Tebligatın Yapılabileceği Yer ve Zaman, Tebligat Adresinin Değiştirilmesi, Tebliğ Evrakı ve Tebligat Giderleri

Tebligat Kanunu’na göre tebligata elverişli yer, kural olarak muhatabın bilinen en son adresidir. Bununla birlikte muhataba bilinen en son adresi dışında başka bir adreste veya yerde de tebligat ya pılabilir. Muhatabın bilinen en son adresinin tespit edilememesi veya bu adresin tebligata elverişli olmaması durumunda ise muhataba adres kayıt sisteminde kayıtlı yerleşim yeri adresinde tebligat yapılır. Muhatabın adresi meçhulse son çare ilanen tebligat yapılmasıdır. 

Tebligat adresi bakımından önemli olan muhataba ulaşılabilecek ve muhatapla doğrudan bağlantı kurulabilecek bir adresin mevcut olmasıdır. Muhatabın bilinen en son adresi tek bir adres olabileceği gibi birden fazla adres de bilinen adres
olarak kabul edilebilir. Birden fazla bilinen adres varsa tebligat bu adreslerden yalnız birine çıkarılmalıdır.

Kişinin “yerleşim yeri”, “sürekli oturma yeri” ve “tebligat adresi” birbirinden farklı olabilir. Kişinin yerleşim yeri adresi dışındaki iş yeri adresi, yazlık adresi, ev adresi de tebligat adresi olabilir. Hatta gemi veya sürekli yaşanılan karavan gibi yerlerde de tebligat yapılabileceği kabul edilmektedir.

Muhatabın gösterilen adresten sürekli olarak ayrıldığı öğrenilir ve fakat yeni adresi tebliğ memuru tarafından tespit edilemezse tebligat evrakı, tebligatı çıkaran mercie geri gönderilir (TY m. 30/II).

Muhataba bilinen en son adresi dışında başka bir adreste veya yerde de tebligat yapılabilir. Buna göre, bir gerçek kişiye, adresinden başka bir yerde tebligat yapılabilmesi, o kişinin kabulü hâlinde mümkündür.

Uygulamada muhatabın bilinen en son adresinin tespit edilememesi, bu adresin tebligata elverişli olmaması nedeniyle hukuki süreçlerin yürütülmesinde yaşanan sorunları engellemek amacıyla adres kayıt sistemi oluşturulmuştur. Bilinen en son adresin tebligata elverişli olmadığının anlaşılması veya tebligat yapılamaması
hâlinde, muhatabın “Adres Kayıt Sisteminde (AKS)” bulunan yerleşim yeri adresi, bilinen en son adresi olarak kabul edilir ve tebligat bu adrese yapılır; ayrıca başka bir adres araştırması yapılmaz.

Bu durumda, gösterilen adres muhatabın adres kayıt sistemindeki adresi olup, muhatap o adreste hiç oturmamış veya o adresten sürekli olarak ayrılmış olsa dahi, tebliğ memuru tebliğ olunacak evrakı, o yerin muhtar veya ihtiyar heyeti azasından birine veyahut zabıta amir veya memurlarına imza karşılığında teslim eder ve teslim alanın adresini ihtiva eden ihbarnameyi gösterilen adresteki binanın kapısına yapıştırır. İhbarnamenin kapıya yapıştırıldığı tarih, tebliğ tarihi sayılır (TK m.21/II).

Adres kayıt sistemindeki yerleşim yeri adresine tebligat yapılabilmesi ve TK. m.21/II’nin uygulanabilmesi için bilinen en son adresin tebligata elverişli olmadığının tebligatı çıkaran merci tarafından tespit edilmesi gerekir.

Kendisine bilinen adresinde tebligat yapılamayan, tebliğ memuru tarafından adresi tespit edilemeyen ve adres kayıt sisteminde yerleşim yeri adresi bulunmayan kişinin adresinin tespiti için tebligatı çıkaran merci tarafından adres araştırması yapılır.  Yapılan araştırmalara rağmen muhatabın adresinin tespit edilememesi hâlinde adres meçhul sayılır ve ilanen tebligat yapılır. 

Kanun’a ve Yönetmelik’e göre, tebligat kural olarak çalışma gün ve saatlerinde yapılabilir. Bununla birlikte gece vakti de tebligat yapılabilir (TY m. 54). Gece vakti tebligat yapılması için hâkimin iznine veya muhatabın rızasına ihtiyaç yoktur. Resmî ve adli tatil günlerinde de tebligat yapılması mümkündür (TK m. 33; TY m. 55).

Baroya kayıtlı avukatlara öncelikle elektronik tebligat yapılması zorunludur. Zorunlu nedenlerle elektronik tebligat yapılamaması durumunda yazılı tebligat yapılabilir.

Kanun’un 35’inci maddesine göre tebligatın usulüne uygun olarak yapılabilmesi için daha önce aynı adrese Kanun’da öngörülen usullere göre tebligat yapılmış olmalıdır. Daha önce yapılan tebligat usulsüz ise 35. maddeye göre tebligat yapılması mümkün değildir.

Tüzel kişiler bakımından ise daha önce tebligat yapılmamış olsa dahi tüzel kişilerin statü, sicil, tüzük ve kuruluş senedi gibi resmî kayıtlardaki adresleri esas alınır ve usule uygun tebligat yapılır. Başka bir deyişle tüzel kişile  bakımından daha önce o adreste usulüne uygun tebligat yapılması şartı aranmamıştır (TK m. 35/ IV; TY m. 57/IV). Buna göre, tüzel kişi de yeni adresini hemen tebliği yaptırmış olan kaza merciine bildirmeye mecburdur. Bu durumda sonraki tebligatlar bildirilen yeni adrese yapılır. Aksi takdirde resmî kayıtlarındaki adrese TK m. 35’e göre tebligat geçerlidir.

Yetkili mercilerce çıkarılacak tebliğ evrakı, teslim sırasında kolaylıkla ayrılabilecek şekilde, tebliğ mazbatalı kapalı bir zarf içinde gönderilir (TK m. 59; TY m. 73).

Bazı durumlarda muhataba tebliğ evrakı gönderilmeden sadece mahkemede veya diğer bir yerde hazır bulunması gerektiği bildirilir. Muhatabın belirli bir tarihte ve yerde belirli bir yerde bulunması için gönderilen belge genel olarak davetiye olarak isimlendirilir. Celpname ile davetiye aynı anlama gelmektedir.

Tebligat haber kâğıdı, tebligat evrakının numarası, tebliğ tarihi ve tebligat evrakının bırakıldığı yeri bildiren, tebligat memuru tarafından doldurularak muhatabın kapısına yapıştırılan ve tebligatın yapıldığı tarihe esas teşkil eden ihbarnameyi içeren belgedir (TİE M. 4/I/a).

Tebligat giderleri kural olarak tebligatın yapılmasını isteyen ilgili veya tarafça karşılanır.

Hukuk Muhakemeleri Kanunu’na göre, tebligat ücretleri, “gider avansı” olarak mahkeme veznesine yatırılması gereken giderlerdendir.

Bazı durumlarda ise tebligat gideri, tebligat yapılmasını isteyen kişi tarafından ödenmez. Örneğin, adli yardımdan yararlanan kişiler, geçici olarak tüm yargılama giderleri ve takip giderlerinden muaf olduklarından, tebligat giderlerini de ödemeleri gerekmez. Onların yerine, tüm giderler ileride haksız çıkan taraftan alınmak üzere devlet tarafından avans olarak ödenir.

İİK m. 21 uyarınca ilamda veya 38’inci maddeye göre ilam hükmünde sayılan belgelerde ipotek senedinde yazılı adresini değiştiren alacaklı veya borçlu durumu noter aracılığıyla (bu husus bildirimin ispatı için gerekli bir şarttır) birbirine bildirmedikçe tebligat aynı adrese yapılır.

Tebliğ mazbatası, tebligat memuru tarafından tebliğ işlemini tespit eden belgedir (tutanaktır) (TK m. 23). Tebligat açısından en önemli belgedir. Zira tebligatın yapılıp yapılmadığı, yapılamama sebebi, yapılmışsa kime, nasıl ve ne zaman yapıldığı belgelendirilir. Tebligat yapılamayan durumlarda, tebliğ memuru, mazbatayı doldurup tebliğ zarfı ile birlikte merciine geri gönderir.