YARGI ÖRGÜTÜ VE TEBLİGAT HUKUKU

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre, tebligat ücretleri, “gider avansı” olarak mahkeme veznesine yatırılması gereken giderlerdendir. Davacı davanın başında mahkemece belirlenen gider avansını (tebligat giderini) süresi içinde yatırmazsa, kendisine bu eksikliği tamamlaması için kesin süre verilir; bu süre içinde de gider avansı ödenmezse, dava şartı yokluğundan davanın usulden reddine karar verilir
(HMK m.115, II; HMK m.323).

Memur vasıtasıyla yaptırılacak tebliğlerde ise tebliğ yapana verilecek zorunlu masrafların miktarı, tebliğ yapılacak şahsın bulunduğu yerin uzaklığına göre, her mali yılbaşında, il idare kurullarınca, merkez ilçe ve bağlı ilçeler için ayrı ayrı tespit olunur. 6245 sayılı Harcırah Kanunu’nun 49’uncu maddesine göre tazminat alan memurlara, yaptıkları tebliğ işlemleri için ödeme yapılmaz (TK m.5/II; TY m.7).

Bazı durumlarda tebligat gideri, tebligat yapılmasını isteyen kişi tarafından ödenmez. Örneğin, adli yardımdan yararlanan kişiler, geçici olarak tüm yargılama giderleri ve takip giderlerinden muaf olduklarından, tebligat giderlerini de ödemeleri gerekmez. Onların yerine, tüm giderler ileride haksız çıkan taraftan alınmak üzere devlet tarafından avans olarak ödenir (HMK m.334; m.335; TY m.8/III).

İcra ve İflas Kanunu’na göre ise takip yapan alacaklı, takip masrafları ile birlikte, borçlunun muhtemel itirazının kendisine tebliğ edilmesi için gerekli masrafları da peşin olarak ödemek zorundadır (İİK m.62).

Yine yabancı elçilik ve konsolosluklardan gönderilen evraka ait ücret veya masrafın bu elçilik veya konsolosluklardan talep edilebilmesi, anlaşma hükümlerine ve mütekabiliyet esaslarına tabidir. Yabancı ülkelerde yapılacak tebligat ücretleri, 39’uncu madde gereğince yayımlanacak tebliğ esaslarına
göre tebliği çıkaran merci tarafından alınır.

Tebligat hukuku bakımından gerçek kişinin “yerleşim yeri” ile “tebligat adresi” birbirinden farklı kavramlardır. Kişinin “yerleşim yeri”, “sürekli oturma yeri” ve “tebligat adresi” birbirinden farklı olabilir. Kişinin yerleşim yeri adresi dışındaki iş
yeri adresi, yazlık adresi, ev adresi de tebligat adresi olabilir. Hatta gemi veya sürekli yaşanılan karavan gibi yerlerde de tebligat yapılabileceği kabul edilmektedir.

Muhatabın gösterilen adresten sürekli olarak ayrıldığı öğrenilir ve fakat yeni adresi tebliğ memuru tarafından tespit edilemezse tebligat evrakı, tebligatı çıkaran mercie geri gönderilir (TY m. 30/II).

Tebliğ adresine gidildiğinde muhatabın adresini değiştirdiği öğrenilir ve yeni adres bilgisi tespit edilebilirse, tebliğ memuru, yeni adresi tebliğ evrakına
yazarak kendi yetki alanı (bölgesi) içinde olmak şartıyla tebligatı muhatabın yeni adresinde yapmalıdır (TY m. 30/III).

Bilinen en son adresin tebligata elverişli olmadığının anlaşılması veya tebligat yapılamaması hâlinde, muhatabın “Adres Kayıt Sisteminde (AKS)” bulunan yerleşim yeri adresi, bilinen en son adresi olarak kabul edilir ve tebligat bu adrese yapılır; ayrıca başka bir adres araştırması yapılmaz.  Adres kayıt sistemindeki yerleşim yeri adresine tebligat yapılması için tebligatı çıkaran merci tarafından tebligat evrakı üzerine adresin AKS adresi olduğuna dair açıklama yazılır.
Bu durumda, gösterilen adres muhatabın adres kayıt sistemindeki adresi olup, muhatap o adreste hiç oturmamış veya o adresten sürekli olarak ayrılmış olsa dahi, tebliğ memuru tebliğ olunacak evrakı, o yerin muhtar veya ihtiyar heyeti azasından birine veyahut zabıta amir veya memurlarına imza karşılığında teslim eder ve teslim alanın adresini ihtiva eden ihbarnameyi gösterilen adresteki binanın kapısına yapıştırır. İhbarnamenin kapıya yapıştırıldığı tarih, tebliğ tarihi sayılır.  Muhtar, ihtiyar heyeti azası, zabıta amir ve memuru yukarıdaki fıkralar uyarınca kendisine teslim edilen evrakı kabul etmeye mecburdur.

Baroya kayıtlı avukatlara öncelikle elektronik tebligat yapılması zorunludur. Zorunlu nedenlerle elektronik tebligat yapılamaması durumunda yazılı tebligat yapılabilir. Avukat tarafından takip edilen işlerde, avukatlık bürosunda tebligat yapılacaksa ancak resmî çalışma gün ve saatlerinde yapılabilir.

Adresini değiştiren kimse yenisini bildirmediği ve adres kayıt sisteminde yerleşim yeri adresi de tespit edilemediği takdirde, adres araştırması yapılmasına gerek olmadan, tebliğ olunacak evrakın bir nüshası eski adrese ait binanın kapısına asılır ve asılma tarihi tebliğ tarihi sayılır. Bundan sonra eski adrese çıkarılan tebliğler muhataba yapılmış sayılır (TK m. 35; TY m. 57/II-III).
Adresini değiştiren ve yenisini bildirmeyen kişiye TK m. 35 uyarınca eski adresinde tebligat yapılabilmesine ilişkin bu hüküm sadece yargı organlarının çıkardıkları tebligatlarda uygulanabilir. Cebri icra organları da bu hükme göre tebligat yapabilir. İdari ve mali tebligat ile noterler tarafından tebligatlarda ise TK m. 35’e göre tebligat yapılamaz.

Yurt dışındaki Türk vatandaşları bakımından da adres değişikliğinin bildirilmemesinin sonucuna ilişkin özel düzenleme yapılmıştır. Daha önce yurt dışındaki adresine tebligat yapılmış Türk vatandaşı, yurt dışı adresini değiştirir ve bunu tebliğ çıkaran mercie bildirmez, adres kayıt sisteminden de yerleşim yeri adresi tespit edilemezse, bu kişinin yurt dışında daha önce tebligat yapılan adresine Türkiye Büyükelçiliği veya Konsolosluğunca 25/a maddesine göre gönderilen bildirimin adrese ulaştığının belgelendiği tarihten itibaren otuz gün sonra tebligat yapılmış sayılır (TK m. 35/V; TY. m. 57, V).

Muhataba tebliğ evrakı gönderilmeden sadece mahkemede veya diğer bir yerde
hazır bulunması gerektiği bildirilir. Muhatabın belirli bir tarihte ve yerde belirli bir yerde bulunması için gönderilen belge genel olarak davetiye olarak isimlendirilir. Celpname ile davetiye aynı anlama gelmektedir.
Yürütülmekte olan bir yargılamayla ilgili olarak mahkemenin bir kişiyi huzuruna çağırmasına davet denir. Davetin yazılı şekilde yapılması ise davetiyedir. Her tebligat bir davetiye içermediğinden, davetiye ve tebligat farklı belgelerdir. Bununla birlikte, davetiye de tebligat gibi Tebligat Kanunu hükümlerine göre tebliğ edilir.