İdari Yargıda Kanun Yolları

Mahkemelerin hukuka aykırı olarak verdiği kararların hukuka uygunluğunun sağlanması amacıyla, söz konusu ilk derece mahkemesi kararlarının bir üst mahkemede incelenebilmesi için taraflara çeşitli hukuki başvuru yolları tanınmıştır. Taraflara tanınan bu yollara yazılı hukuk kurallarında ve doktrinde genel olarak “kanun yolları” denmektedir.

2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda (İYUK) kanun yolları; istinaf, temyiz, kanun yararına temyiz ve yargılamanın yenilenmesi olarak düzenlenmiştir.

İdari yargılama hukukunda, kesinleşmemiş mahkeme kararlarına karşı başvurulabilecek kanun yollarına “olağan kanun yolları” denmektedir.

İdari yargılama hukukunda, kesinleşen mahkeme kararlarına karşı başvurulabilecek kanun yollarına “olağanüstü kanun yolları” denmektedir.

2577 sayılı Kanun’a göre olağan kanun yolları; 45. maddede düzenlenmiş olan ‘istinaf’ ve 46. maddede düzenlenmiş olan ‘temyiz’dir.

İstinaf, ilk derece mahkemelerinin henüz kesinleşmemiş nihaî kararlarının hem maddi hem de hukuki yönlerden denetlenerek hukuka aykırılıkları ortadan kaldırmak için düzenlenmiş bir olağan kanun yoludur.

İdari yargıda istinaf incelemesi bölge idare mahkemeleri tarafından yapılır.

İYUK’un 45. maddesine göre, idare ve vergi mahkemelerinin kararlarına karşı, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi, mahkemenin bulunduğu yargı çevresindeki bölge idare mahkemesine, kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde istinaf yoluna başvurulabilir.

Kural olarak idare ve vergi mahkemelerince verilen bütün kararlara karşı istinaf yoluna başvurulabilir. Ancak kanun koyucu İYUK’un 45. Maddesinde bu konuda iki istisna getirmiştir. Konusu beş bin (2020 yılı için yedi bin) TL’yi geçmeyen vergi davaları, tam yargı davaları ve idari işlemlere karşı açılan iptal davalarında idare ve vergi mahkemelerince verilen kararlara karşı istinaf yoluna başvurulamaz. İlk derece mahkemesinin bu kararları kesindir. İvedi yargılama usulü ile merkezi ve ortak sınavlara ilişkin yargılama usulüne tabi olan davalarda istinaf yoluna başvurulamaz.

İdari yargıda temyiz, İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda, ilk derece yargı yerleri tarafından verilen nihai kararlar ile istinaf mahkemesi olarak oluşturulmuş bulunan bölge idare mahkemeleri tarafından verilen ve temyize açık olan nihai kararlara karşı başvurulabilecek bir kanun yolu olarak düzenlenmiştir.

İdare ve vergi mahkemeleri tarafından verilen nihai kararlar ile istinaf mahkemelerinin temyize açık olan nihai kararlarına karşı başvurulabilecek temyiz makamı Danıştay dava daireleridir.

Temyiz süresi kural olarak otuz gündür. Ancak ivedi yargılama usulüne ilişkin davalarda bu süre on beş gündür. MEB ile ÖSYM tarafından yapılan merkezi ve ortak sınavlara ilişkin kararlarda temyiz süresi beş gündür. İYUK madde 46’ya göre bu süreler, kararın tebliği tarihinden itibaren başlayacaktır.

İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49. Maddesinde düzenlenen temyiz sebepleri şunlardır: Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması, hukuka aykırı karar verilmesi ve usul hükümlerinin uygulanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin bulunmasıdır.

Danıştay, temyiz incelemesinde ilk inceleme sonrasında işin esasına girerek kanunda belirtilen temyiz nedenlerinin dava dosyasında bulunup bulunmadığına bakar ve dava hakkında onama, bozma, kısmen bozma (kısmen onama) ve değiştirerek veya düzelterek onama şeklinde karar verir.

İdari yargıda olağanüstü kanun yolları olarak ‘yargılamanın yenilenmesi’ ve ‘kanun yararına temyiz’ bulunmaktadır.

Bir davanın mahkemede görülmesi sırasında taraflardan biri, elinde olmayan nedenlerden dolayı haklılığını ispatlayamamış olabilir. Bu durumda mahkemenin verdiği nihai karar, kesin hüküm niteliğinde olacak ve söz konusu kesin hüküm nedeniyle gerçeğe aykırı sonuçlar ortaya çıkabilecektir. Ayrıca mahkeme nihai hükmünü verdikten sonra ortaya çıkan yeni durumlar, söz konusu hükmün gerçeğe aykırılığını ortaya çıkarabilir. İşte bu gibi durumlarda kural olarak 2577 sayılı Kanun’da sınırlı olarak sayılan nedenlere dayanılarak esas hükmün kaldırılmasını ve davanın yeniden incelenmesini sağlayan olağanüstü kanun yoluna “yargılamanın yenilenmesi” denir.

Yargılamanın yenilenmesi yoluna başvuru süresi İYUK’un 53. maddesinin 3. Fıkrasında genel olarak altmış gün olarak düzenlenmiştir. Aynı maddenin 1. fıkrasının ‘h’ bendinde gösterilen sebep için süre on yıl olarak öngörülmüştür. Ayrıca aynı maddenin 1. Fıkrasının ‘ı’ bendinde yazılı sebep için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararlarının kesinleştiği tarihten itibaren bir yıldır.

İYUK’un 51. maddesi idari yargıda kanun yararına temyiz yoluna gidebilmek için bir takım şartlar öngörmüştür. Kanun’da belirtilen şartlar şu şekilde belirtilebilir: İdare ve vergi mahkemeleri ile bölge idare mahkemelerinin kesin olarak verdiği kararlardan olması, kararların olağan kanun yolu (istinaf ve temyiz) denetiminden geçmeden kesinleşmesi ve nihayet niteliği bakımından hukuka aykırı bir sonucu ifade etmesi.

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılabilmesi için birtakım esasa ve usule ilişkin şartların oluşması gerekmektedir. Esasa ilişkin şartlar; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve bu sözleşmeye ek protokollerde yer alan özgürlüklerin ihlali, olağan kanun yollarının tüketilmesi, güncel ve kişisel bir hakkın ihlali ve kamu gücü işlemidir. Usule ilişkin şartlar ise; görevli ve yetkili mahkeme, temsil, başvuru süresi ve başvuru harcı ve adli yardımdır. Bireysel başvuru, ihlale karşı öngörülen yargısal başvuru yollarının tüketildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde yapılmalıdır.

Anayasa Mahkemesi bireysel başvuru üzerine esasa ilişkin yaptığı inceleme sonucunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verir. İhlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. Anayasa Mahkemesi esas denetiminde yerindelik denetimi yapamamakta, idari eylem ve işlem niteliğinde karar verememektedir.