larda farklılık yaratır.  

Warner Schaie genç yetişkinin yeni bilgiler kazanma yetkinliğini 4 evrede ele alır. Bunlar:

1. Kazanma Evresi: Zekânın içinde bulunulan durumlara uygulanma sürecidir. Mes­leki açıdan bilgi ve kazanma açısından uzun vadeli planlar yapılır.
2. Sorumluluk Evresi: Bilişsel (zihinsel) becerileri yönetmek için bağımsız olmak ge­rekir. Aile, eş ve iş yaşantısında başkalarına ilişkin sorumluluklar bilişsel yapının daha verimli kullanılmasını sağlar.
3. Yönetici Evresi: Bu evre sosyal organizasyonların çalışması, aralarındaki karmaşık ilişkilerin kurulması (devlet ve iş vb.), bunlarla ilgili şemaların kullanılması süreç­lerinde bilişsel yapının işlemesini ifade eder. Bireylerin yönetim kademelerindeki (yönetim kurulu üyeliği, daire başkanlığı, fabrika müdürlüğü vb.) bilişsel yapıları bu şekilde işler.
4. 4. Yeniden uyum Sağlama Evresi: Bu evrede bireyler anlamlı buldukları görev ve ey­lemler için enerji harcarlar.     

Erikson’a göre genç yetişkinlikte, tutarlı ve başarılı bir kimlik arayışı sürecinden sonra altıncı gelişim aşamasına; yakınlığa karşı yalıtılmışlık dönemine geçilmektedir. Erikson yakınlığı, birinin kendisini bir başkasında kaybederek kendini bulma süreci biçiminde tanımlamakta ve birine adanmayı gerektirdiğini öne sürmektedir. Erikson’a göre birey genç yetişkinlikte yakın ilişkiler geliştiremediği takdirde yalıtılmışlık duygusu yaşamak­tadır Başkalarıyla anlamlı ilişkiler geliştirme becerilerinde yoksunluklar bireyin kişiliğin­de hasarlara yol açmaktadır. Belirtilen durum bireylerin engelleyici durumlarda kişileri inkâr etmelerine, yok saymalarına veya saldırılara yol açmaktadır. Bu olumsuz durumlar­da gençler yüzeysel biçimde bir liderin yanında yer almaya çalışmaktadırlar. Ergenlik yılları sonunda kimliğini kazanmış genç yetişkinler, yetişkinliğin ilk yılların­da çevresindeki insanlarla çıkara dayalı olmayan yakın ilişkiler kurmaya ve sorumluluk almaya hazırdırlar ve bu beceriyi geliştirme durumuyla karşı karşıya kalırlar. Yakın ilişki­ler kurma ve geliştirme, sadece cinsel yakınlık kurmayı değil aynı zamanda başkalarıyla derin duygusal bağlılıklar oluşturma becerisini ve yaşantılarını başkalarıyla paylaşabilme yeteneğini de ifade etmektedir. Erikson genç insanların bir kimlik algısı geliştirdikten sonra, genellikle genç yetiş­kinlikte (ortalama 20’li yaşlarda), psiko-sosyal yakınlığa karşı yalıtılmışlık kriziyle karşı karşıya kaldığını ifade etmektedir. Buradaki yakınlık, bir başka kişiyle, yakınlaşma sü­recinde kendi bütünlüğünü koruyarak, kendi kimliğini kaybetme korkusu olmaksızın, açık, duyarlı ve destekleyici bir ilişki geliştirme kapasitesidir.  

Levinson insanların yaşam yapılarının, birbiriyle çakışan, (her birinin uzunluğu 20 ila 30 yıl arasında değişen) dört dönemde biçimlendiğini ileri sürer:

1. Ön Yetişkinlik (doğumdan 22 yaşa kadar): Doğumdan ergenliğin sonuna kadarki oluşum dönemi.
2. Erken Yetişkinlik (17 ila 45 yaş arası): Levinson’a göre 17 ve 33 yaşları arasındaki bireyler ergenliğin ötesine geçerek, zorunlu bir yaşam yapısı oluşturma çabası içine girmektedir. Bu bireyler yetişkinliğe geçiş aşamasında aşk ve iş alanında birçok olanaklar keşfederek bir yaşam yapısı kurma çabasındadır. Bu süreçte de önemli bir değişim ve istikrarsızlık yaşanmaktadır. İnsanların yaşamlarını önemli ölçüde etkileyecek seçimler yaptıkları ve insanların en büyük enerjiyi sergileyecekleri ve birçok şeyi tecrübe edecekleri dönemdir.
3. Orta Yetişkinlik (40 ila 65 yaş arası): insanların biyolojik kapasitelerinin azalma ama toplumsal sorumluluklarının artma eğiliminde olduğu dönemdir.

    4. Geç Yetişkinlik (60 yaş ve ötesi): Yaşamın son dönemidir.   

Gould’a göre yetişkin gelişimi bir dizi dönüşümden geçerek oluşmaktadır. Bireyler her dönüşümde benliklerini yeniden biçimlendirir ve sorunlarını, çatışmalarını yeniden çö­züme ulaştırırlar. Levinson gibi Gould’da yetişkinliği bir değişim zamanı olarak görür. Gould’un dönüşüm kuramında genç yetişkinlikle ilgili dört evreden bahsedilir. Bu evre­lerde bireyin sosyal yapısında bazı dönüşümler başlar, birey özerklik kazanır ve amaçlarını gerçekleştirmeye başlar. Artık kendi ayaklarının üstünde durması gerektiğini bilir. Genç­lik dönemini içine alan bu evreler:

• Birinci Evre (16-22 Yaş): Bireyin anne-babasından ayrıldığı görülür. Ayrıca kişi kimliğini güçlendirir.
• İkinci Evre (22-28 Yaş): Bireye özerklik yerleşir ve birey amaçlarını gerçekleştirme­ye başlar.
• Üçüncü Evre (28-34 Yaş): Bu evre bir geçiş evresidir. Birey amaçlarını, evliliği­ni yeniden gözden geçirir; değerlendirir.

Bowlby’ye göre bağlanma yeni doğan bebeğin hayatta kalmasını ve “normal” gelişimini sağlamak için biyolojik olarak kurgulanmış olan anne (ya da bakan kişi) ve bebek arasın­daki güçlü duygusal bağdır.    

Bowlby,nin “bağlanma kuramı” na göre ebeveynlerine güvenli bağlanan bebek ileriki yaşantısında çevresindeki insanlara karşı güvene dayalı ilişkiler geliştirir.  

Bağlanma çalışmaları bebeklik dönemi üzerinde odaklanmıştır. 

Geleneksel bağlanma örüntüleri üç tür bağlanma stili içermektedir. Bunlar, güvenli bağlanma stili, kaçınmacı bağlanma stili ve kaygılı bağlanma stilidir. 

Güvenli Bağlanma Stili: Bebeklerin çevreyi incelemek ve çevreyle etkileşim kur­mak için bakım sağlayan kişileri (genellikle anneler) güvenli bir dayanak olarak gördükleri modeldir. Diğerleri ile kolay yakınlaşır, diğerlerine bağlı olmaktan rahatsızlık duymaz, yalnız olmaktan ve diğerlerinin onu reddetmesinden dolayı üzüntü yaşamaz. Güvenli bağlanma stiline sahip bireyler, ilişkileri hakkında daha olumlu görüşleri olan, diğerlerine yakınlaşmayı kolay bulan ve romantik ilişkiyle aşırı derecede ilgilenmeyen ya da bu nedenle aşırı stres altına girmeyen yetişkinleri tanımlayan bir bağlanma stilidir. Güvenli bağlanmaya sahip bireyler daha başarılı ve sağlıklı benlik algısı, öz-saygı ve öz-yetkinlik düzeyleri sergilemektedirler. Bu bireyler duygularını kontrol yeteneklerine sahip, olumlu düşünen ve dayanıklı bireylerdir. Stresli ve sıkıntılı durumlarda sükûnet içinde etrafında olup bitenleri anlamaya ve anlamlandırmaya çalışmakta etkin baş etme stratejilerini harekete geçirebilmektedirler.  

Kaçınmacı Bağlanma Stili: Bakım sağlayanların (bakım verenin) çocuğun bağlanma ihtiyaçlarını reddedici ve çocuğun ilgisini bağlanılan kişiden uzaklaştırmaya çalışma eğiliminde olduğu modeldir. Kaçınan bireyler romantik ilişkilere girmekte isteksizdirler, kararsızdırlar ya da kendilerini partnerlerinden uzaklaştırmaya çalı­şırlar.

Kaygılı Bağlanma Stili: Bakım sağlayanın (bakım verenin) pasif, tepkisiz ve etkisiz davranışlar göstererek çocuğun bağlanma ihtiyacını uygun olmayan şekilde kar­şılaması, bu nedenle çocuğun ebeveyne (bakım verene) karşı kızgın veya ikircikli tavır gösterdiği modeldir. Bu kişiler yakınlık kurmak isterler, az güvenen ve daha fazla duygusal, kıskanç ve tahakküm edicidirler.   

Bağlanmada kaygı ve kaçınma davranışlarının nedeni erken dönemlerdeki duyarsız ya da tutarsız ebeveyn davranışlarının bir sonucudur. Özellikle çocuk stres altında ol­duğunda (hastalanması, korkması, yalnız kalması gibi) ilgi ve destek ihtiyacı içindedir. Bakım sağlayan kişiler (anne, baba, bakım veren) çocuğun bu ihtiyacına tutarsız, yetersiz ya da dengesiz karşılık verdiklerinde, sürekli sinirli ve gergin olduklarında veya aşırı mü­dahaleci şekilde çocuğa davrandıklarında, çocukta bağlanma kaygısına yol açmaktadırlar. Bağlanmada kaçınma davranışı ise ana babaların çocuğun psikolojik ihtiyaçlarına soğuk, mesafeli ve hatta kızgın davranarak karşılık vermesi ile ilintilidir. Bu tür davranışlara sürekli maruz kalan çocuklar zamanla duygularını aşırı bastırmayı ve kendilerini ifade etmekten kaçınmayı öğrenirler. Duygularını sürekli bastırmayı öğrenen çocuklar bir ta­raftan duygularını kontrol etmeyi zorlaştıracak aşırı yakınlaşmalardan kaçınırken, diğer yandan destek aramaktan çekinir ve böylece kaçınma davranışı gerçekleşir. 

Genç yetişkinlikteki kişileri diğer gruplardan ayıran ve belirleyici olan üç temel psiko­lojik konu vardır: İlki bağımsızlık; ikincisi kişilik; üçüncüsü ise yakın ilişki ve dostluktur. Bunlar çeşitli sosyal görevlerle ilgilidir.  

Çocukluk ve ergenlik dönemlerinde olduğu gibi yetişkinlik döneminde de cinsiyet farklı­lıkları gözlemlenmektedir. Kadınların ve erkeklerin arkadaşlık ilişkileri birbirinden fark­lıdır. Kadınlar yakın ilişkiler kurmaya ve duygusal paylaşımlarda bulunmaya yatkındırlar. Kadınlar bir araya geldiklerinde daha çok kişisel problemlerinden konuşurlar. Bu nedenle kadınların arkadaşlık ilişkilerinde güven oldukça önemlidir. Erkeklerle karşılaştırıldığın­da kadınların daha fazla sayıda yakın arkadaşları bulunmakta ve arkadaşlıklarında daha fazla kendini açma ve karşılıklı destek görülmektedir. Kadınlar arkadaşlarının anlattık­larını daha uzun süre dinlemekte ve anlayışlı olmaktadırlar. Kadınların arkadaşlık ilişkileri hem derin hem daha kapsamlıdır. Erkekler ise aktiviteler ya da ilgi alanları üzerine konuşurlar. Erkeklerin ilişkilerinde rekabet ve güç söz konusudur. Genç yetişkin erkekler genel olarak futbol ve basketbol gibi rekabete dayalı oyunlar oynarlar. Bu neden­le onlar kadınlar gibi yakın ilişkiler kurma eğiliminde değildirler.

Sternberg’e göre aşk üç temel boyutu olan bir üçgen gibi düşünülmek­tedir. Bunlar; tutku, yakınlık ve bağlılıktır.   

Tutku: Birini, fizyolojik olarak yoğun bir biçimde arzu etme. Romantik aşkın ilk dönemlerini yansıtmakta ve karşı tarafa cinsel ve fiziksel çekicilik içermektedir. 

Yakınlık: Birini, tüm duygu ve düşünceleri paylaşacak kadar yakın hissetme. Romantik aşkın ilk dönemlerini yansıtmakta ve karşı tarafa cinsel ve fiziksel çekicilik içermektedir.  

Bağlılık: İyi ve kötü zamanlarda birlikte olmayı gönüllü olarak isteme. İlişki hakkında sorun yaşandığında ilişkinin sürdürülüp sürdürülmeyeceğine yönelik dü­şünceleri kapsamaktadır.  

Sternberg bu üç temel öğenin, yedi farklı ilişki biçimine neden olduğunu ileri sürmüştür.

1. Hoşlanma
2. Karasevda
3. Boş Aşk
4. Romantik Aşk
5. Aptalca Aşk
6. Arkadaşça Aşk
7. Mükemmel Aşk    

Boş Aşk: Bazı ilişkiler tutkuyu ve yakınlığı kaybeder. Yalnızca bağlılığa dayanarak devam eder. Örneğin, bazı çiftler arasında sevgi bulunmaz ancak bazı nedenlerden dolayı (çocuklar, yalnız kalmaktan korkma, inançlar) ayrılmayı tercih etmezler.   

Boşanma sonrasında bireylerin hayatlarında bazı değişimler görülmektedir. Bu değişim biçimlerinden bazıları şunlardır:

Güçlenenler: Boşanmış kadınlar yaşamın birçok alanında daha donanımlı hale gelmekte, stresle baş etmede daha becerili olmakta ve yaşam zorluklarından dersler çıkarabilmektedirler.

Yeterince İyiler: Boşananların çoğu, boşanmayla ilgili orta düzeyde baş etme becerileri geliştirirler. Karşılaştıkları sorunu çözmeye çalışırlar. Fakat bunlar iyi plan yapanlar kadar güçlü ve sorun çözmede kararlı değillerdir.

Arayış İçindekiler: Bu bireyler mümkün olduğunca en kısa sürede yeni bir eş bulmayı isterler.

Özgürlükçüler: Diğer kategorideki bireylere göre derin, bağlı ve yakın ilişkilerden ka­çınırlar. Ancak bir süre sonra bağlanacakları ilişki arayışına girerler.

Başarılı Yalnızlar: Bu bireyler uyumlu, öz güvenli ve sosyal davranış sergilerler. Başarı­lı bir kariyer, aktif bir sosyal yaşam içindedirler. Yaşamlarını birileriyle paylaşmaya istekli değillerdir.

Mağluplar: Bu bireyler biten evlilikle baş etme konusunda güçlü değillerdir. Aslında boşanma öncesinde yaşadıkları sorunlar artarak devam etmektedir.        

Bir mesleğe başlama ve emekliliğe kadar geçen süreye “mesleki döngü” adı verilir.     

Bir mesleğe başlama ve emekliliğe kadar geçen süreye “mesleki döngü” adı verilir. Bunlar:

1. Seçim ve başlama
2. Uyum
3. Devam
4. Emeklilik aşamalarıdır.   

Meslek seçimi bir anda gerçekleşmez. Çocukluktan itibaren devam eden bir süreci içerir. Bu süreçte yer alan evreler şunlardır:

1. Fantezi Evresi: Çocuk yaklaşık 11 yaşına kadar fantezi evresini yaşar. İstediği mes­lekler kendi ilgi ve becerisine dayalı değildir.
2. Deneme Evresi: 11-17 yaş arası deneme evresi yaşanır. İlgilerine, becerilerine ve kapasitesine göre değerlendirme yapar ve amaçlarını belirler. Artık daha gerçek­çidir. Meslek seçiminde “birey içi ve “birey dışı” etkenler rol oynar. İlgi, değer ve yetenekler “birey içi” etkenler, çalışma koşulları, mesleğe hazırlanma süreci, gelir “birey dışı” etkenler arasında yer alır.
3. Gerçekçi Evre (17-23 yaş): Genç bu dönemde meslek seçimi için gerekli bilgileri alarak hazırlanmaya başlar.
4. Tamamlama Evresi (21-24 yaş): Eğitim tamamlanır, iş yaşamı başlar.
5. Sabit ve Tutarlı (25-35 Yaş): Özgün ve uygun kariyere karar verilir.
6. Pekiştirme (35 yaş ve sonrası): Kariyerde yükselme aşamasına gelir.  

Sözlü iletişim türleri:

1. Dil
2. Dil ötesi

İnsanların karşılıklı konuşmaları ve yazışmaları “dille iletişim” olarak kabul edilir. Dil­le iletişimde kişiler ürettikleri bilgileri birbirlerine ileterek anlamlandırırlar. Dil ötesi iletişim sesin niteliği ile ilgilidir; ses tonu, sesin hızı, sesin şiddeti, hangi ke­limelerin vurgulandığı, duraklamalar vb. özellikleri içerir. Dille iletişimde insanların “ne” söyledikleri, dil ötesi iletişimde ise “nasıl” söyledikleri önemlidir.

Sözsüz iletişim kendi içinde dört grupta ele alınabilir. Bunlar:

1. Yüz ve beden
2. Bedensel temas
3. Mekân kullanımı
4. Araç kullanımı

Mahrem Alan: Bu alan cilt yüzeyinden başlar, 30-40 santim uzağa kadar devam eder. Genellikle, duygusal olarak yakın olduğumuz insanların ve ilgiyi aktarma, aşk ve şefkat gös­terme gibi özel durumlarda, bu sınırın içine girmesine izin veririz. Bu bir güven işaretidir.

Kişisel Alan: Kişisel alan kırk santimetreden 120 santimetreye kadar uzanır. Bu, kamu­ya açık alanlarda insanlar arasında bırakılan mesafedir. Kişisel alanın (75 santimetreden 120 santimetreye kadar olan) uzak bölümü diğer ki­şiyi kol mesafesinde tutmaya çalıştığımızı ilettiğimiz mesafedir. Bu mesafedeki karşılıklı etkileşim makul bir biçimde hâlâ yakındır ama yakın mesafede meydana gelenlere göre çok daha az kişiseldir.   

Toplumsal Alan: Toplumsal alan yaklaşık olarak 120 santimetreden 3,5 metreye dek uzanır. İş görüşmeleri genellikle bu mesafeden gerçekleştirilir. Bu alanın (120 santimet­reden 2,5 metreye kadar olan) yakın kısmı birlikte çalışanların, satıcıların ve tüketicilerin genellikle konuştuğu mesafedir. İki buçuk metreden 3,5 metreye kadar olan mesafe daha resmî durumlar içindir. Örneğin bu mesafe, amirin/işverenin masasının arkasından bi­zimle konuştuğu mesafedir. Çalışma yerlerinde mobilyaların düzeni çalışma yerinin sa­hibinin sahip olmak istediği ilişki türünün işaretlerini de verir. Örneğin çalışma yerinin sahibiyle müşteriler/müracaatçılar/öğrenciler arasında bir masa bulunan bir çalışma ye­rinde, resmî etkileşimin istendiği belirtilir. Bir masanın bir engel olarak kullanılmadığı bir çalışma yeri daha sıcak ve daha az resmî karşılıklı etkileşimlere izin verir.