YARGI ÖRGÜTÜ VE TEBLİGAT HUKUKU

Yargı birliği sisteminde idarenin taraf olduğu uyuşmazlığın içeriği ne olursa olsun, görevli ve yetkili mahkemeler, adli yargı içerisinde yer almaktadırlar. Adliye mahkemelerinin verdikleri kararlar da adli yargı düzeninin içinde yer alan bir yüksek mahkeme tarafından denetlenmektedir. Ortak hukuk sistemi (common law) veya adli idare sistemi de denen yargı birliği sisteminde, uzmanlaşmış idare mahkemeleri olabilir ve fakat bu uzmanlaşmış idare mahkemelerinin verdiği kararlara karşı genel yargı düzeni içerisinde yer alan üst mahkemelere başvurulduğu için idari yargı düzeni bulunmamaktadır. Bu idare mahkemeleri de uzmanlaşmış iş mahkemeleri ve trafik mahkemeleri gibi adliye mahkemeleri içinde yer almaktadırlar. Bu sistem, İngiltere gibi AngloSakson ülkelerinde uygulanmaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti yargı örgütü dört yargı kolundan oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla Anayasa yargısı, adli yargı, idari yargı ve uyuşmazlık yargısıdır.

İdari yargı sistemimizin kaynağı Anayasa’dır. İdari yargılama usulünün kaynaklarını başta Anayasa, uluslararası sözleşmeler ve kanunlar oluşturur.

İdari yargılama usulünün en temel ve ayırt edici iki özelliğinin yazılılık ve resen araştırma ilkesi olduğu görülmektedir.

2576 sayılı Kanuna göre, ilgili mahkemelerin yargı çevrelerinin belirlenmesinde HSK yetkili ve görevlidir

İvedi yargılama usulünün uygulanacağı dava türleri, İYUK’un 20/A maddesinin 1. fıkrasında altı bent olarak sıralanmıştır. Buna göre; 1. İhale işlemlerine karşı açılan davalarda ivedi yargılama usulü uygulanacaktır. İhaleden yasaklamaya ilişkin davalar düzenleme kapsamının dışında tutulmuştur. 4734 ve 2886 sayılı Kanunlar uyarınca yapılan ihaleler bakımından ise bir ayrım yapılmamış ve tüm ihale işlerine ilişkin konular bu kapsama dâhil edilmiştir. 2. Acele kamulaştırma işlemlerine ilişkin davalarda ivedi yargılama usulü uygulanacaktır. Acele kamulaştırma işlemleri 2942 sayılı Kanun’un 27. maddesinde düzenlenmiştir. 3. Özelleştirme Yüksek Kurulu tarafından alınan kararlara karşı açılan davalarda ivedi yargılama usulü uygulanacaktır. Özelleştirmeyle ilgili Özelleştirme Yüksek Kurulunun alacağı tüm kararlarda ivedi yargılama usulü uygulanacaktır. 4. 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanunu uyarınca yapılan satış, tahsis ve kiralama işlemlerine ilişkin davalarda ivedi yargılama usulü uygulanacaktır. 5. 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca verilen idari yaptırım kararları (idari para cezaları ve faaliyetten men kararları) hariç olmak üzere çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) sonucunda alınan kararlara ilişkin davalarda ivedi yargılama usulü uygulanacaktır. 6. 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun uyarınca alınan Cumhurbaşkanı kararlarına ilişkin davalarda ivedi yargılama usulü uygulanacaktır.

İvedi yargılama usulü uygulanan davalara karşı istinaf yoluna başvurulamaz, bu davalarda doğrudan Danıştay’a temyiz yoluna gidilir.

Merkezi ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulünün uygulanacağı davalar, Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) ile Ölçme, Seçme, Yerleştirme Merkezi (ÖSYM) tarafından yapılan merkezi ve ortak sınavlar, bu sınavlara ilişkin iş ve işlemler ile sınav sonuçları hakkında açılan davalardır

merkezi ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulünde dava açma süresi on gün olarak belirlenmiştir.

İvedi yargılama usulünde dava açma süresi otuz gündür.

ivedi yargılama usulünde, savunma süresinin dava dilekçesinin tebliğinden itibaren on beş gün olduğu ve bu sürenin bir defaya mahsus olmak üzere en fazla on beş gün uzatılabileceği düzenlenmiş iken, merkezi ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulünde, bu süre üç gün olup, bir defaya mahsus olmak üzere en fazla üç gün uzatılabilmektedir.

Anayasa ile yargı denetimi dışında bırakılan işlemler şu şekilde belirtilebilir: Yüksek Askerî Şuranın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma işlemleri, Hâkimler ve Savcılar Kurulunun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki kararları, Yüksek Seçim Kurulu kararları, Sayıştay kararları, Spor Tahkim Kurulu kararları, Yüksek Hakem Kurulu kararları, Kamu Görevlileri Hakem Kurulu kararları, tahkim yolu öngörülen kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri. Kanunlar ile yargı denetimi dışında bırakılan işlemler ise, şu şekilde ifade edilebilir: Yargıtay Başkanlar Kurullarının kararları, Danıştay Başkanlık Kurulu kararları. Yargısal denetime konu itibarıyla da idari yargı denetimine getirilen istisnaların hukuk devleti ilkesini zedelediğini belirtmek gerekir. İl idare kurulu kararlarına karşı yargı yoluna başvurulabilir.

İdari yargılama hukukunda hukuk yargılamasından farklı olarak savcılık kurumu bulunmaktadır. Danıştay’da savcılık kurumu teşekkül ettirilmiştir. Ancak idare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerinde savcılık kurumu bulunmamaktadır. İdari yargıda teşekkül ettiren savcılık kurumu ceza yargılamasında olduğu gibi kamu adına talepte bulunan bir merci değildir.
İdari yargıda yer alan savcılar temel olarak dosya üzerinden görüş bildirme yetkisine sahiptirler. Bu aslî yetkinin dışında Danıştay başsavcısı tarafından münhasıran kullanılabilen bir olağanüstü kanun yolu olarak kanun yararına temyize ilişkin yetki ve görev de bulunmaktadır. 6545 sayılı Kanun ile değişik İYUK’un 51. maddesine göre; “İdare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerinin kesin olarak verdiği kararlar ile istinaf veya temyiz incelemesinden geçmeden kesinleşmiş bulunan kararlardan niteliği bakımından yürürlükteki hukuka aykırı bir sonucu ifade edenler, ilgili bakanlıkların göstereceği lüzum üzerine veya kendiliğinden Başsavcı tarafından kanun yararına
temyiz olunabilir”.

Bölge idare mahkemeleri, başkanlık, başkanlar kurulu, daireler, bölge idare mahkemesi adalet komisyonu ve müdürlüklerden teşekkül etmektedir. İçtihadı birleştirme kurulu Danıştay'da yer almaktadır.

6545 sayılı Kanun gereği 20.07.2016 tarihinde faaliyete geçen bölge idare mahkemelerinin yargı çevrelerinin belirlenmesi, HSK Genel Kurulu tarafından 29.02.2016 tarihinde karar altına alınmıştır.  2576 sayılı Kanuna göre, mahkemelerin yargı çevrelerinin belirlenmesinde HSK yetkili ve görevlidir.

Yetki tecavüzü idari işlemin hukuka uygunluk denetimi kapsamında esasa ilişkin incelemede ele alınır.

İvedi yargılama usulü uygulanan davalara karşı istinaf yoluna başvurulamaz, bu davalarda doğrudan Danıştay’a temyiz yoluna gidilir. Temyiz süresi de istinaf başvurularından farklı olarak on beş gün olarak belirlenmiştir.

Merkezi ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulünde dava açma süresi on gün olarak belirlenmiştir.

İdari yargıda ivedi yargılama usulünde olduğu gibi, merkezi ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulünün uygulanacağı davalarda da yürütmenin durdurulması talebine ilişkin olarak verilecek kararlara itiraz edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.

6545 sayılı Kanun ile, idari yargıda istinaf sisteminin uygulanmasına yönelik olarak konan bir başka hüküm bölge idare mahkemesinin görevlerine ilişkindir. Bu hüküm ile bölge idare mahkemelerinin temel görevi istinaf başvurularını inceleyip karara bağlamak olarak düzenlenmiştir.