YAŞAM BOYU BÜYÜME VE GELİŞİM - Deneme Sınavı - 15

İnsan gelişim tesadüfi olarak gerçekleşmemektedir. İnsan gelişimine bağlı değişimler belli zaman dilimlerinde veya dönemlerinde ortaya çıkmaktadır. Örneğin Çocuklar için 22-24 ay civarı, tuvalet eğitimine başlamak için uygun bir dönemdir.. Eğer bu dönemde tuvalet eğitimine başlanmaz, daha erken veya daha geç bir dönemde başlanırsa, çocuğun bu konudaki öz bakım becerisini edinmesinde sorunlar yaşanılabilmektedir. Bu sebeple insan gelişiminde kritik dönem kavramı oldukça önemlidir.

Büyüme ve olgunlaşma sürecinin birlikte sürekli hale gelmesi insan gelişiminin de belirli bir aşamaya gelmesine vurgu yapmaktadır. Her gelişim aşamasında bireyler farklı yeterliklere sahip olmaktadırlar. İnsan hayatının başlangıcından sonuna kadar aynı hızda olmasa da, gelişim süreci belirli bir ivme ile devam etmektedir.

İnsan gelişiminde meydana gelen sistemli süreğen ve ardışık değişimler kendisini çeşitli alanlarda göstermektedir. Bu alanlardan birisi de fiziksel gelişimdir. Davranışı ve gelişimi etkileyen genler, beyin gelişimi, boy ve ağırlıktaki artış, motor becerilerde değişim, hormonal değişiklikler gibi süreçler fiziksel gelişimin içindedir.

Zihinsel ya da bilişsel gelişim eğitim kurumları için önemli bir kavramdır. Hayal kurma, bir nesneyi tanımaya çalışma, bir sorunun yanıtını bulmaya çalışma, bir anıyı hatırlamaya çalışma, bir şarkının notalarını ezberleme, dil öğrenme, bulmaca çözme, zihinsel gelişim kapsamında değerlendirilmektedir.

Psiko-sosyal gelişim alanı kişilik özelliklerinin kazanılması, sosyal ilişkiler, duygusal süreçlerdeki değişimler gibi süreçlerle ilişkilidir ve psiko-sosyal gelişim, gelişim alanlarının önemli bir boyutunu oluşturmaktadır.

Seçeneklerden, psikolojik ihtiyaçlar, anne-babaya bağlanma ve kimlik geliştirme, Psiko-sosyal gelişimle ilgilidir. Motor becerilerde değişim ise fiziksel gelişimin bir sonucudur. Hayal kurma, bir nesneyi tanımaya çalışma, bir sorunun yanıtını bulmaya çalışma, bir anıyı hatırlamaya çalışma, bir şarkının notalarını ezberleme, dil öğrenme, bulmaca çözme benzeri eylemlerin hepsi zihinsel, bilişsel gelişimle ilgilidir. Dolayısıyla doğru seçenek C’dir.

İlk Çocukluk Dönemi (2-6 yaş): İnce ve kaba kas gruplarında hızlı değişim devam eder, ancak fiziksel gelişim hızında önceki döneme göre yavaşlama görülür. Anne-babadan bağımsızlık kazanılır, öz bakım becerileri artar, oyun oynama davranışı artış gösterir, yaratıcı düşünmede ve hayal kurmada artış olur, sembolik ve sezgisel düşünme gelişir, ben-merkezci düşünme hakim olur, sınıflama becerisi artar. Son Çocukluk (Okul) Dönemi (6-12 yaş): Okul çağı veya orta çocukluk olarak da anılan bu dönemde fiziksel gelişim hızı giderek azalırken, zihinsel gelişimde dikkate değer değişimler olur; somut, mantıklı düşünme gelişir, sınıflama, bellek ve dil becerileri artar, temel akademik becerilerde artış gözlenir. Ergenlik döneminde karşı cinsle ve akranlarla ilişkiler önemli hale gelir. Kimlik arayışı hızlanır. Ergen benmerkezciliği görülür ve soyut kavramlarla düşünme becerisi gelişir, idealizm hakimdir.

İlk (Genç) Yetişkinlik Dönemi (20-40 yaş): Bu dönem yetişkin olmanın temel koşulu olan sorumluluk almanın ve aileden bağımsız olmanın gerçekleştiği dönemdir. Orta yetişinlik döneminde fiziksel gelişim alanında düşüşler, azalmalar görülür. Sorunun cevabı Son Çocukluk dönemidir.

Zihinsel ve bedensel alıştırmalar yapan yaşlı bireylerin zihinsel gelişimlerinin bundan olumlu etkilendiğini ortaya koyan araştırmalar mevcuttur. Dolayısıyla gelişim süreci sabit değildir; esnek olmasıyla bireyin deneyimlerine bağlı olarak değişime uğrayabilmektedir. İnsan gelişimi, onu etkileyen bağlamlar dikkate alınmadan tam olarak anlaşılamaz. Gelişim tarihsel, ekonomik, sosyal ve tarihsel faktörlerden etkilenmektedir. Belirli bir dönemde cereyan eden olaylardan yalnızca bir birey etkilendiği gibi, belli bir toplumdaki belli bir kuşağın gelişimi bu olaylardan etkilenebilmektedir.  Her ne kadar bazı gelişim dönemlerinde gelişimsel olarak bazı değişimler ön plana çıksa da, gelişimsel olarak hiç bir gelişim dönemi bir diğerinden daha önemli ya da baskın değildir. Gelişimi bir süreklilik içerisinde gören bu yaklaşıma göre, her gelişim dönemi anlaşılmaya, araştırılmaya değerdir. Gelişimin alanlarından bahsederken gelişimin fizyolojik, zihinsel (bilişsel) ve psiko-sosyal gelişim boyutlarından söz edilmiştir. Gelişimin bu farklı alanları farklı dönemlerde farklı hızlarda gerçekleşir. Bu da gelişimin çok boyutlu olduğuna işaret eder. Gelişimin farklı alanlarında insan gelişimi devam ederken, bir gelişim alanında genişleme, artış görülürken, diğer bir gelişim alanında daralma veya değişimin hızında ve miktarında azalma görülebilmektedir. Yani gelişimin farklı alanlarındaki gelişimin niceliği ve niteliği farklı dönemlerde değişiklik gösterir. Örneğin, dil edinimi yaşamın ilk yıllarında kolay bir şekilde gerçekleşirken, ergenlik ve sonraki yıllarda daha zor hale gelir. Dolayısıyla soruda verilen örnek gelişimin çok yönlü oluşuna vurgu yapmaktadır.

Kalıtıma bağlı özelliklerin bir kısmı gözle görülebilirken, bir kısmını ise görmek mümkün değildir. Genetik bilgi organizmanın genotipi olarak bilinir ve gerçekte var olsa da dışarıdan görülemez. Sahip olduğumuz ve dışarıdan görünen özelliklerimiz ise fenotip olarak tanımlanır.

Avusturyalı bir rahip olan Mendel’in 19. yy’da bahçedeki bezelyeleri birbirleriyle çaprazlayarak yaptığı denemeler kalıtıma dair önemli bulgulara yol açmıştır. Bunlardan birisi baskın ve çekinik genlerle ilgilidir. Sahip olunan özellikler çoğu zaman bir gen çifti tarafından belirlenmektedir. Sahip olduğumuz bu gen çiftleri  alel genler olarak tanımlanmaktadır.

Seçeneklerden G. Gottlieb, evrimci kuramın bir diğer önemli ismidir. Gottlieb, gelişimi Lorenz’den biraz farklı açıklamaktadır. Ona göre gelişim, hem genetiğin hem de çevrenin etkisinin olduğu bir sistem içerisinde gerçekleşir. İnsancıl kuramcı olan A. Maslow ise tüm insanların kendini gerçekleştirme güdüsüyle dünyaya geldiğini savunmuştur. Bu güdüyü gerçekleştirebilmek ise evrensel olarak tanımladığı ihtiyaçların ne kadar doyurulduğuyla ilişkilidir. C. Rogers ise tüm insanların temelinde sevgi ve kabul görme ihtiyacının olduğu olumlu ilgi görme ihtiyacı olduğunu söylemiştir. Klasik Koşullanma Kuramının öncüsü J. B. Watson’a göre, uyarıcı ve ona gösterilen tepki arasında kurulan bağlar yoluyla gerçekleşen öğrenmeler aracılığıyla gelişim gerçekleşir.  Gelişim psikolojisi alanını en çok etkileyen kuramcılardan birisi bilişsel gelişimin babası sayılan J. Piaget’dir. Cevap D’ dir

Mikrosistem: Mikrosistem çocukların yaşamlarını sürdürdükleri günlük, anlık çevreyi kapsamaktadır. Mezosistem: Bu çevre, mikrosistem kapsamında bulunan çeşitli öğeler arasında bağlantıların kurulduğu çevredir.  Ekzosistem, çocuk veya ergenin içinde bulunmadığı, ancak onların gelişiminde etkili olabilecek bağlamları kapsamaktadır. Bronfenbrenner’in yaklaşımı, çocuktaki veya gelişimsel bağlamların herhangi birisindeki değişimin gelişimin ilerleyeceği yönü belirleyebilen bir geçici (temporal)boyutu da barındırır. Bu boyut kronosistemi tanımlar. Makrosistem, bundan önce tanımlanan çevreleri içinde barındıran, kültürel veya sosyal sınıf gibi bağlamları kapsamaktadır. Bu çevre o kadar geniştir ki, çocuklara nasıl davranılması gerektiğini, ne öğretilmesi gerektiğini ve ne tür hedeflere sahip olmaları gerektiğini dikte eder durumdadır. Doğru cevap Makrosistem'dir

Kesitsel araştırma türünde farklı yaşlarda olan bireylerin aynı zaman diliminde incelenmesi söz konusudur. Deneysel araştırmalarda kişi önceden özel olarak hazırlanmış deney, laboratuvar ortamlarında incelenir. Genelde birey veya bireyler deneysel bir işleme maruz bırakılırlar ve sonrasında da bu deneysel işlemin kişi, kişinin davranışı üzerinde ne tür etkilere yol açtığı incelenir.  Sıralı araştırma yöntemi kesitsel ve boylamsal araştırma yöntemlerinin en iyi yanlarını birleştiren bir yöntemdir. Bunu da farklı yaş gruplarında bulunan bireylerden aynı zamanlarda belli bir süre sonuna kadar veri toplayarak başarır. Vaka çalışması özellikle gelişim, sağlık ve psikoloji alanında sık başvurulan yöntemlerden birisidir. Vaka çalışmasında kişi hakkında yukarıda sözü edilen çeşitli bilgi toplama araçlarıyla elde edilen bilgiler analiz edilir ve kişi ile ilgili bir sonuca varılır. Bu yöntem özellikle normalden sapma gösteren bireyler hakkında karar vermek amacıyla kullanılmaktadır. Bu açıklamalar doğrultusunda doğru seçenek B’ dir

Zihinsel gelişimde örgütleme ve dengeleme süreçleri önemlidir. Piaget’ye göre insanlar bilgiyi çevreden örgütleyerek alırlar, çünkü bu beynin doğuştan getirdiği bir eğilimdir. Ayrıca, yaşamda her yeni uyarıcı ile karşılaşıldığında zihinsel olarak dengesizlik durumu yaşanılır. Sonra bilgiyi işleyerek, anlamlandırarak yeniden denge durumuna erişilir. İlk defa kuş gören bir çocuk annesinden onun kuş olduğunu duyar. Sonra aynı çocuk arıyı gördüğünde de kuş diye seslenir, ama bu sefer annesi “Kuş değil yavrum, arı” dediğinde dengesizlik durumu oluşur. Ancak arının uçan, bal yapan bir hayvan olduğu şemasını geliştirdiğinde yeniden denge durumuna ulaşır. Bu bağlamda insan hayatı sürekli denge durumundan dengesizliğe, sonra yine dengeye ulaşılan bir döngüden ibarettir. Piaget, dengelemede ve yeni şemaların oluşumunda etkili olan iki süreç tanımlanıştır: Özümseme ve uyma (düzenleme). Örnekteki çocuk arıyı gördüğünde ilk olarak özümseme sürecini kullanmış, yani var olan şemayla yeni durumu açıklamaya çalışmıştır. Dolayısıyla doğru yanıt B'dir.

Büyüme organizmada boy, kilo, hacim olarak meydana gelen artışı ifade eder. Bu artış bedenin hem gözlenemeyen iç organlarında hem de gözlenebilir dış organlarında meydana gelir. Bu bedensel artış yumurtanın döllenmesinden hemen sonra hızlı bir şekilde başlar ve 20’li yaşlara kadar devam eder. Bu kapsamda, anne karnındaki bebeğin kilosunda gözlenen artış, büyüme kavramının bir örneğidir. Doğru yanıt A'dır.

İçinde yetişilen sosyo-ekonomik düzey, yaşam sürecinde karşılaşılacak olan uyarıcıların nicelik ve niteliğini belirlemektedir. Bu kapsamda, A,B,C ve E seçeneklerinde sunulan bilgiler de doğru olmakla birlikte, sosyo-ekonomik düzeyle ilişkilendirilebilecek olan seçeneğin gelişimsel farklılıkların oluşumunda daha fazla etkiye sahiptir. Doğru yanıt D'dir.

Gelişimde birtakım ilkeler bulunmaktadır. Bunlardan bir tanesi “gelişimde bir sıra vardır: Gelişim baştan ayağa, içten dışa ve genel yapılardan özel yapılara doğru bir yol izler” ilkesidir. Bu kapsamda, verilen seçenekler arasında ayak parmaklarının en son gelişmesi beklenir. Doğru yanıt B’dir.

Gelişimin temel ilkeleri şunlardır: yaşam boyu sürer, çok boyutludur, çok yönlüdür, esnektir, bağlamsaldır, büyüme, sürdürme ve kaybın düzenlenmesini içerir, biyoloji, kültür ve bireyin ortak ürünüdür. Bu kapsamda, kalıtımın esas olduğu bilgisi yanlıştır. Doğru yanıt D’dir.

Genetik bilgi organizmanın genotipi olarak bilinir ve gerçekte var olsa da dışarıdan görülemez. Sahip
olduğumuz ve dışarıdan görünen özelliklerimiz ise fenotip olarak tanımlanır. Doğru yanıt B'dir.

Çevrenin etkileri üç dönemde kendisini gösterir: Doğum öncesi, doğum sırası ve doğum sonrası. Doğum öncesi etkiler deyince annenin fiziksel ve ruhsal durumu, beslenme biçimi, zararlı alışkanlıkları ve fetüsün maruz kalabileceği fiziksel darbeler akla gelmektedir. Annenin ruhsal durumu, ne kadar sağlıklı beslendiği, zararlı alışkanlıklarının olup olmadığı, kullandığı ilaçlar ve maruz kaldığı kimyasal etkiler fetüsün gelişimini etkilemektedir.