YAŞAM BOYU BÜYÜME VE GELİŞİM - Deneme Sınavı - 14

Freud’un insan doğasına ve gelişimine bakışı oldukça karamsar, mekanik ve belirleyicidir (determinist). Ona göre insan yaşamının ilk 5-6 yılında kişilik gelişimi büyük oranda tamamlanır ve bu dönemde yaşananlar, yetişkinlikteki kişilik özellikleri olarak ortaya çıkar. Bu kapsamda, soruda verilen örnek determinizm kavramı ile açıklanabilir.

Bandura’ya göre, organizmanın kendisine doğrudan ödül veya ceza verilmeden, bir başkasının davranışını ve bu davranışın karşılaştığı sonucu gözlemeyerek de öğrenme gerçekleşebilir. İnsan gözlediği kişinin davranışının sonucuna bakarak o davranışı yapmayı ya da yapmamayı öğrenir. Eğer davranış olumlu sonuçlanırsa, benzer durumda aynı davranışı yapmak için güdülenir, ancak olumsuz sonuçlandıysa yapmaktan kaçınır. Soruda verilen örnek de Bandura'nın Sosyal Biliş Kuramı ile açıklanabilir. Doğru yanıt B'dir.

Bronfenbrenner bireyin gelişiminde doğal çevrelerin çevresel etkilerin ana kaynakları olduğunu ve gelişimi fazlasıyla yapay olan laboratuvar ortamında inceleyen diğer çevreci yaklaşımların bunu göz ardı ettiğini ileri sürmüştür. Çevreyi, diğer bir deyişle doğal ekolojiyi, Rus matruşka bebekler gibi iç içe geçmiş yapılar şeklinde tanımlamaktadır. Bu iç içe geçmiş yapılar ya da sistemler şunlardır: Mikrosistem, mezosistem, ekzosistem, makrosistem ve kronosistem. Doğru yanıt D'dir.

Deneysel araştırmalarda kişi önceden özel olarak hazırlanmış deney, laboratuvar ortamlarında incelenir. Genelde birey veya bireyler deneysel bir işleme maruz bırakılırlar ve sonrasında da bu deneysel işlemin kişi, kişinin davranışı üzerinde
ne tür etkilere yol açtığı incelenir. Kişiye uygulanan deneysel işlemin kendisi bağımsız değişkendir, yani önceden düzenlenen, etkisi kontrol altına alınan değişkendir. Sorudaki deneysel araştırmanın bağımsız değişkeni yabancı dildeki çizgi filmdir. Doğru yanıt C'dir.

Hazır bulunuşluk kavramı hem biyolojik hem de psikolojik öğeye sahiptir. Bir davranışı, öğrenmeyi sergileyebilmek için hem organizmanın gerekli olgunlaşma düzeyine erişmiş olması, ön öğrenmeleri yapmış olması hem de o davranışı, öğrenmeyi yapmaya güdülenmesi, duygusal olarak uygun durumda olması gerekir. Büyüme ve olgunlaşma biyolojik ögeleri, öğrenme hem biyolojik hem zihinsel ögeleri içerir, duyarlı dönem ise becerilerin ortaya çıkması için en uygun zamanı ifade eder.

Zihinsel ya da daha güncel adıyla bilişsel gelişim adından da anlaşılacağı gibi, zihinsel becerilerdeki ya da bilme, anlama süreçlerindeki değişimlerle ve dil edinimindeki değişim süreçleriyle ilgilidir. Verilen örnekte çocuğun farklı yollar denemesinin beklenmesi zihinsel gelişimine yöneliktir.

Her ne kadar bazı gelişim dönemlerinde gelişimsel olarak bazı değişimler ön plana çıksa da, gelişimsel olarak hiç bir gelişim dönemi bir diğerinden daha önemli ya da baskın değildir. Gelişimi bir süreklilik içerisinde gören gelişim yaşam boyu sürer yaklaşımına göre, her gelişim dönemi anlaşılmaya, araştırılmaya değerdir.

Gelişim nöbetleşe devam eder. Yani, farklı gelişim alanlarında değişimin hızı ve miktarı farklı yaş dönemlerinde farklılık gösterir.

Evrim Kuramının babası sayılan Charles Darwin, Türlerin Çeşitliliği isimli ünlü kitabında çevreye uyum sağlayan türlerin hayatta kaldığını söylerken, kalıtım ve çevre arasındaki karşılıklı etkileşimi en somut biçimde ortaya koymuş görünmektedir.

Başarıya karşı aşağılık duygusu ve yakınlık geliştirmeye karşı soyutlanma psiko-sosyal gelişim kuramının tanımladığı gelişim dönemleridir. Gizil dönem, psikanalitik kuramın; Somut işlemler dönemi bilişsel (zihinsel) gelişim kuramının ve Kronosistem ise ekolojik sistemler kuramının tanımladığı dönemlerdir.

Gelişimi açıklayan psikanalitik ve öğrenme kuramlarına alternatif bir kuram olarak ortaya çıkan insancıl görüşe göre, insanlar kendi yaşamları üzerinde karar verme ve davranışlarını denetim altına alma kapasitesiyle dünyaya gelirler. Davranış bilinçli bir eylemdir. Doğuştan geldiğini iddia ettikleri bu kapasite özgür iradedir. Yani insan kendi gelişimini kendisi belirler.

Standart testler kişilerin yeteneklerini, duygu durumlarını, kişilik tiplerini veya ruhsal durumlarını belirlemek amacıyla kullanılan, geçerliği ve güvenirliği yüksek, nesnel sonuçlar veren araçlardır. Gelişimsel sorunları belirlemek için gelişim testleri (Denver 2 Gelişimsel Tarama Testi) gibi ölçme araçları kullanılmaktadır.

Deneysel araştırmalarda kişi önceden özel olarak hazırlanmış deney, laboratuvar ortamlarında incelenir. Genelde birey veya bireyler deneysel bir işleme maruz bırakılırlar ve sonrasında da bu deneysel işlemin kişi, kişinin davranışı üzerinde ne tür etkilere yol açtığı incelenir. Kişiye uygulanan deneysel işlemin kendisi bağımsız değişkendir, yani önceden düzenlenen, etkisi kontrol altına alınan değişkendir. Bu deneysel işlemin etkilemesini beklediğimiz davranış ya da özellik ise bağımlı değişkendir. Deneysel çalışmalarda dikkate alınan son değişken kontrol değişkenidir, yani bağımlı değişken yani kişinin davranışını, özelliğini etkileyebilecek, ama deneysele işleme katılmayan değişkendir. Deneysel çalışmalarda bu tür kontrol değişkenlerinin bilinmesi ve kontrol altına alınması sağlıklı sonuçlar etmek için son derece önemlidir

Boylamsal araştırmada birey veya bir grup belli bir yaşta incelenmeye başlanır ve bu inceleme yıllar sürer. Her yıl veya belirlenen zaman aralıklarında aynı kişilerden bilgi toplanılır ve süre sonunda tüm bu toplanan veriler birleştirilerek bir sonuca varılır. Örneğin, İngiltere’de II. Dünya Savaşından birkaç yıl sonra içinde tek yumurta ve çift yumurta ikizlerinin olduğu 14.000 civarında kişiden halen veri toplanmaktadır. Doğru cevap C'dir.

Sıklıkla antropolojide kullanılan bir katılımlı gözlem türü olan Etnografi,
gelişmekte olan çocuk ve ergenler üzerinde kültürün etkisini araştırmak isteyen araştırmacılar tarafından artan bir biçimde kullanılmaktadır. Etnograflar bilgi toplamak amacıyla sıklıkla toplulukla belli bir süre hatta bazen yıllarca birlikte yaşarlar.  Doğal gözlem yaparlar, görüşmeler yaparlar ve gözledikleri olaylar hakkında yorumlar yaparlar. Doğru cevap D'dir.

Bir davranışı, öğrenmeyi sergileyebilmek için hem organizmanın gerekli olgunlaşma düzeyine erişmiş olması, ön öğrenmeleri yapmış olması hem de o davranışı, öğrenmeyi yapmaya güdülenmesi, duygusal olarak uygun durumda olması gerekir. Buradan hareketle hazır bulunuşluluğu organizmanın bir davranışı, öğrenmeyi, beceriyi yapabilmek için biyolojik ve psikolojik olarak hazır durumda olması şeklinde tanımlayabiliriz. İçerisinde olgunlaşmanın, önceki öğrenmelerin, ilgilerin, yeteneklerin, genel sağlık durumunun, ruh halinin ve güdülenmenin de olduğu bir kavramdır. Doğru cevap C'dir.

Freud'a göre insan davranışı büyük oranda hem içgüdüseldir hem de bilinçdışıdır. Freud bilinci bilinç, bilinç öncesi ve bilinçdışı olmak üzere üç düzeyde ele almıştır. Freud’a göre kişiliği oluşturan 3 ana yapı vardır: İd, ego ve süperego. İd biyolojik yanı, ego psikolojik yanı ve süperego ise toplumsal yanı ifade eder. Doğru cevap B'dir.

Evrimci yaklaşımın öncüleri dikkatlerini ağırlıklı olarak biyolojik donanımın davranışı nasıl etkilediğini araştıran etoloji alanına yönlendirmişlerdir. Evrimci kuramcıların öncülerinden olan Konrad Lorenz, yeni doğan ördek yavrularının doğumdan sonra genetik olarak çevrede hareket eden şeylere bağlanmaya programlandıklarını ortaya koymuştur. Yaptığı deneyde yeni doğan ördek yavruları, Lorenz’i anneleri
olarak görmüş ve ona bağlanmışlardır.

Süreklilik anlayışı, gelişimi yukarı doğru çıkan bir eğri gibi görürken, süreksizlik anlayışı gelişimi yukarı doğru çıkan basamaklar eğrisi şeklinde görmektedir. Süreklilik bir meşe palamudunun sürekli büyüyerek önce fidana, sonra da meşe ağacına dönüşmesi gibidir. Süreksizlik ise bir tırtılın aniden kelebeğe dönüşmesi gibidir. Doğru cevap B'dir.

Son (orta) Çocukluk Dönemi Gelişim Görevleri:
• Gündelik oyunlar için gerekli fiziksel becerileri öğrenme
• Kendine karşı olumlu, işlevsel bir tutum oluşturma
• Akranlarla olumlu sosyal ilişkiler geliştirme
• Cinsiyet rollerini öğrenme
• Okuma, yazma ve hesaplama ile ilgili temel becerileri geliştirme
• Gündelik yaşam için gerekli kavramları geliştirme
• Vicdan, ahlak ve değerler sistemi geliştirme
• Kişisel bağımsızlığa ulaşma
• Sosyal grup ve kurumlara karşı tutum geliştirme

Doğru cevap B'dir.